Catalog

22 tavrında yıl sonunda yapılacak seçimlerin etkisi bulunuyordu ağırlıkla. Aralık 2004’te gerçekleştirilen ve kuruluşunu bizzat Karimov’un desteklediği Liberal Demokrat Parti’nin çoğunluğu kazandığı seçimlerde, elbette siyasi partilerden adaylık statüsünü kazanmak ve seçimde parlamentoya seçilmek kolay olmayacaktı. Bu kapsamda Anayasa’da yapılan değişikliklerle Parlamento, Alt Kanat ve Senato olmak üzere ikili bir yapıya dönüştürüldü, Cumhurbaşkanının yetkilerinde görünürde kısıtlamalara gidildi. ABDÖzbekistan ilişkilerinin Moskova ve Pekin’de endişeye neden olan yakın işbirliği, 2004 yılı ile birlikte değişime uğramaya başladı. Mayıs 2004’te Astana’daki Orta Asya İşbirliği Örgütü zirvesinde, Karimov, Rusya’nın birliğe katılması gerekliliği önerisi Ekim Duşanbe zirvesinde Putin’in katılımıyla eyleme dönüştü. Haziran 2004’te Taşkent’te yapılan ŞİÖ zirvesi, Özbekistan’ın, aynı tarihte Rusya ve Çin ile imzaladığı ikili anlaşmalar da politik değişimin unsurlarıydı. 1999 olaylarının yansıması zbekistan’da Mart 1999 yılında gerçekleştirilen bombalamalar sonrasında yaşananlar uzun süre tartışılan konular arasındaydı. Özellikle tutuklamayargılama süreci ve ülke genelinde istihbarat/güvenlik tarafından başlatılan baskı nedeniyle. Sorumlu olarak gösterilen pek çok kişinin halen yurt dışında bulunduğu olayların yargılanmasında Batı’nın tepkisine karşın iadesi gerçekleştirilen Askarov ön plana çıkan isimdi. Norveç’te bulunan, 91’deki ilk cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Karimov’un rakibi olan Muhammed Salih başta olmak üzere, Özbekistan İslami Hareketi liderleri Tahir Yoldaşev ve Cuma Namangani’nin planlayıcı oldukları suçlaması, Askarov’un itirafları üzerine oturtuldu. Bunun üzerine 99 eylemlerine ilişkin Salih’in sorumluluğunu vurgulaması kaydıyla, Askarov yeniden sahneye çıkarıldı. Ancak cezaevinde Batılı gazetecilerle görüştürülmesi sırasında Askarov’un fikir değiştirerek Salih’in sorumluluğuna ilişkin tüm suçlamaların düzmece olduğunu, arkadaşlarından pek çoğunun cezaevlerinde yaşamını yitirdiğini, benzer bir sonu kendisi için de beklediğini açıklamasıyla olay bir skandala dönüştü. Özbek yönetiminin elinde hiçbir kanıt kalmamıştı, masum insanların yaşamlarını yitirmeleri, ülke dışında yaşamak zorunda bırakılmaları dışında. C S TRATEJİ yoğunlaşması, bölgesel sorunlarda Çin’in ilkesel pozisyonunu terkedip Ruslarla karşılıklı işbirliğini artırması. Böylesine hipotetik bir senaryoyu, bölgede dengesizliklere neden olacağı, ekonomik ilişkileri engellemesi, terörizm, radikalizm ve ayrılıkçılık gibi hareketlerin büyümesini kaçınılmaz kılması bakımından olası görmemektedir. 3 Çin’in bölgesel sorunlara sürüklenmesi, güvenlik tehdidinin azaltılması senaryosu. Bunun, Pekin’in politikasını aktifleştirmesi, bölge ülkeleriyle işbirliğini artırması bakımından arzu edeceğini savlamaktadır. Görüldüğü gibi incelediğimiz örnek olayın sonuçları, küresel gelişmedeki aktörlerin ilişki biçimlerine de etkin şekilde yansımaktadır. Andican’ın Çin’in bölgesel tutumuna yansıması konusunu irdelerken, olaylar arasındaki paralellikler nedeniyle Kırgız Temircan Tukembayev’in Kasım 2004’te Kırgızistan Argumenti i Faktı dergisindeki bir yazısına atıfta bulunmak gerekiyor. Tukembayev, bölgedeki Çin gediğinin tehdit yaydığının şüpheye yer vermeyecek şekilde açık olduğunu ifade ederek “Onurlu bir büyük devlet oluşturabilmek için bizde ne büyük bir toprak parçası, ne önemli bir nüfus, ne toplumsal mutabakat var. Biz dine dayanamayız, çünkü mevcut İslami rejimler herhangi bir sonucu olmayan, ideallerden uzak devlet ve toplumsal simgeler için tatsızlıklar barındıran bir yapıdalar... Başkalarının koyduğu kurallarla uçak filolarını (Gansi, Kant) yerleştirenler aynı zamanda Kırgız ekonomisini de ellerinde tutuyor. Bu nedenle ödemeleri kim yapacak, devlet otoritemizi ve halkımızı savunacak ideolojik bir hareket bulunmuyor, onlar ellerindeki kartları oynuyorlar. Türkler, buraların atalarının toprakları olduğunu, atalarının AlaToo da bulunduğunu ifade ediyorlar... Ama korkunç bir tehlike daha var, Çinli mülteciler, sınırsız, nerede yaşadıkları belli olmayan. Eğer Çin tarihine dikkatli bakarsak, böyle komşuluğu hiç kimse talep etmiyor, çünkü Çin tarihi, sürekli baskı ve yüksek tansiyonu içeriyor” yorumunu yapmaktadır. Bir parantez, Akayev yönetiminin, Çin ile imzalanan anlaşmalar kapsamında Parlamentoyu da devre dışı bırakarak, çeşitli yatırım vaadleri karşılığında 125 bin hektar toprağın Çin’e verilmesini onaylaması ve bunun kamuoyu tarafından öğrenilmesi, Bişkek’te yönetim değişikliğine giden sürecin tetikleyicisi durumundadır. Olayların başladığı nokta iade edilen topraklardan başlamıştır. Bu nedenle iki olaydaki kitlesel eylemler birbirinden çok farklı oluşmuştur. Bişkek’te yoksulluğun, yolsuzluğun, yönetimsel başarısızlığın yanında söz konusu durum önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Rusya zbekistan ABD ilişkilerini keserken, Çin ve Rusya Ö doğrultusuna kaydı. Olaylardan bir boyutuyla etkilenen Kırgızistan, mülteciler nedeniyle sıkıntılı günler yaşıyor. Rusya ve Çin gelinen aşamadan memnun görünüyor. Çin’in bölgeyle ilgilenmesi bazı Kırgız aydınları tedirgin ediyor. timi, olayı anayasal düzenin değiştirilerek İslami bir yönetim kurulması girişimi olarak nitelendirirken, bağımsız kaynaklar ve genel olarak uluslararası kamuoyu aynı düşünceyi paylaşmadı. ABD, Rusya ve İsrail gibi ülkelerin bilgisi dahilinde devlet yönetiminin sorumluluğunda gerçekleştirildiği, “isyancı” olarak gösterilen kitlenin aslında Cumhurbaşkanının halkın sorunlarını dinlemek amacıyla yapacağı ziyaret kapsamında alana toplandığı görüşü basında ağırlıklı olarak kullanıldı. Olaylara müdahale biçimi, kullanılan silahlar, yaşamını yitirenlerin sayısındaki çelişik rakamlar, komşu Kırgızistan’a geçen mülteciler ve sonrasındaki gelişmeler, Batılı ülkeler ve insan hakları kuruluşlarının talep ettiği “bağımsız sorgulamanın” şiddetle Özbek yönetimi tarafından reddedilmesi, halen yargılamaları devam eden 15 sanığın ifadeleri ve yargılanmayı bekleyen 143 kişinin durumu, bütünsel olarak Andican’ı tartışılır hale getiren etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Andican sonrası gelişmeler layların diplomatik bakımdan etkilediği en önemli ülke ABD oldu. Üsler üzerinden yaşanan gelişmelere ve bu ilke ile gelinen noktaya daha önce aktarılması itibariyle değinilmeyecek, Çin ve Rusya başta olmak üzere bölgesel gelişmeler kısaca değerlendirilecektir. gisi Özbekistan Temsilcisi F.M.Hamrayev tarafından dile getirilen üç senaryo bu düşünceyle örtüşüyor. Hamrayev; Çin’in bölgedeki stratejisinin esas amacını; 1 Ülkenin Batı sınırlarındaki istikrarı sağlamlaştırma ve ekonomik gelişimi hızlandırma programının realize edilmesine destek, 2 Ekonomik gelişiminin çabuklaştırılması için gerekli enerji kaynaklarına ulaşımın garantiye altına alınmasını sağlamak, 3 Ekonomik, politik ve askeri düzeyindeki Amerikanın hakim etkisi karşı hareket oluşturmak, olarak nitelendirmektedir. ÇinÖzbek ilişkilerinin değerlendirildiği yazıda (Strateji, Çin’in Özbekistan İlgisi, 22.08.2005) Andican bağlantılı değerledirmeler daha önce yapıldı. Sadece olaylar yatışır yatışmaz Karimov’un Pekin’i ziyaret etmesi durumu açıklaması bakımından önemli. Mayıs olaylarının ardından ortaya çıkan ilişki biçimlerini yansıtması itibariyle Kazakistan Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Başkanı Maulen Aşimbayev’in, Çin’in bölgesel çıkarlarına yönelik üç senaryosunu aktarmak açıklayıcı olacaktır: 1 RusyaABD işbirliğinin genişlemesi, askeri üslerin güçlendirilmesi, Çin’in hareketlerinin yavaşlatılması, bölgedeki özellikle ekonomi ağırlıklı yardım faaliyetlerinden Çin politikalarının uzaklaştırılması Pekin için pek elverişli değil. Gerçi böylesi bir seçeneğin realize edilebilmesi için politik önkoşullar, MoskovaWashington hattında İran, Irak, Hazar Denizi gibi konulardaki determinist yaklaşım farlılıkları göz önünde bulundurulduğunda pek uygun değil, ancak Çin’in kaygı taşıdığı noktalardan biri. 2 ÇinABD arasındaki karşıtlığın Ö O Andican olayları itlesel halk hareketlerinin analizi yapıldığında, bunların uzun süreli bir hazırlığı gerektirdiği veya toplumu ajite eden ani gelişmelerin itici güç oluşturduğu görülecektir. Fakat Andican’a baktığımızda, 1999 ve 2004 eylemlerindeki çelişkilerin burada da yaşandığı anlaşılacaktır. Özbek yöne Çin: ndican’ın çoğunlukla Çin’in son dönemde izlediği tavra avantajlı bir ortam yarattığı bir gerçek. Çünkü Kırgızistan’ın ardından bölgedeki gelişmeler sınırlarının güvenliği ve ekonomik büyümesi açısından olumsuzluk yaratıyordu. İsviçre’de yayınlanan Orta Asya ve Kafkasya Der K A Ş İÖ ve Avrasya Ekonomik Topluluğu çerçevesindeki ikili ?