Catalog

22 Ö C S oy alarak seçilen, ilk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 14 yıldır bu görevi sürdürmektedir. Nazarbayev, 4 Aralık 2005 tarihindeki devlet başkanlığı seçimlerinde bir kez daha aday olmuştur. Nazarbayev dışında bu göreve talip olan 17 aday bulunuyor. Seçimlerde Nazarbayev’i en fazla zorlayabilecek isim olarak Jarmahan Tuyakbay gösterilmektedir. Nazarbayev’in karşısına özellikle 1990’lı yılların sonlarından itibaren çıkan muhaliflerden en dikkat çeken isimler: eski Kazakistan Başbakanı Akejan Kajegeldin, eski Pavlodar vilayeti Valisi Galımcan Jakiyanov ve bu son seçimlerde ismi gündeme gelen Jarmahan Tuyakbay’dır. Bundan bir önceki (10 Ocak 1999) devlet başkanlığı seçimlerinde, Nazarbayev iktidarına yönelik sert eleştiriler yapılmıştı. Öncelikle Aralık 2000’de yapılacak seçimlerin 8 Ekim 1998’deki parlamento kararıyla 10 Ocak 1999’a alınarak bir yıl kadar TRATEJİ zbekistan ve Kırgızistan deneyimleri ışığında Kazakistan’da ‘devrim’ olur mu? Gürol KIRAÇ Seçim öncesi atmosfer TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası gkirac@tusam.net iflis, Kiev ve Bişkek’te yaşanan lider değişikliklerinin ardından, eski Sovyet ülkelerindeki her yeni seçim, zihinlerde yeni bir devrimin olup olmayacağına yönelik soru işaretlerini gündeme getirmektedir. Bu kez gündeme 6 Kasım 2005’teki genel seçimlerle Azerbaycan ve 4 Aralık 2005 tarihinde yapılacak devlet başkanlığı seçimleriyle Kazakistan oturdu. Bu iki ülkedeki siyasi gelişmelerin Türkistan ve Kafkasya’daki dengeleri doğrudan etkileme potansiyeline sahip olması, seçimlerin önemini daha da artırmaktadır. Ayrıca, genel olarak Avrasya’da devam eden enerji ve nüfuz mücadelesi, Türkiye’yi de çok yakından ilgilendiren BaküTiflisCeyhan Boru HattıProjesi benzeri çalışmaların geleceği ve yeni askeri işbirliği çalışmalarının nasıl şekilleneceğinin belirginleşmesi açısından, bu iki ülkede yaşanacak siyasi süreçlerin küresel öneme sahip olduğu da söylenebilir. Bu küresel önemin diğer bir parçası da, her iki ülkenin Hazar Denizi’ne olan kıyıdaşlıklarıdır. Yıllardır süre gelen Hazar’ın paylaşımı ve bu denizdeki silahlanma çalışmalarıyla ilgili olarak da, bu devletlerdeki olası yönetim değişiklikleri sonrasında yeni gelişmeler yaşanabilir. Veya günümüz iktidarları mevkilerini koruyarak yukarıda belirtilen konularla ilgili statükonun devamını isteyebilir. 2005’in son çeyreğindeki bu iki önemli seçim sürecine ilişkin, cevap bekleyen bir çok soru bulunmaktadır. Bu değerlendirmede, bu sorulardan Kazakistan’la ilgili olanlara ilişkin cevaplar aranmaya çalışılacaktır. T ursultan Nazarbayev, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin en büyüğü olan Kazakistan’ın bağımsızlığından bu yana devlet başkanlığını yürütüyor. Avrasya’da renkli devrimlerin yaygınlaşması ile dikkatler, 4 Aralık 2005’te bu ülkede yapılacak devlet başkanlığı seçimlerine çevirdi. Bu seçimlerde daha önce sağlanamayan muhalefet birliği bu kez gerçekleşti. Nazarbayev’den sonra ülkenin en etkili ismi olarak kabul edilen Jarmahan Tuyakbay muhalefetin tek adayı oldu. N erkene alınması oldukça tepki çekmişti. Muhalefet kanadı için yeterli hazırlık süresinin olmadığına dikkat çekilmiş ve seçimlerin iktidar tarafından kasten öne aldırıldığı iddia edilmişti. Bu seçimlerde de benzer bir durum söz konusu oldu. Aralık 2006’da yapılacağı bilinen seçimlerin, Anayasa Mahkemesi’nin 19 Ağustos 2005’te aldığı kararla 4 Aralık 2005’te yapılacağı açıklandı. Bu konuyla ilgili, Ocak 2006’da görev süresi dolacak olan Nazarbayev’in bir kez daha seçilebilmek ve mu Bir önceki seçim nasıldı? azakistan’da halk tarafından 1 Aralık 1991’de, yüzde 98,7 oranında K haliflerin seçimlere yeteri kadar hazırlanamamasını sağlamak için bu şekilde bir karar aldırdığı iddia ediliyor. Nazarbayev’in, anayasada yer alan, “iki kez üst üste görev yapan bir kişinin tekrar seçilemeyeceği” ile ilgili 42. maddeyi ihlal ettiği belirtiliyor. Kazakistan siyasetiyle ilgili analizlerde bulunan Börihan Nurmuhamedov, 17 Mayıs 2004’te, Radio Free Europe’un internet sitesinde, Nazarbayev’in 1990, 1991, 1995’te yapılan referandumla ve 1999’daki seçimlerle zaten dört kez seçildiğini belirtiyor. Kazakistan Siyasi Eğitim Vakfı Başkan Yardımcısı Erik Abdiganiev ise, "Maalesef, bizim Kazakistan’da, görev süresi sona erdikten sonra görevi bırakmak adeti yok” diyerek bu konudaki düşüncesini dile getirmiştir. Yine 1999 yılı seçimlerinde Akejan Kajegeldin’in adaylığının çeşitli suçlamalarla iptal edilmesi ve seçimlere katılmasının engellenmesi önemli bir gelişmedir. Seçimlere girmesine izin verilmeyen adaylar ve seçimlere ilişkin olarak, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Avrupa Birliği (AB) sert eleştirilerde bulunmuştur. 21 Ocak 1999’da AB’nin bir bildiri yayınlayarak “Kazakistan’da demokratikleşme çabalarının kötüye doğru gittiğini” belirtmesi ve 3 Aralık’ta seçimlerin ertelenmesi gerektiğini aksi takdirde seçimleri geçersiz kabul edeceğini ifade eden AGİT’in ise, seçimlerden sonra, seçimlerin açık şeffaf ve adil olmaktan çok uzak olduğunu belirtmesi önemlidir. cak 1999 seçimlerinin ardından muhalif oluşumlarla ilgili önemli gelişmeler yaşandı. Hemen buseçimlerin ardından Nursultan Nazarbayev Otan (Vatan) isimli bir siyasi parti kurdu. Partinin hedefi 2006 yılında Nazarbayev’in yeniden seçilebilmesini sağlamak olarak ilan edildi. 1999 seçimlerinde adaylığı iptal edilen Akejan Kajegeldin, 6 Eylül 2001’de 10 yıl hapse mahkum edildi. Ardından 21 Kasım 2001’de, Pavlodar Valisi Galımcan Jakiyanov, eski Sanayi ve Ticaret Bakanı Muhtar Abliyazov, eski Çalışma Bakanı Alihan Baymenov ve eski Başbakan Yardımcısı Oraz Jandosov tarafından Kazakistan’ın Demokratik Tercihi isimli siyasi bir blok oluşturuldu. Ancak 16 Mart 2002’de, Alihan Baymenov ve Oraz Jandosov bu hareketten ayrılarak AkJol (AkYol) isimli yeni bir parti kurdular. 27 Mart 2002’de de Muhtar Abliyazov’un ve 10 Nisan 2002’de de Galımcan Jakiyanov’un tutuklanmasıyla bu hareket bekleneni veremedi. 19 Eylül 2004’te düzenlenen parlamento seçimlerinden sonra Otan’da başkan yardımcılığı yapan, Nazarbayev’in ardından ülkedeki en güçlü üçüncü isim olarak gösterilen ve aynı zamanda Meclis Başkanı olan Jarmahan Tuyakbay’ın partiden ayrılarak Nazarbayev’in karşısında muhalif olarak yerini alması, herkesi şaşırttı. Kazakistan muhalefeti ise bu gelişmenin ardından, devlet başkanlığı seçimlerine Jarmahan Tuyakbay ile seçimlere tek adayla girme kararı aldı.. “Adil Kazakistan İçin” adı altında bir muhalefet bloğu oluşturan Tuyakbay, 30 Mart 2005’te Associated Press ajansına verdiği demecinde, “Eğer otoriteler, göz dağı verme, baskı ve şantaj içeren üslubunu kullanmaya devam eder ve muhalefet köşeye sıkışırsa, muhalefetin daha kesin ve kararlı adımlar atmaktan başka çaresi kalmayacaktır” sözleriyle muhalefetin ne O ?