Catalog

Genç Kız edebiyatının edebiyat dizgesindeki baskın konumu Klasik masallardan başlayarak 20. yüzyılın ikinci yarısına gelene kadar kadına yönelik anlatılan, yazılan metinler onun erkeğe hizmet etmesini öğretmek üzere kurgulanmıştır. Masallar kadını bu anlayışla biçimlendirirken modernist dönemin romanları da bu konuda oldukça becerikli davranmıştır. Gençlik edebiyatı araştırması yaparken karşıma genç kız edebiyatı çıktı. Beş yıl süren araştırmanın sonucunda elimde toplanan çeviri ve telif kitapların çok büyük çoğunluğu genç kız kitabıydı. Niye diye sorgulayıp Batı edebiyatı ile de karşılaştırınca ilginç bir sonuca vardım: Batı’da da genç kız edebiyatı daha gelişmiş bir alandı ve özel nedenlerle bu alan öncelikli olmuştu. ‘POLLYANNA’ VE ‘İNATÇI KIZ’ yatın içinde bir kadın olarak davranışlarıyla zarafet ör- “Çocuk, yetişkinlerin nesnesi değil, NEYİ ANLATIR? YA MASALLAR? neği olması için görgü kuralları öğretilerek yetiştirilir. hayatın ve edebiyatın öznesidir.” N. Neydim Okurlarının büyük kısmının hayranlık hatta özdeş- Bu tür kitapların hemen tamamında genç kız öykünün sonunda evlenir. leşme duygularıyla okuduğu Pollyanna, döneminin GENÇ KIZ EDEBİYATI NEDEN ÖZEL BİR ALAN? Benzer metinleri pembe ve beyaz dizi olarak 60’lar- kadın anlayışını, dinsel koşullanmışlığını, kilisenin ka- Genç kız edebiyatı neden özel bir alan? Bunun ne- dını ele alışını kutsallık anlayışıyla okuruna (kadınla- dan sonra gelen çeviri kitaplarda da görürüz. Bu tür- denlerini şöyle toparlamamız mümkün. 1- Kadınlar da- ler o döneme kadar erkekle eşit biçimde hayata ka- ra) kız çocuk bedenine saklanmış melek olarak sab- ha çok okuyor. Bu nedenle önemli bir pazar ve hedef tılma hakkını nitelikli biçimde kullanan kadını yeniden retmeyi, katlanmayı öğretir ve içselleştirir. O kadının kitlesi. 2- Kadınlar, dış dünyayı erkekler gibi deneyim- ödülü en sonunda verilecektir. eve doğru yöneltme hamlesi olarak işlevini yerine ge- leme özgürlüğüne sahip değil; o zaman onlar da mace- Bu koşullanmışlıkla büyüyen kadın, kendisine hiç tirmiştir. rayı evde yaşasınlar ki kirlenmesinler(!). 3- Kadının an- Genç kız edebiyatı olarak popülerleştirilen edebiyat verilmeyen bir özgürlüğü talep ettiğinde, böylesine ne ve eş olarak eğitilmesi gerekir, bu nedenle edebiyat bir talebi karşılama bilgi, kültür ve bilincine sahip ol- alanının kadını aynı zamanda bir tüketim nesnesi ola- önemli bir araç olarak kullanılmıştır. mayan erkek tarafından cezalandırılır. Erkek, kadı- rak görmesi ve onu buna özellikle yönlendiren bir sis- Sanayileşme, Aydınlanma ve kentleşme yeni toplum tematik uygulamasıdır. nın kendisinin hizmetkârı olduğu şartlanmasıyla büyü- yapısını (ulus devlet) oluşturmuş dolayısıyla yeni insanı müştür, buna aykırı durumlarda erkek kadını cezalan- gereksinmiştir. Bu süreçte büyük aileden çekirdek aile- GENÇ KIZ EDEBİYATININ DEĞİŞİM SÜRECİ dırma hakkını kendinde görür. ye geçilmiş ve ailede rol modeller yeniden belirlenmiş- Batı’da klasik genç kız edebiyatını sarsan iki yazar Bu bilinçaltı şartlanmalarını farkında olmaksızın iç- tir. Erkek, fabrikada çalışır evin geçimini sağlarken ka- Astrid Lindgren ve Christina Nöstlinger’dir. Bu iki ya- selleştiren en önemli metinler masallardır. Masallar dın, anne ve eş olarak eşinin mutluluğunu ve çocukla- zar ergen ve genç edebiyatında geleneksel kadın an- sabırla ve saflıkla bekleyen, kadını “beyaz atlı prens” rının iyi bir şekilde yetiştirilmesini üstlenmiştir. Bu pay- layışını değiştirmiş ve kadın özgürlüğü anlayışını bu ile ödüllendirir. Beyaz at yaşamın her yanını deneyim- laşımda kadına yine gelenekten çıkmayan rol verilmiş- alana yerleştiren öncüler olmuşlardır. leyen ve kadın olsaydı arınmamak üzere kirlenecek tir. Tek istisnası kız çocuğun da eğitime katılıp okuma İki yazar da Andersen Ödülü almışlar, yanısıra Lind- ve lekelenecek olan erkeğin artık yıkanıp temizlendi- yazmayı öğrenmesidir. Daha ötesi gereksizdir. gren, 1978 Frankfurt Kitap Fuarı’nda dünyanın en büyük ğinin ve arındığının sembolü gibidir. Ve üstelik kadını yazarı olarak onur ödülüne layık görülmüştür. DÖNEMLER AÇISINDAN GENÇ KIZ almak üzere gelen prens, kadına bunu (Benimle gelir ANLAYIŞI VE EDEBİYATI misin?) sormaz bile. GELECEKTEN UMUTLANSAK MI? 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın ilk yarısında kadına ve genç Emy Von Roden’ın İnatçı Kız isimli sembolik romanı 2000’li yılların başlarında Türkiye’deki genç kız ede- kıza yönelik yazılan romanlarda onun özgürlük alanı biyatında ilginç gelişmeler gerçekleşmiştir. Didaktik ol- ideal kadın figürünün oluşturulmasına çarpıcı örneği- hep kısıtlı kalmış, bu alanın dışına çıkmaya çalışan ka- mayan ancak genç kızın yaşamın içinde duruşunu kendi dir. Ergenliğini yaşayan kızın yatılı okula gönderilme- dınlar çok ağır biçimde cezalandırılmışlardır. Batı ede- gerçekliği içinde anlatabilen romanlar ve yazarlar ede- si ve orada ehlileştirilmesini anlatır. Kadının çalışması biyatına baktığımızda buyurgan bir didaktizmle yazıl- biyat alanında yerini almaya başlamıştır. aşağılanır ve çalışan bir kadının orada okuyan kızı sık mış genç kız kitaplarında onun anne ve eş olmayı içsel- Edebiyatın gereksindiği gerçekçilik ve estetik kaygı hastalanır ve ölür. Teşhis çocuğun sevgisiz büyüme- leştirmesi, romanların temel paradigmasını oluşturmuş ve yaşama dönük bir paradigmasının olması, bu ya- sidir çünkü annesi çalışan bir kadındır. Eğitim süre- ve bu reddedilmez bir sorumluluk olarak sunulmuştur. zarlarda ve romanlarda kendini belirgin kılmaya baş- cinde biraz matematik, biraz fizik, daha çok din dersi Erkeğe dönük eşdeğer bir paradigmayı içeren roman lamış ve edebiyata yeni soluk getirmeye başlamıştır. ve resim, müzik öğretilir. Resim kendini rehabilite et- örneği yoktur diyemiyorum, yok denecek kadar azdır. Genç kızların bu türleri daha yoğun talep eder ol- mesi, müzik ise karşısındakini eğlendirmesi içindir. Kız çocuklarına, çocukluklarından başlayarak verilen ması sevindiricidir ancak sosyal medyada popülerle- TÜRKİYE’DE GENÇ KIZ EDEBİYATI rol model yüklemesi metnin cazibesinin yanı sıra - ha- şen bazı internet sayfalarının güçleniyor olması kaygı ni kabul etmezse - büyük bir suçluluk duygusu yükle- Türkiye’de özellikle kızlara dönük yazılmış dizi ki- verici gibi görünse de hayatın akışı bunun yönünü de nerek reddedilmez kılınmıştır. taplarda onun nerede nasıl davranacağı, sosyal ha- belirleyecektir. n AHMET RASİM’DEN ‘BİR SEFİLENİN EVRAK-I METRUKESİ’ hmet Rasim’in, yaşamdayken yayımladığı Mehâlik-i Hayat, han Şaik Gökyay’ın, Ahmet Rasim’in bütün eserlerinin yayımlanmasıy- Tecârib-i Hayat, Afife, Numune-i Hayal, İki Damla Gözyaşı, la Türkçe sözlüğün en az yarısının ortaya çıkacağını söylemesi yazarın A Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi, Hanım adlı yapıtlarının yer al- söz varlığı zenginliği açısından önemini gösteriyor. dığı Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi VakıfBank Kültür Yayınları tara- Prof. Dr. Gülsemin Hazer, Dr. Hülya Ürkmez, Dr. Erdem Dönmez, fından okuyucuyla buluşuyor. Dr. Serhat Demirel, Dr. Samet Çakmaker, Dr. Birol Bulut’un yayıma İstanbul’un gündelik yaşantısını, çocukluk anılarını ve matbuat ya- hazırladığı kitapta, bazı sözcüklerin günümüz Türkçesine uygun karşı- şamını yazı konusu olarak ele aldığı kitapta Ahmet Rasim, yazılarının lıkları da bulunuyor. n farklı tür ve yayınlarda farklı özellikler taşıması, aynı metinde türler arası olarak tanımlanan üslup ve anlatım farklılıklarının görülmesi ile Bir Sefilenin Evrak-ı Metrukesi / Ahmet Rasim / VakıfBank Kül- kendisine özenle yaklaşılması gereken bir yazar olarak öne çıkıyor. Or- tür Yayınları / 340 s. / 2022. 12 22 Aralık 2022