Catalog

16 Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net Türkmenistan’da ‘değişim’ C S TRATEJİ merkezleri inşa etmek üzere yatırım yapmaya davet etti. Bu bağlamda yabancı turistlere vize kolaylığı, turistik bölgelerde kullanılmak üzere ülkeye yatırımcılar tarafından getirilecek olan mal ve teçhizat için ise vergi imtiyazı sağlanacak. Ayrıca yabancı yatırımcılara uzun vadeli toprak/arsa kiralama olanağı verilecek. "Gri kardinal" Recepov’un ve önümüzdeki dönemde güvenlik güçleri temsilcilerinden bazı güçlü isimlerin de başına gelecek olan görevden alınmaların asıl sebebi iktidarını güçlendiren Berdımuhammedov’un güvenlik güçlerinin gücünü zayıflatma isteği olabilir. Berdımuhammedov, göreve seçilmesinden hemen sonra "Türkmen devleti ve toplumunda demokratik temellerin geliştirilmesi" amacıyla güvenlik güçlerinin çalışmalarını mercek altına alan komisyonu kurmuş ve halka güvenlik güçlerinin hukuka aykırı davranışlarını şikâyet etme imkânını da tanımıştı. Berdımuhammedov’un ekonomi, eğitim ve diğer alanlarda gerçekleştirdiği reformların Rus yanlısı politika izlendiği değerlendirmesiyle yorumlanması son derece aceleci bir tutum olarak görülmelidir. Zira diğer alanlarda olduğu gibi eğitim alanındaki işbirliği de Türkmenbaşı döneminde yürütülen politikalar zeminine oturtulmaya çalışılıyor. Türkmenbaşı, ulus devlet inşası ve sosyal politikalara önem vermişti. Bağımsızlığından bu yana yapılan çalışmalar, Sovyetler döneminde unutturulmaya çalışılan ulusal bilincin canlanması neden oldu. Latin alfabesine geçiş ve Türkmen diline devlet seviyesinde verilen önem sayesinde Türkmen halkı milli değerlerini koruyarak sürdürebilme şansı yakalamış oldu. Günümüzde Rusya, Kazakistan ve diğer ülkeler ile işbirliğine yönelik atılan adımların ulusal bilincin oluşmasından sonra atılması, Türkmenistan halkına avantajlar sağlayacaktır. Türkmenbaşı’nın Sovyetler döneminde yitirilen milli değerleri restore etmek ve Türkmen dilini geliştirmek için Rusçanın kullanım alanını daraltma girişimleri Batı tarafından(!) da eleştirilmişti. Buna benzer suçlamalarla karşı karşıya kalmak istemeyen yeni Türkmen lider, "izolasyon politikası"ndan ziyade bölge ülkeleriyle ekonomik ve kültürel ilişkileri geliştirme yolunu seçmiş görünmüyor. Dipnot: 1 Rus haber ajansları bu iki isme ek olarak 17 Mayıs’ta Milli Güvenlik Bakanlığı görevini yürüten Geldimurad Aşirmuhammedov tutuklandığını belirtmişler, ancak bu bilgi doğrulanmadı. A ralık 2006’da Türkmenistan Cumhurbaşkanı Niyazov’un ani ölümünden sonra yapılan seçimlerde yüzde 89,23 oy alan ve Türkmenistan’ın en yüksek temsil organı olan Halk Maslahatından destek alarak devlet başkanı görevine getirilen Gurbanguli Berdımuhammedov, selefinin politikalarına devam edeceği mesajları verse de ülkeden değişim sinyalleri yükseliyor. Bu değişimleri yeni Türkmen liderinin hem iç, hem dış politikasında görmek mümkün. Berdımuhammedov, İçişleri Bakanı Akmammed Rahmanov’u 2007 Nisan’ında ekonomik suçların soruşturulması konusunda yürüttüğü faaliyetlerin yetersiz olması ve iş alanı yaratma peşinde olan Türkmen işadamlarına suni engeller yaratılması gerekçesiyle görevden aldı. 42 yaşındaki Rahmanov 2004 yılında bu göreve merhum Türkemenbaşı tarafından getirilmişti. Ancak asıl şok yaratan olay, Cumhurbaşkanı Koruma Servisi Başkanı Akmurat Recepov’un görevinden alınması oldu. Bu iki(1) ismin görevden uzaklaştırılması birkaç unsura dikkat çekiyor. İlk olarak, Türkmenbaşı dönemindeki sıkı güvenlik politikasının yumuşamaya doğru gidebileceği sinyalleri belirmiş durumda. İkinci önemli unsur ise göreve getirildiğinden bu yana fazla etkisi olmayan bir figür sanılan ve Türkmenbaşı’nın ani ölümünden sonra taşların yerine oturmasına kadar, geçici olarak bu göreve getirildiği düşünülen Berdımuhammedov’un aslında kalıcı olduğunu göstermesi, yani bu göreve geçici olarak atanmadığının altını çizmesi oldu. Akmurat Recepov, 80’li yılların sonunda Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Birinci Sekreterine bağlı Sovyet istihbarat örgütü KGB’nin özel görevlerden sorumlu bir subaydı. Recepov, ülkenin bağımsızlığını kazanmasından sonra kurulan ve 2000 kişi kadrosuyla ülkenin en güçlü güvenlik yapısı haline gelen Cumhurbaşkanı Koruma Servisinin başına getirilerek Türkmenistan’ın ikinci adamı konumuna gelmişti. 1993 yılında tuğgeneral, daha sonra da tümgeneral kıdemini alan Recepov’un, Niyazov’a düzenlenen başarısız suikasttan sonra rütbeleri düşürülmüş, ancak daha sonra geri verilmişti. Niyazov’un ölümü ardından Recepov, Berdımuhammedov’un göreve getirilmesinde büyük rol oynamıştı. Nitekim Berdımuhammedov’a arkasında güvenlik güçlerinin bulunduğu ve bu göreve geçici olarak getirildiği bir figürmüş gibi bakılıyordu. Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı’nın koruma görevini on yedi yıl üstlenen Recepov’un "başka göreve geçmesi" gerekçesiyle görevden alınması, analistlerde ve yurtdışında yaşayan muhalif Türkmenlerde şok etkisi yarattı. Zira onlara göre, Niyazov rejiminin koruması olan ve eski siyasi rotanın garantörü olarak bilinen Recepov’un gitmesi, Türkmenbaşı döneminin kapanması anlamına gelmektedir. Bu anlamda, gerçekten de Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra ülkedeki iktidar manivelaları Recepov’a geçmişti. Zira 26 Aralık 2006’daki anayasa değişikliğiyle Milli Güvenlik Kurulu, Cumhurbaşkanını görevden alma ve yerine vekil atama yetkisine sahip kilit önemdeki yönetim organı haline gelmişti. Recepov’un bu kurulun başında olması yeni Cumhurbaşkanı Berdımuhammedov’u kendi korumasına bağlı hale getirmiş oldu. Başta bu duruma itiraz etmeyen çiçeği burnunda lider, Recepov’u görevden almasıyla mevcut durumu kabullenmediğini göstererek gücünü sergilemiş oldu. Berdmuhammedov ekibini kuruyor Niyazov’un ölümünün ardından yerine gelen Berdımuhammedov, ‘açılım’ sayılabilecek bazı uygulamalara yöneldi. Güvenlik kurumlarına yönelik atamalar Berdımuhammedov’un kadrolaşma eğilimlerini de ortaya koyuyor. HABERE TEPKİLER Güvenlik güçleri temsilcisinin görevden alındığı haberini alan Rus analistler bu gelişmeyi Berdımuhammedov’un Rusya’ya yakınlaşması olarak değerlendirmekte gecikmediler. Bu tezlerini şu unsurlarla doğrulamak istediler: ? Kazakistan ile birlikte Rusya’nın önerisi olan Hazar kıyısı gaz boru hattının inşasına katılması yani enerji unsuru, ? Rusya’dan makine ve teçhizatlarının alımının arttırılması konusunun ele alınması yani ekonomik unsur, ? BerdımuhammedovPutin görüşmesinden sonra okullarda Rusça derslerin yeniden verilmesi, yüksek öğrenim alanında işbirliği yani kültürel unsur. Enerji unsuru aracılığıyla TürkmenistanRusya ilişkilerinin güçlenmesini isteyen bazı araştırmacılar, Recepov’un görevden alınmasını Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan liderlerinin Türkmenbaşı şehrindeki enerji zirvesinde aldıkları kararlara bağlıyorlar. Bu iddiaya göre Recepov, Niyazov döneminde Rusya’ya alternatif olan bir güzergâhı yani Türkmen gazının Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin’in Sincan bölgesine ulaştırılmasını öngören projeyi destekliyordu, bu yüzden Hazar kıyısı boru hattı konusunda Rusya, Kazakistan ve Özbekistan’la anlaşan Berdımuhammedov Rusya’nın baskısı üzerine Recepov’u görevden aldı. Ancak çok yönlü politika yürütmeye çalışan mevcut Türkmen yönetimi Trans Hazar boru hattı fikrinden vazgeçmiş değildir. Bunu açıkça beyan etmekten de çekinmiyor.Türkmenistan Cumhurbaşkanı’nın Putin ve Nazarbayev ile düzenlediği ortak basın toplantısında bir soru üzerine Trans Hazar’ın rafa kaldırılmadığını belirtmesi de Putin’in Orta Asya’daki "enerji zaferi"nin tadını çıkarmasına engel olmuştu. Yönetimin yumuşama dönemini simgeleyen adımlar yatırım çekmenin yanı sıra eğitim, sağlık ve diğer sosyal alanlarda da atılıyor. Ayrıca turizmin gelişimine ilişkin ciddi adımlar atılıyor. Berdımuhammedov, 13 Mayıs’ta Hazar denizinin kıyısındaki Türkmenbaşı kentini serbest ekonomik bölge ilan ederek yerli ve yabancı işadamlarını otel ve eğlence Berdımuhammedov