Catalog

18 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki 13 yıllık sorun… C S TRATEJİ bundan sonra yapılacak bölgesel projelerin dışında kalma ihtimalinin bulunması Azerbaycan diplomasinin başarısı olarak değerlendirilebilir. G ündelik ateşkes bozulmalarına rağmen Ermenistan işgal altında olan Azerbaycan topraklarında halen, ne savaş var ne de barış… Azerbaycan Savunma Bakanlığı’nın açıklamalarına göre, ateşkes döneminde 1994–2006 bu bölgede zaman zaman yaşanan ateşkes bozulmaları sonucunda 3 bin kadar Azerbaycan askeri şehit oldu. Adına "barış görüşmeleri" denilen 13 yıllık bu süreçte ise taraflar arasında sorunun çözümüne yönelik temel prensipler üzerinde dahi görüş birliğine varılmadı. MEŞRUİYET HEZEYANLARI Karabağ’da kırmızı çizgiler ‘Masum’ Ermenistan’ın işgali, yaşanan çatışmalar ve ateşkesin üzerinden 13 yıl geçmesine karşın barış görüşmelerinden bir sonuç alınamıyor. Ermenistan, işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilme karşılığında Karabağ’ın bir koridorla kendisiyle bütünleşmesini istiyor. Grubu eş başkanları tarafından kınandı. Bu kınamlar ve tanınmama durumu Ermenistan’ın uluslararası alanda Dağlık Karabağ konusunda pek başarılı olmadığını gösterdi. Prag süreci kabul edilene kadar işgal altındaki 5 Azerbaycan bölgesinden çekilmeye karşılık Dağlık Karabağ’a bağımsızlık talep eden Ermenistan, daha sonra bu tutumunu değiştirdi. Fakat Prag zirvesinden sonra Ermeni tarafı aşamalı çözüm planını benimsedi. Aşamalı çözüm planına göre Ermenistan ilk aşamada işgal ettiği Azerbaycan topraklarının bir kısmından çekilecek sonraki aşamada ise Karabağ’da referandum yapılacaktı. Fakat çok geçmeden bu planının da kendi içinde ne kadar sorun barındırdığı ortaya çıktı ve çözüm yine başka bahara kaldı. AZERBAYCAN’IN KIRMIZI ÇİZGİLERİ Karabağ’ı 15 yıldır işgal altında tutmanın avantajlarını kullanan Ermenistan, hem buradaki askeri potansiyelini kuvvetlendirmeye hem de sözde Dağlık Karabağ’da yaşayan Ermenilerle bütünleşmeye çalışıyor. Öyle ki, uluslararası sistemde tanınmayan Karabağ yönetiminin sözde Savunma Bakanı, geçtiğimiz günlerde Ermenistan Savunma Bakanı olarak atandı. Aslında buna çok da şaşırmamak gerekiyor çünkü ortada, önemli günleri ve bayramları beraber kutlayacak kadar yakınlık ve güçlü bir bağ var. Hatta uzunca bir dönem Azerbaycan’ın şiddetli itirazlarına rağmen bir çok yabancı misyon görevlisi Karabağ’a Ermenistan üzerinden geçen yolu kullandı. Ermenistan, bu bütünleşme çabalarının ve işgalin verdiği rahatlıkla sürenin kendi lehine işlediğini düşünüyor. Bilinçli bir şekilde Dağlık Karabağ’a Gürcistan, İran ve Ermenistan’dan çok sayıda Ermeni’yi götürüp yerleştiren Ermenistan, bir yandan da Azerbaycan’a ait tarihi eserleri yıkarak Karabağ’daki Azerbaycan izlerini silmeye çalışıyor. Ermenistan, Karabağ Ermenileri için savunduğu kendi kaderini tayin etme hakkı görüşüne meşruiyet kılıfı giydirmek için Karabağ’da cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılmasını sağladı. Fakat bu seçimler Ermenistan’ın müttefikleri dahil hiçbir devletçe tanınmadı. Bu konuda bir adım daha ileri giden Ermenistan, tanınmayan yönetimin bir de anayasasını hazırlattı ve "anayasa" Aralık 2006’da sözde Dağlık Karabağ cumhuriyetinde yapılan referandumla kabul edildi. Fakat bu referandum da hiçbir devletçe tanınmamakla birlikte AB, AGİT, İslam Konferansı Örgütü ve Minsk ERMENİSTAN’IN KIRMIZI ÇİZGİLERİ Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan, 31 Ocak 2007’de devlet televizyonunda yaptığı konuşmada Karabağ sorununun çözümü konusunda Erivan’ın ortaya koyduğu kırmızı çizgileri şöyle ifade etti: ? Sorun Ermenistan’ın ulusal güvenliğine zarar vermeyecek şekilde çözülecektir, ? Dağlık Karabağ’a kendi kaderini tayin hakkı verilecektir, ? Ermenistan’la Karabağ arasında engellenemez bir ulaşım hattı olacaktır. Aslında bu tanımlama çözüme değil bilakis çözümsüzlüğe yol açıyor. Fakat Ermenistan yönetiminin son günlerde bir konuda zorlandığı görülüyor. Ermenistan’ın şimdiye kadar yapılan bütün bölgesel projelerin dışında kalması ve Dağlık Karabağ Azerbaycan’ın iç sorunu olmasına rağmen Bakü bunu bir iç sorun olarak ele alıp sorunu çözemedi. Bunun yanı sıra çeşitli devletlerin sorunu çözmek için arabulucu olma girişimleri de başarısız oldu. Ateşkes anlaşmasının imzalandığı günden itibaren Azerbaycan, sorunun çözümü için iç ve dış siyasette bazı stratejiler belirlemeye başladı. İşgal altındaki toprakların geri alınması Azerbaycan dış politikasının önceliği oldu ve bütün dış politika araçları bu önceliği destekledi. Her ne kadar Minsk Grubu sorunun çözümünde görev aldıysa da Azerbaycan, sorunu Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi ve İslam Konferansı Örgütü gibi uluslararası örgütlere de taşıdı. Uluslararası örgütler Karabağ’ı Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü çerçevesinde tanımlarken diğer yandan Ermenistan’ı işgalci devlet olarak tanıyor. BM Güvenlik Konseyi dahil bütün uluslararası örgütlerde Dağlık Karabağ’ı Azerbaycan toprağı olarak tanıtmayı başaran Azerbaycan, sorunun çözümünü Minsk Grubu’nun tekelinden çıkartmaya çalıştı. Aslında pek resmi düzeyde ifade edilmediyse de Azerbaycan tarafı bu adımlarıyla Minsk Grubu eş başkanları olan Fransa, ABD ve Rusya’ya güvenmediğini gösterdi. Ayrıca Azerbaycan bu yolla hem Ermenistan’a baskı yapmaya hem de işgalin hukukileşmesini engellemeye çalışıyor. Azerbaycan, uluslararası örgütlerin bu tutumlarının Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın 51. maddesi gereği var olan meşru müdafaa hakkının zaman aşımına uğramasının önüne geçeceğine inandı. Doğrusu sorunun çözümü konusunda Azerbaycan’ın sunduğu teklifler Ermenistan’ın tekliflerinden daha net, uluslararası hukuka uygun ve uluslararası siyasetin çıkarlarına olan tekliflerdir. Hiçbir şekilde Dağlık Karabağ’a bağımsızlık vermeyeceğini ifade eden Azerbaycan, buradaki halka en yüksek özerklik statüsünü teklif ediyor. Dağlık Karabağ’da kendi kaderini tayin etme hakkının olmadığını İlham Aliyev şu sözlerle ifade etmişti: "Ermeniler kendi kaderini tayin etme haklarını Ermenistan devletini kurarak tayin etmiştir. Kendi kaderini tayin etmek isteyenler Ermenistan’a gidebilir". Ermeniler, Dağlık Karabağ Ermenileri ile bütünleşmeye çalışırken Azerbaycan Dağlık Karabağ’dan göç eden Azerbaycanlıları son yıllara kadar örgütleyemedi. Buna karşın Azerbaycan’da yapılan parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Dağlık Oskanyan Aliyev