Catalog

22 Azerbaycan ile ABD’nin temasları hızlandı C S TRATEJİ BaküTahran arasında gerginlik Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası aaslanli@tusam.net 16 Mart 2006 tarihinde Bakü’de gerçekleştirilen Dünya Azerbaycanlıları Kurultayı’nda yapılan bazı konuşmalar nedeniyle Azerbaycan ile İran arasında başlayan gerginlik kısmen azalsa da ikili ilişkilerin seyrinin artık farklı bir çizgide devam ettiği görülüyor. Hatırlanacağı üzere, İran’ın Azerbaycan Büyükelçisi Afşar Süleymani kurultay sonrasında Azerbaycan’a yönelik çok sert açıklamalar yapmış ve 17 Mart 2006’da İran, Azerbaycan’a nota vermişti. Büyükelçi Süleymani’nin açıklamalarında ve İran’ın notasında Azerbaycan yönetimi ikili ilişkilere gölge düşürmek ve en önemlisi Mayıs 2002’de imzalanmış olan Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’na zıt adımlar atmakla suçlanmaktaydı. Süleymani’nin Azerbaycan’a yönelik sert bir üslup kullanması, kurultayda konuşma yapan bazı kişiler için "kimliğini kaybetmiş kişiler" tabirini kullanması ve hatta biraz daha ileri giderek Azerbaycan’ı "tarihi İran toprağı" olarak nitelendirmesi Azerbaycan aydın ve siyasetçilerinden sert tepki gördü. Azerbaycan Klasik Halk Cephesi Partisi üyeleri İran’ın Azerbaycan Büyükelçiliği önünde protesto gösterisi düzenledi, Azerbaycan Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı ve Milletvekili Nizami Ceferov "İran’da yaşayan 35 milyon Azerbaycan Türkü’nün haklarının çiğnendiğini" dile getirdi. Kurultayı düzenleyen Yurtdışında Yaşayan Azerbaycanlılarla Çalışma Komitesi Başkanı Nazim İbrahimov, Süleymani’yi hissi davranmakla suçladı. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı konuya ilişkin açıklama yaparak, kurultayda İran’ı rahatsız eden konuşmaları yapan kişilerin yetkili olmadıklarını, başka bir ülkede yaşayan ve resmi görevi olmayan kişiler olduklarını bildirdi. ABD’nin İran’a yönelik planları nedeniyle Azerbaycan’la yakınlaşması İran’ın sert tepkisine neden oluyor. Azerbaycan, İran’ın çevrelenmesi açısından kritik konumda bulunuyor. Azeri yönetimi ise ABD ile temaslarını saklamıyor, genel anlamda denge politikası yürütmeye çalışıyor. Süleymani’ye yönelik tepkiler arasında bazı ilginç yorumlar da yer aldı. Örneğin, Süleymani’nin, "Bazıları Birleşik Azerbaycan’dan bahsetmekteler. Onlar Birleşik Azerbaycan’ı sadece rüyalarında görebilirler", şeklindeki ifadelerine, bir Azerbaycan milletvekili parlamentodaki oturumda "Evet, ben gerçekten rüyalarımda Birleşik Azerbaycan’ı görüyorum, bu İran Büyükelçisini rahatsız ediyor mu?" şeklinde açıklama yaparak cevap verdi. Nisan ayının başında İran’da gerçekleşen deprem sonrasında İlham Aliyev’in isteği ile Azerbaycan Olağanüstü Haller Bakanı Kemaleddin Heyderov’un 4 Nisan 2006’da İran’ın Azerbaycan Büyükelçisi ile görüşerek Azerbaycan’ın İran’a her türlü yardımı yapmaya hazır olduğunu dile getirmişti. 6 Nisan 2006’da yardım yüklü tır konvoyunun deprem bölgesine doğru yola çıkması Azerbaycan’ın her şeye rağmen ikili ilişkilerde insani konuları dikkate aldığının göstergesidir. İran’ın eski Cumhurbaşkanı Hatemi’nin son Azerbaycan ziyareti sırasında Azerbaycan’ın Gence kentine giderken Genceli Nizami "Fars şairi" tabirini kullanması da Azerbaycan aydınlarının ve basının sert tepkisine neden olmuştu. Diaspora kurultayı gerginliği sonrasında bu konunun anımsatılması üzerine, İran’ın Azerbaycan Büyükelçisi Süleymani, "Hatemi Nizami için Fars şairi demedi, Farsça yazan şair dedi, gerçekten de Nizami Türkçe değil Farsça yazmış", ifadelerini kullanarak cevap vermesi İran’ın ortamın Elmar Rice görüşmesinden... yumuşaması için özel bir çaba sarf etmeye gerek görmediğinin göstergesi olarak değerlendiriliyor. ABDAZERBAYCAN TRAFİĞİ Azerbaycanİran ilişkilerinde gerginlik yaşanırken Azerbaycan ile ABD arasındaki ziyaret trafiğinde artış görülüyor. Son bir ay içerisinde iki ABD Dışişleri Bakan Yardımcısının ziyaretine çeşitli düzeydeki askeri yetkilinin ziyareti de eklendi. İki ülke arasındaki ilişkiler açısından son dönemlerin en önemli toplantısı ise ABD’de gerçekleştirildi. Azerbaycan Dışişleri Bakan Yardımcısı Araz Ezimov başkanlığındaki kalabalık heyet, temeli 1996’da atılan AzerbaycanABD Güvenliğe İlişkin Görüşmeler zincirinin dördüncü halkasını gerçekleştirmek üzere ABD’ye gitti. Heyette Dışişleri, Savunma, Milli Güvenlik (İstihbarat) Bakanlıklarından üst düzey yetkililer yer aldı. Özellikle Milli Güvenlik Bakan Yardımcısı’nın, Devlet Sınır Kuvvetleri Başkan Yardımcısı’nın ve Deniz Kuvvetleri Komutanı’nın heyette yer almaları daha ziyaret öncesinden İran’a ilişkin bazı konuların konuşulacağını düşündürmüştü. Azerbaycan heyeti 29 ve 30 Mart 2006 tarihlerinde ABD Dışişleri Bakanlığı’nda, Ulusal Güvenlik Konseyi’nde, Pentagon’da ve Kongre’de önemli görüşmeler gerçekleştirdi. Araz Ezimov görüşmelerin hemen sonrasında yaptığı açıklamada, ABD yetkilileri ile Hazar’daki İranAzerbaycan sınırına ilişkin bazı konuları da görüştüklerini, Azerbaycan’ın İran’ın bu sınırlara ilişkin adımlarından rahatsız olduğunu açıkladı. Bu açıklama sırasında Araz Ezimov’un kullandığı "Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü konusunda hiçbir tavizde bulunmayacağını ABD’nin anlaması, Ermenistan ise unutmaması gerekmektedir" cümlesi Azerbaycan’ın ABD ile ilişkilerdeki önceliğini de ortaya koymaktaydı. Nitekim bu görüşmeler sonrasında, CIA tarafından her yıl yayınlanan World Factbook 2006’da Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarının yaklaşık yüzde 16’sını işgal ettiği Azerbaycan içerisindeki Ermeni bölücüleri desteklediği ifadeleri yer aldı. Yine bu görüşmelerin hemen akabinde ABD’nin kendi vatandaşlarına yönelik yaptığı bir açıklamada, vatandaşlarını işgal altındaki Azerbaycan topraklarına gidilmemesi gerektiği yönünde uyarması dikkat çekti. Gerçi ABD’nin yaptığı bu uyarıda Azerbaycan’a yönelik sert eleştirilere de yer verildi, ama Azerbaycan basını daha çok işgal altındaki Azerbaycan topraklarına gidilmemesi yönündeki uyarıya dikkat çeki. ABD, İSTEDİĞİNİ ALDI MI? Bu görüşmeler sonrasında, Azerbaycan’da yayınlanan ve konuya ilişkin ciddi değerlendirmelerde bulunan Ayna Gazetesi, ABD’deki diplomatik kaynaklara dayanarak, Azerbaycan’ın İran’a karşı ABD’nin isteklerine