Catalog

SAYFA CUMHURİYET 29 EKİM 2003 ÇARŞAMBA 14 80. YIL OZEL EKİ Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal İstanbul'dan savaş alanında inceleme yapmak üzere gelen milletvekillerine düşman mevzilerini göstererek bilgi veriyor. (14 Ekim 1915) Mustafa Kemal'in Anafartalar'da elde ettiği başanlar tarihi değiştirecek, Rusya'da çarlık yıkılacaktır e'den doğan kahraman savaşları ve Anafartalar Server TANİLLİ Binncı Dünya Savaşı, 1914'te Almanya, AvusturyaMacaristan. Bulganstan ve Osmanlı Devleti'nin oluşturdugu lmfak De\ letleri ıle Fransa, Ingiltere. Rusya, Italya ve Avrupa dışından Japonya ıle Amerika Bırleşik Devletleri'nı karşı karşıya getirir. Osmanlı Devleti, 2 Ağustos'ta Almanya ıle gizli bır bağlaşıklık antlaşmazı imzalar ve aynı gün Türkiye'nin tarafsızlığını ılan ederken seferberliğini de açıklar. Belli ki bır bahane gerekmektedir. îngiliz donanmasının önünden kaçan Goeben ile Breslau adlı savaş gemıleri Çanakkale Boğazı'ndan geçerek Marmara'ya ginnce. Osmanlı Devleti'nin savaşa grimesiyle sonuçlanacak bir sıyasal bunalım patlak verir. Babıali'nin bu gemileri saün aldığını açıklayarak Yavuz ve Midilli adlanyla Türk donanmasına katması, îtilaf Devletleri'nce tepkiyle karşılanır. İngiltere yine de tarafsız kalması koşuluyla. Osmanlı [devleti'nin bütünlük ve bağımsızlığının konınacağı, kapıtülasyonlann kaldınlacağı ve parasal yardımda bulunulacağı konusunda güvence verirse de, Osmanlı hükümeti bu önerileri geri çevirir. Güvenmediğinden mi böyle yapar. yoksa savaş içın kesin bir karan mı vardır? Olayların akışı gösteriyor ki, cephesıni seçmiştir. Nitekim. Üsmanlı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na getirilen Amiral Souchon, Başkomutan Vekili Enver Paşa'dan aldığı yazılı bır ızne dayanarak, Yavuz ve Mıdılli ile bırlıkte Osmanlı donanmasını Karadeniz'e çıkarır (23 Ekim); ve kimi Rus gemılennı batırarak Odesa, Sivastopol, Novrossıyk ve Teodosya limanlarını topa tutar (2 K.asım). Öyle olunca. Rusya. Osmanlı Devleti'ne savaş ılan eder. Ertesı gün. Ingıliz Jonanması da Çanakkale Boğazı'nı topa tutar ve Itilaf Devletlen, Osmanlı Devleti'ne savaş açarlar (5 Kasım). Çok geçmeden sultan da tüm dünya Müslümanlarının halıfesı olarak cıhat ilan eder (14 Kasım). Özetle. Türkiye savaşın ortasındadır. Avrupa cephelerinde Almanya'nın yükünü hafifletmek için, Türkler arka arkaya cepheler kuracaklardır: K.afkasya'da, Filistin'de, Sunye'de. Irak'ta... Hepsinde ağır kayıplann verildiği, Sankamış savaşı gibi felaketlerin \aşandığı. ama bu arada işıtilmemış özveri örneklennın, büyük savunma destanlannın yazıldığı savaşlar olur; onlann ıçınde. asıl unutulmayan destan ıse Çanakkale"de yazılandır. Rus ordulan başkomutanı Grandük Nikolay. Kafkas cephesınde Rus ordusu üzerındekı baskıyı hafifletmek içın Osmanlı Devleti'ne karşı bır gövde gösterisine girişılmesi \olunda başvuruda bulunur. tngilız hükümeti bunu kabul jder ı2 Ocak 1915). O sırada Deniz Kuvvetleri Bakanı olan VVinston ChurehiD'in hararetle desteklediğı bir ortak deniz ve donanması. bu durum karşısında Marmara Denizi'ne giremevip gen çekilmek zorunda kalır. Çanakkale Boğazı'nrn karadan destek görmedikçe geçilemeyeceği anlaşılmıştır; ona gınşilir. Nlhat AKYUNAK Kurtuluş Savaşı kara harekâtı içın uygun yer olarak da Çanakkale Boğaz'ı seçılir ve harekete geçılır. Itilaf Devletlen saldında. Türkler savunmadadır. Işte. "Çanakkale Savaşlan" dey ınce. Binncı Dünya Savaşı'nda, Çanakkale Boğazı'nı ele geçırmeye ve Istanbul'u ışgal etmeye yönelik tngilizFransız ortak harekâtına karşı, Osmanlı Devleti'nin yürüttüğü savunma savaşlan anlaşılır. Çarpışmalar da 1915 Şubatı ıle 1916 Ocak tarihlen arasındadır. ttilaf Devletleri önce denızden saldınrlar. Çoğrafya yapısı ve konumu bakımından savunmaya elverişli olan boğaz Türklerce mayınlanmıştır ve müstahkem mevkılerin komutası da Miralay Cevat Bey'e (Çobanh) venlmiştir. ÎngilızFransız filosu, yoğun bır top atışıyla saldınyı başlatır. 12 zırhlıdan oluşan fılo, iki kez, 19 ve 25 Şubat günlen büyük hasara vol açan bır saldınnın arkasından karaya asker de çıkararak yakıpyıkmayı sürdürdükten sonra. askerlennı gemilerine gen çekerler. Daha sonraki günlerde (7. 8 ve 10, 11 Mart) Itilaf donanması, Türk tabyalannı yıne yoğun top ateşı altına ahrken. boğazı denızden zorlayarak geçmek içın 18 Mart günü bır genel saldın da planlanır. 18 Mart 1915 günü saat 11 'de, 18 büyük zırhlı, birçok muhrip ve denizaltıdan oluşan îtilaf donanması uç fılo halinde boğaza girer Ingilız filosunu Amiral Robeck. Fransız filosunu da Amiral Gupratte komuta etmektedir. Düşman filosu. 506 topla 150 topun savunduğu Türk tabyalannı 6 saat 45 dakika aralıksız top ateşıne tutar. Ancak bu arada tngılizlerin Irrsistible ve Ocean zırhlılanyla Fransızlann Bouvet zırhlısı. top mermısi ve mayın ısabetıyle batar Aynca tngılizlerin Inflexible ve Fransızlann da Gaulois ve Suffren zırhlılan ağır yara alarak saf dışı edilırken. üç gemi de aldıklan yara sonucu karaya oturur. Bü\tik kayıplara uğra>an ttilaf Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği'nden Cumhuriyet'in 80. Yıhnda 80 Sanatçı Resim Sergisi 2030 Ekim 2003 tarihleri arasında Cemal Reşit Rey Salonu Enayesinde Sergiye Katılan Sanatçüar 1 Nuri Abaç 2 N'ade Akıııcı 3 Fahır Aksoy 4 Mevlüt Akyüdız 5 Muzaffer Akyol 6 Mustafa Alüntaş 7 Cihat Aral 8 Zehra Aral 9 Avru Arbaş ' , 10 Mustafa Aslıer 11 Mustafa M& 12 Tomur Atagök 13 Turgut Atalay 14 Aydın Ayan 15 Can Ayan 16 Ramıs Aydın 17 Fıgen .\vdın Taşbaş 18 Ferruh Başaga 19 Bedri Baykam 20 Huseyin Bihşik 21 Zemn Bolükbaşı 22 Tulay Tura Börtecene 23 Zahıt Büyükişleyen 24 Ibrahim Çıftçıoglu 25 Nevin Çokay 26 Tuhn Derruray 27 Artin Demirci 28 Dilek Demirci 29 Ahmet Umur Deniz 30 Devrim Erbil 31 Cansen Ercan 32 Neşe Erdok 33 Dinçer Frimez 34 TVıran Erol 35 Ruzin Gerçin 36 Umul Germeç 37 Mehmet Güleryüz 38 Lütfü Günay 39 Birsel Bosut Gürbüz 40 Mahir Güven 41 Mustafa Horasan 42 Balkan Naca tslimj'eli 43 Düek Isıksel 44 Asım Isler 45 Nasıp tyem 46 Nun îyem • 47 Ekrem Kahraman * . ' ' . ' 48 Gülsün Karamustafa • • • 49 Yusuf Kaüpoğlu . • 50 Ursula Katipoglu , c 51 Zerrin Kehnemuyi 52 Hüsamettm Koçan 53 Temur Koran 54 Muhsin Kut 55 Bihral Mavitan 56 Alev Mavıtan 57 îrfan Okan 58 Tulin Onat 59 trfan Önürmen 60 Mehmet Beşen 61 Türkan Sılay Rador 62 Knstin Saleri 63 Tayfur Sanlıman 64 Goksun Say 65 N'edret Sekban 66 Semiramıs Sokul 67 Hale Sontaş 68Rasin 69 Gülseren Südor 70 Edız Tezel 71 Mehmet Uygun 72 Mümtaz Yener 73 Y'aşar Yeniceh 74 Demet Yersel 75 Serpü Yeter 76 Hanefi Yeter 77 Ekber YeşiljTirt Egemen Avrupa ile edilgen Avrupa Sıradan ınsanlann gözünde kalam "edilgin A>Tupa"nm 1.Dünya Savaşı. 28 Hazıran içinde yer alırlar. Başta Güney 1914'te Saraybosna'da. ve Doğu A\Tupa, büyük toprak AvTisturya veliahtı Arşidük sahıplerine tabi. yoksul bir Franz Ferdinand ı bir Boşnak yaşamı sürdüren geri öğrencinin öldürmesiyle ortaya köylülerin yurdudur. Sanayi çıkmıştır. Bir tabanca tohum halindedır, orada ve kurşununun böylesi bir kolonyal tiptedir: Çoğu kez hengâmeye yol açması aklın Fransız, Alman, Belçika alacağı şey değildir; derinde sermayesiyle yaratılmıştır bu nedenleri olsa gerek olayın. O ve kimi zaman yabancılarca korkunç boğuşmayı ve onu yürütülür. Bu Doğu devletleri içinde en büyüğü olan dev Rus izleyen gelişmeleri anlatmadan Imparatorluğu'nun sanayisi önce, Birinci Dünya Savaşı'nın daha da yetersizdir. Her iki eşiğinde Avrupa'mn Avrupa arasındaki ticaret de üstünlüğünün dayandığı egemen A\Tupa'nın dünya ile temelleri görmekte yarar var. sürdürdüğü tıcaretin aymsıdır: A\Tupa'nın 1914'te dünyanın Mamul madde karşılığında, geri kalan bölümü üzerindekı hammadde ve yiyecek üstünlüğü, sadece askerî maddeleri almak! gücüne dayanmaz: maddî ve Kara Avrupa'smın en büyük teknık alanda. malî alanda ve ıktisadî gücü olan Almanya, bir evrensel boyutlardakı fikri sömürge imparatorluğundan alandadır dâ bu üstünlük. yoksun tek büyük devlettir ve Avrupa, dünyanın fabnkası. r ışlerin böylesi bir olup bittiye bankası ve öğretmenidir. De\ 1. Dünya Savaşı'nda ölüm her yerde vardır. 1915'in varmasını kabul etmez; AvTupa bir malî gücü de vardır bu sonunda İngiliz ordusu 273 bin asker ve 12 bin subay, dışında ve Avrupa'da, bütün Avrupa'nın. Ancak Fransız ordusu ise 590 bin asker ve 16 bin subay kayıp büyük devletler bırbirinin unutulmasın: Bu dünya verir. Almanya'da ise 20 bini subay 628 bin kişi ölmüştür. kanşısındadır ve aralanndan pazarmı ellerinde tutan ülkeler. kimilerinin içerde güçlükleri bütün bır Avrupa demek vardır: Irlanda'da. Alman ve Rus küçük ülkeler. Belçika. tsviçre. Hollanda değildir. Batı Avrupa'nın bu ayncalıklı Polonya'sında, AlsaceLorraine'de, ızler. Londra. gıderek tngıltere. "dünya ilkeleri, ıktısatçı François Perrous'nun Finlandıya'da, AvusturyaMacaristan ekonomisinin merkezi'*dır. İngiltere nm deyımiyle "egemen A\Tupa"dır ve Imparatorluğu'nun Slav ya da Latin asıl rakıbi de kara Avrupası'nın başta karşısmda da tarımı gen ve sanayısi azınlıklan arasındadır bu sorunlar ve gelen gücü durumundakı 67 milyonluk çocukluğunu yaşayan "edilgixı Avrupa" ulusal bilinç ilerleyip milliyetçilerin de o Almanya 'dır; teknik ve örgütlenmiş bir vardır. Bmncisınin başında tngiltere ile ölçüde kızıştığı her yerde düşündürürler başka dev gelişmeyı yaşamıştır Almanya yer alır; onları. daha da genden rejımlen. Almanya. Bu birkaç ülkenin dışında, geri Fransa ile alabıldiğine sanayileşmiş ttilaf güçlerinin çıkarma harekâtı, 25 Nisan 1915 günü sabahın erken saatlennde başlar tngiliz kara ve deniz '. birlikleri Gelibolu vanmadasında, Seddülbahır'e. Anzak (Avustralya ve Yeni Zelanda) birlikleri Anburnu'na çıkarlar. Bir Fransız tugayı da Anadolu yakasındaki Kumkale'de karaya çıkarsa da tutunamayıp geri çekilir; öteki kıyılarda güçlükle bazı küçük mevziler elde eder. Ne var ki. gelişmeler yine iç açıcı değıldir. Yetmiş beş bin kişilik bir güçle altından kalkılacağı umulan çıkarma yüz binlerce asker yığılmasına karşın başansız kalır ve îtilaf Devletleri kıyıya saplanıp kalır. Başansızlığın sürmesi, ttilaf Devletleri içinde geri çekilme eğilimine yol açarsa da, yine Ghurchiirin önayak olmasıyla, ', güçlerin takviye edılerek yeni bir saldınya geçilmesi kararlaştınlır. 78 Ağustos 1915'te başlayan yeni çıkarmanın asıl hedefı, Anafartalar"dır. Suvla Koyu ile Seddülbahir kıyılanna da bırer aldatma çıkarması yapılır. Harekât başladığında Anafartalar'daki saldın yayılma eğilimi gösterince, komuta Mustafa Kemal'e verilir. Yeni komutan, hemen karşı saldınya geçilmesi için emir verir ve tngiliz ', güçleri durdurulur. ttilaf kuvvetlerinin 15 ve 20 Agustos'ta tekrarladıklan iki veni saldın da püskürtüldüğü gıbı, eski mevzilerinin de çoğunu yitıren tngilizler, kıyıya çekilmek ' zorunda kalırlar. .Anafartalar'daki başanlar, stratejik durumu , değıştinp Türkleri savunmadaki güçler durumundan saldıran güçler durumuna geçırerek Çanakkale Savaşlan'nın sonunu hazırlarken, bir şev i daha >aparlar: Bir komutanın. usta bir komutan ve parlak bır kurmay olarak sıvrilmesını sağlarlar. Mustafa Kemal'dır o! Itilaf Devletlen, Çanakkale'yı geçemeyeceklenni anlayınca 1916 başlannda, bölgeden çekip gıderler. Çanakkale Savaşlan'nın ttilaf Devletleri içın sonuçlan şunlarolur: Harekât, ttilaf Devletleri'nin asken alanda beceriksiz olduğu izlenımine yol açmıştır. tngıltere'de Başbakan Asquith 1916'nın sonlannda yennı David Lloyd George'a bırakır Ama daha da önemli olan şudur. ttilaf Devletleri'nin Boğazlar'ı ele geçırememesı. asken yardım alamayan ve Karadenız kıyılanndakı limanlanna kapanıp kalmış Çarlık Rusyası'nın çökmesınde rol oynar; Rusya'dakı parasal bunalımla iç huzursuzluk artarak sonunda 1917 Devrimi'nin patlamasına yol açar. CUMHUKİY1ST YAŞHJBA 80 1