Catalog

Aydınlanmanın ideal figürleri Sanayileşme, kentleşme ve modernleşme ve ardından ortaya çıkan gelişmeler ulus devletlerin ortaya çıkışını getirmiş ve bu süreç, okulun toplumsallaşmasını sağlamıştır. Ulus devletleri oluşturan ve gelişmesine katkı sağlayan eğitim sistemi, aynı zamanda bunu sağlamlaştırmak, dil ve kültürü geliştirmek, dahası ideal yurttaşı oluşturmak için çocuk edebiyatına ihtiyaç duymuştur. PİNOKYO (CARLO COLLODI) cuk, Oğuz’un hayatını renklendirmeye başlar. Zengin Gepetto Usta, en basit ağaç olan çam ağacından çocuğudur ve sürekli üzerine düşüldüğü için gelişe- 6 yaşlarında bir çocuğa benzeyen bir kukla yapar ve memiş narin bir çocuktur. Başta ona öfke duysa da adını Pinokyo koyar. Pinokyo, yapımı tamamlandık- zaman içinde bu çocuğu sevmeye başlar. tan sonra rafa konur ama orada durmaz ve canlanıp Havalar soğumaya başladığında, onu en mutlu aşağıya atlar. 6 yaşında görünen konuşan ve yürü- eden şey, babasının ikinci elden satın aldığı paltodur. yen bu varlık okula gitmelidir. Bu arada, Selim’in ailesi zorluklar yaşamaktadır Aydınlanma, feodalite gibi çocukluğu 6-7 yaşında bi- ve bu durum Selim’in okul başarısını da etkiler. Tüm tirmez. Feodal anlayışa göre 7 yaşında yetişkinler dün- bunların üstesinden gelmesinde en büyük destek ar- yasına girmeye hak kazanan çocuğa, Aydınlanma farklı kadaşına sahip çıkan onun sınıfını geçebilmesi için davranır ve ona başka bir dünya sunar: Okul! destek olan Oğuz’dur. Basit çam ağacı olarak tanımlanan varlığın temsil Selim babasını kaybettiğinde ve ailenin tüm varlığı ettiği şey, eğitimsizlik, cahillik, modernitenin talep et- ellerinden gittiğinde de Oğuz, Selim’in yardımcısıdır. tiği insanın olgunlaşmamış ve eğitimden geçmemiş O yoksul çocuk sonunda okulu birincilikle bitirir. Ar- (yontulmamış) halidir. kadaşı da okulunu onun yardımıyla bitirmiştir. Okul, okuma yazmayı öğretecektir ve aynı zaman- Doğrudan olmasa da dolaylı olarak Köy Enstitüleri- da onu (çocuğu) eğitip meslek sahibi yapacaktır, kül- nin temel felsefesi anlatılmaktadır. Cumhuriyet, yoksul türlendirecektir, yurttaş oluşturacaktır. Aydınlanma, çocuklarına sahip çıkarak onların başarılı birer yurttaş feodalitenin 7 yaşta bitirdiği çocukluğu 14 yaşa yük- olmaları ve böylece Aydınlanma anlayışını benimsemiş ni temsil eden bir kitaptır. Cumhuriyetin başlangıcında seltir ve arada geçen zaman okula ayrılır. modern insanı gerçekleştirmiş olacaktır. egemen olan temel anlayış, o dönemin toplumsal ger- Gepetto, yürüyen ve konuşan 6 yaşındaki çeğine uygun bir çocuk figürünün eğitimle en iyi nok- SONUÇ Pinokyo’ya kitap defter alır ve okula gönderir. İşte taya gelebileceğini gösteren ve hem ailenin hem de Ele aldığımız iki kitapta, ideal insanı oluşturmada eği- bundan sonrası çocuğun hayata hazırlanmasıdır. Eği- toplumun gurur duyacağı bir varlığın (eğitimli yurttaş) timin önemi vurgulanmaktadır. 18. yüzyılın sonlarında tilmek istemeyen çocuk, okuldan kaçar ve bu süreçte oluşturulma çabasıdır. başlayan çocuk edebiyatı 20. yüzyılın ortasına kadar ide- birçok macera yaşar. Yaşananlar, onun deneyim ka- Oğuz, yoksul bir ailenin çocuğudur ve anne babası al insanı oluşturmak için metinler ortaya koymuş ve bu zanma ve olgunlaşma süreçleridir. oldukça yaşlı insanlardır. Yoksulluk, Oğuz’un sadece bağlamda çoğunlukla idealize edilmiş figürler sunmuştur. Pinokyo’yu, temel felsefesi açısından ele aldığımız- giysilerinin kötü olmasına neden olmaz aynı zamanda Batı’nın idealize edilen tek tip Aydınlanma figürü, sü- da, herkeste var olan bir önyargıdan yola çıkarak de- Oğuz’un kitap defterinin de olmamasının nedenidir. reç içinde kolay kullanılabilen kitleler oluşturmada ya- ğerlendirmeye kalkmak yani yalan söyleyince burnu Oğuz karnını doyurmak için yemeğine daha çok ek- rarlanılan bir figür olmuş ve 20. yüzyılda ortaya çıkan uzayan bir kuklayı düşünmek olsa olsa saflık olur. mek doğrar. Oğuz, 10 yaşındadır ve okula yeniden savaşların bir nedeni olarak tanımlanmıştır. Kitabın her yerinde böyle bir olay gerçekleşmez. Bu başlayacaktır. Bugünün şerefine annesi kahvaltı bi- Pinokyo, 19. yüzyılın Aydınlanma eğitim anlayışını bir leitmotiftir (sürükleyici unsur). Asıl konu, basit bir le hazırlamıştır. Tüm bu hoşluklara karşın Oğuz’un yine temsil etmiş ama zaman, bu figürün faşizme evrilişinin çam ağacıyla özdeşleştirilen insanı, eğitimle, Aydınlan- de kitap ve defterleri yoktur. Olsun… de yaşanan tarihsel süreçte tanıklığını yapmıştır. manın istediği erdemli insana dönüştürmektir. 87 numaralı Oğuz sınıfının en yaramazıdır. Diğer ço- Henüz sanayileşmesini ve kentleşmesini gerçekleş- Bu süreç 8 yıllık temel eğitime denk gelen bir süredir cuklara cüssesiyle kafa tutar; yine de sınıfın en sevilen tirmemişken moderniteyi 18. yüzyıldan beri içselleş- ve biz bu eğitim sürecine ancak 1998 yılında geçebildik. çocuklarından biridir. tirmeye çalışan toplum yapısında, başlarda (Osmanlı Romanın son sayfalarına bakarsanız şöyle bir man- Çok sevilen başka biri daha vardır. Öğretmenleri Ne- Dönemi) öykünme ve özdeşleşme çabasına tanık olu- zara vardır: Bir salon, oradaki koltuğun üzerinde kukla zihe Hanım. Bu dönem açısından bakıldığında idealize ruz. Cumhuriyet bunu devlet politikasına dönüştürür giysileri durmaktadır ve salonda şık giysileriyle 14 yaş- edilmiş bir öğretmen figürü çok önemlidir. ve eğitim sistemini buna göre kurgular. larında bir delikanlı dolaşır. Eğitim Pinokyo’yu (basit in- Oğuz’un anne babasının eğitim sistemine karşı du- Karşılaştırmalı baktığınızda sorun gibi görünen du- sanı) modern insana dönüştürmüştür. (eğitmiştir). yarsız oluşları, feodal anlayışın halen baskın oluşu- rum, kendi koşullarına göre belli bir dönem tutarlı sür- 87 OĞUZ (RAKIM NİMET ÇALAPALA na ve yoksulluğun getirdiği çaresizliğe bağlıdır. Ayrıca dürülmüştür. Cumhuriyet, yoksul toplumun yoksul ço- Cumhuriyetin 10. yılında (1933) yazılmış ve Cumhu- eğitim siteminden somut beklentileri yok gibidir. cuklarına sahip çıkarak onların sağlıklı biçimde ve yurt- riyetin kuruluşunda temel alınan Aydınlanma felsefesi- Bir süre sonra sınıfa başka bir çocuk gelir. Bu ço- taş olarak var oluşunu gerçekleştirmiştir. n CHARLOTTE SUSSMAN’DAN ‘ON SEKİZİNCİ YÜZYIL İNGİLİZ EDEBİYATI: 1660-1789’ ristram Shandy bir roman mıdır yoksa eğlenceli bir perfor- gınlaşması, kamusal alanın ortaya çıkışı ve toplumsal cinsiyet rolle- mans mı? Pamela boş vaktini yazı yazmak için kullanabiliyorken rindeki değişimlerin edebiyat üzerindeki etkilerini inceliyor. T boş vakti olmayan işçi sınıfı kadın ne zaman yazı yazabilirdi? 18. yüzyıl Britanya’sında kadınlar ilk kez sahneye çıkarken roman Orronoko ile Robinson Crouse hangi açılardan birbirine benzerler? edebi piyasada ön safhaya geçiyor, insanlar eşitlik fikrini tartışma- Charlotte Sussman’ın Barış Arpaç’ın çevirisiyle VakıfBank Kültür ya başlıyorlar. Defoe, Swift ve Pope gibi kanonik yazarların yanın- Yayınları tarafından yayımlanan On Sekizinci Yüzyıl İngiliz Edebiya- da, Charlotte Smith ve Olaudah Equiano gibi daha az bilinen isim- tı: 1660-1789 adlı incelemesi, bu tür kışkırtıcı sorulara yanıt ararken lere de dikkat çeken kitap, hem öğrenciler hem de araştırmacılar aynı zamanda 18. yüzyıl edebiyatını yeni okuyucularla buluşturma- için yetkin bir başvuru kaynağı niteliğinde. yı hedefliyor. On Sekizinci Yüzyıl İngiliz Edebiyatı: 1660-1789 / Charlotte Suss- Dönemin önemli eserleri, yazarları ve tartışmalarını tanıtırken kro- nolojik bir inceleme yerine, kentleşme, sömürgecilik, ticaretin yay- man / Çeviren: Barış Arpaç / VakıfBank Kültür Yayınları / 440 s. 6 10 Nisan 2025