Catalog

BERNARD GAGNEBİN.O mıel ın yaşamı dıamatık olmasa da melankolık olarak dcğerlendı rılehılır îster edebı karıycr, ıstcı oğıctım uvelıgı ıstcı cvlılık, ıstertoplıım sal yaşam olsun bılanço neıedeyse taına ınen olumsu/ goıunuyot Ve bıına rağ mcn Amıel ın unıı gıtgıdeaıtıyor LrneM Renan ve Mathcw Arnold, Leon Tolstoy, Andıc Gule ve ( harles dıı Bos onu ınce lıyoılaı veya yapıtlannda ondan scvedı yorlar Onun hakkında onemlı kıtaplar yazılıyor Amıel butun vaşaınını, zamanını, gu cunu guneesı ıçın kııllanmıştır Gıınce onıın gunluk teınel uı>ıa^ı halını gelmış fır Bıı hc r gunku sırdaşı bulamadığı ka dının yerını alaeak eylemlcrının bıı tanı ğı, dınlcyınlcrının ışlcvını vuklenecek ve sabah akşam doldurduğıı bıı sayfalar bır gun yazmayı ai7uladığı yapıtın kendısı ha lınegeleccktır Ajniel Gunce sını on sekız yaşından ıtı barcn, once parça parça olarak (1839 1842) dahasonıa Beılın deotuıduğudo nemde dıı/enıl olarak (1845 1847), so nunda 1847 yılıııııı sonbaharından ıtıbarcn hergıın ya7ar Pekı nıçınya/ar'Gun luk ulayların ızletını sakfamak ıçın mıf Kendmı daha lyı tanımak ve anlamak îçm mı<1 Dışaııdakı yaşamdan kaçmak ıçın mı' Go/lemleme /evkı ve entelektiıel oburluk ncdcnıylc mi'J Hepsınden bır parça var A Amiel'in Güncesi Isvıçrclı ya/ar vc filozof HenrıFrederıc Amıel, bütün dünyada 17()00 sayfalık güncesiyle tanınmıştır. Eşi ve benzeri olmayan bu gunccnın 1866 yılına ait olanı ıkı cılt nalınde yayımlanıyor. Amıel, kırk beş yaşına bastığı 1866 yilının günccsınde, yaşamın anlamını, yalnızlığını, toplumla uyuşmazlıklarını ve özellikle evliliği sorgulamakta. el, her seyını, kuşkularını ve ka rarsı/lıklarını, ağlamalarını, za yıflıklanııı tutkularını, cn basıt duşuncelerını dıle getırme ce saretını bulmaktadıı "Yalnızea ona, benı ezen veya bana acı ve renseylcııanlatabıluım Busır daş benı bırçok sorundan kur tarmaktadır Ichlıkelı olan, acı larımın oldıığu gıbı kararları muı da sozlcr halındc ııçup gıt mesulır, guncc benı yaşamaktan kuıtaı makta ve yaşamın yenne geçmektcdır (5) Amıel, guncenın eylemsızlığıne ve ıs tençsızlıgıne bır bahane ışlcvını goıduğu nu çok ıyı farketmıştır Gunce, edebı ya pıtın ve felsefı medıtasyonun yenne geç mektedır Gunce, aynı zamandahem dost, hem eşve hem de yazarın ayııcalıklı ve lyınıyetlı nır dınleyıcısıdır Mıchelet şoyle yazıyor "21 Aralık 1860 tarıhb gunıesınde, bu sırdaş benı bırçok sorundan kurtarmaktadır, dıyc ya/ıyor Gunce benım avuntum, guçlendıricım, kıırtarııım, ama belkı de aynı zamanda benıın uyuştuıucum loplumsal ıcgudu yıı yok cılıyor bencıl ve bundan dolayı 7a larlı, hastalıklı ve kotu bır /cvk " Gunıenın av urucu yonu u/erındebıra/ duralım Amıel derın olarak ıncınmış bıı varlık Kcndıne gelmek ıçın başkasının varlığuıa gereksınunı var Bu ne denle her gun dostlarına ve ya akıabalaıına sayısi7 zıya retler yapıyor ve bu nedenlc bır akşaını bılc tek başına geçıremıyoı O halde gunce nın tedavı eılıeı bıretkısı vaı ıııhun butunluğunu ve bılıneın dengesını koruyor "Guncc bı/ı tedırgınlıkicn aydınlıga çalkantıdan dın gınlığe tlağınıklıktan burun luğe, ı.ıstlantıılan suıeklılıgc ve ımnanlaşmadan uyııma go turuı " (6) Amıel aılesınde ve ulkesın dc aıılaşılıııamaklan aeı çck miştır edebıyat unıveı sıte veya polıtıka çevrelerınde bıı ısım yapama mış olmak taıı dolayı aeı çek nı ı tır, kararsızlıklanndan, tedirgınlıklerınılen, eylem yeteısızlığın dm ıstenç eksıklıgınden acı ı,ekmıştır Gunce onu ıntıhar gırışımle rınden kurtarmıştır Bu aç,ıdan gıınce, "yaşamın neden oldıığu butun acılaıın" bırıktıftı bıı kurtıılıışyoludur Ama aynı zaman dd eylemden bıı kuıtulus, yolu, eylemden kaçmanın bır baha neiidıı "Baijkaları i(,ın yapıtlar ve cylem ler halınde yoğunlaşan şeyler, ba^ka yer de kıtap, aıie, sermaye, un, erdem halınc gelen şeyler boylece DOŞ sozler ve tumce ler, verımsu fonnuller olarak damıtılıyorlar "(7) Amıel, guntenın yaşamın yenne geçtiğının, onu eylemden kurtaraığının, ben cılliğın bır hılesı ve gorevden kaçmanın bır tarzı olduğunun tam olarak bılıncın dedır Yazar, guncehinın oyalayıcı bir şcy, yaşamı gerçekleştırme yenne, onu başın dan atmak ıçın bır vol oldugunu soylemekten çekınmemektedır "Elde kalem Ie bu duşlemenın kendını arama gıbı bır goruntusu olmasına rağmen aslında ken dınden bır kaçıştır " (8) Amıel, bırcok kez guncesını yenıden okurken kendını yaptıg'ı deneytme yaban cı hıssetmıstır "Gunce benı o kadar kışı si7İcştıımeKtedırkı,kendımıçınbaşkabı rı oluyoı um vc bu ba^ka kışının bıvografık vc ahlaksal bılgısı nı yenıden edınmek zoıun da kalıyorıım " (19 Nısan 1876) Daha oııcıkı durıımlaıı ona başka bır varlıga aıtnıiij gıbı go rıınuı Bunlaıınbana aıt ve bcnım ıçımde ol duğunu hıssetmıyo Vc "joylc bır sonuca varıyor () halde sıııc gıden bır ıstınç, bırı ken bıı etkınlık, /engınle^en bır bılınç degılım Gıtgıde daha es On yedi bin sayfalık bütünün bir bölümü yayımlanıyor Bu gunce oncclıklc, ıçınde Amıel'ınbu rıın gorduklerını, duyduklarını, soyledık lerını not ettığı bır bcllck deherıdır, çun ku Amıel yaşanan olaylaı aıttıkça onlan ıınııttuğunu duşunmcktedır "Her gun, kendımızden bıı parçayı yaşam yolunda bırakıyorıı/ Çevremı/de ner şey yokolıı yor, yuzleı aılelcıımı/, atkadaşlar, kuşak lar sessızce geçıp gıdıyoılaı, dunya bı/ dcn kaçıyor, yanılsamalaı sona erıyor, her şeyın yokoluşuna tanık oluyoıuz ve bu kadarla da kalmıyor, kendı kendımızı yı tırıyoruz " (1) Guncc yararlıolmakıyn,yalnıicaolaylaı ı toplaınakla yetınnıemelı, onun yanın da, ya7arm rııhıınıı sarsan dıışııncelerı ve clııygulaıı da dılegctıımılıılıı Buduijim (eler sureklı olaıak ıımııt vı dıış kırıklı gı bılıııçlılık VL deıın bu mclankolı arasında gıdıp gelırler Anikl guncesını, ru hunun meteoıolojısını oluşturmaya yara yan bır dııygıı barometresınc veya teı mo metıesıne ben/elmektedır Ama aynı /a manda doğıu bır goruş açisma yerles mek, olaylan dışandan dcğerlcnaırmeK ıçın onlaıdan u/aklaşmak lyı bıı mesafe dcduımak dıkkatının o/nısı ılc ncsnesı aıasınıla bıı çızgı çı/ıııck gerekmcktedır Amıel guncesını yenıdı n okurken, ken dını tamvamamaktadıı Bunlar, varlığı mın bıı serı nstlantılarının ve yapaylıkia ıınııı kıokısmdcıı başkabıı şey lieğıl Bu ı ıda eksık olan bıuımsel gorıış, orantı, ınerke/ yanı h/yonomım " (2) Ne olııısa olsun guncc yazaun dıışun eelumm vt duygıılannın bıraynasıdırve bu ayna konıısu ıı/eıınık Amıel nesne nın duşuncn O/IK dctvdcslc^mtsmın or tay.ı koyılugıı sorunun nekadaı ıyı bılın Lindc oldugunu gostercn dıkkat çekıcı saytalaı ya/mıştır "Kendını ınceleyen o/ ne kendını nesnelc^tırır, bıı nesne de nes neyı o/nc halıne getırebıln, ozne de her ıkı tlurumu da nesne olarak ele alabılır ve bıı boylc surup gıdcbılıı " (3)Veya "Bcn, bırbırıne bakan ıkı avna gıbı yansiyan bır clu^unteyım ' (4) Gunce ve Amıel bırbırlerının karşısına vcrle^mı^ ıkı ayna, bııbırleııne yansıyan, daha sonra dıı^ıınceleıını ve go7un ızle yı bıldığı u/aklı£a kadar ılu^untelerını ve go/un ı/leyebıldıgı u/aklıga kadaı du^un CLkrının Ju^uncclcrını yansıtan ıkı ayna dır Gıııut bı ll( k tlılkn bııomıtıı avna olaıak lıı ı /amaıı IIII^UIRLICMMI (oplama \aha/ıı lııı sııdısvı bıı av ıırııı ııdııı Anıı SAYFA 10 BelekDeftert Yaşamdan kaçış tara Actordan kırtuhı; yofeı nek bır hale gelen bır esneklıgım, hızlanan bır tuy degıştırenım, olıımsu7İıığun bır olumsuzluğuyum Amıel, bırçok kez, gıınlıık medıtasyon laıına ve guncebine rağmen, molekullerı nı bırleştırmekte çok buyuk bır gııçluk çektıöını ve suıeklı olaıak kendındcn u/aklaşrığmı tekıaretmıştır Kendını, da yanıksız, uçueu ve boş hıssedcr Ne agır lığı, ne de sağiamlığı vardır ve artık bıı kı şılığı olmadığını veya daha dofirusu kı^ılı öının bcn ılesen ırasında durduğunu soy lemeye kadaı gıdeı Vaılıktan kendısıne, bır "varolus onrıkn" dıye adlandırdıgı şey den başka bır şey kalmamıştır Dığer 7amanlarda, Amıel kendını bır kışı olarak o kadar A/ hısseder kı her tıır lıı değışıme açık hale gelır "Kendımı bu kalemun, kaleydoskop, yonsıi7, her ba kımdan degıştırılebılır ve uretılebılır bır ınsan, sıvı, sonııç olarak I Icrakleıtos'un sureklı nehııne benzer bır şey olarak hıs sedıyorum ' (9) O haldc Amıel, guncesını sabah akşam ya7arak, kendını tanımaya ve anlamaya ça IışmaktadiT, ama bcn Amiel'in ıçınden araılığı şey, ınsanın doğasıdır ()/gur ve bo!; kalmak ıçın, kendını o kadar kı^ısı/ leştırmışrır kı ıstedığınde kendını ba^kası olaıak hibsedebılnıektedır Boylece, ınsan tıırunun bır orneğınden başka bır şey ol madıgını soyledıj^ı bolumler açığa kavıı^ maktadırlar, ama sıradan bıı ornek olma dıgını eklcmek zorundayız, çıınku butun bıçımlere gırme, butun duyguları hısset me ve benın analızıne moılel olarak hi7 met etme yeteneğıne bahıptır Ikı nıetııı bu olguyu ortaya çıkaraıaKtır, bıı metın leronernlıdır, çıınku Amiel'in eğılımlerııı den bırını ortaya çıkarmakta ve psıkolojı sının bıleşkelerınden bırını açıklamakta dır Bınncı metın 14 Mayıs 1861 tanhıne aıttır "Ben, ayırıcı ozellıklcrı en a/ du/ey de olan bır ınsanım Başkasından daha xr kendımde olmak uzere lııçbır bıreysel ya pınınıçınehapsolmadım Insanlığın ıçine dağlldığı butun berılerın ve kategorılerın ıçımde yaşadıgın ı h ıssermek, en bııyı ık se vıncımdır ve farkında olmadan bu alış kanlığıma rakılıp kalıyorıım lkıneısı 5 Nısan 1869 yılına aıttır "Ben, bana aıt oldıığu ıçın değıl, bana aıt olma sina lağmen benı ılgılcndırıyor Kendımı olavlarla dolıı bır kutıı gıbı hıssedıyoıum vc bu ıneelemeyle oğı cnnıeye veya bu me dıtasyonla lanlandırmaya çalıştığım şey bende vaıolan ınsan ve tuıun tıpık varlı gıdır () halde kışılıgımı kışılıkdişi olaıak ıvnellığırnı nesneI olaıak meelıyorum " Algı ve analiz yeteneği Amıel salııı» oldıığu se/gı algı ve analı/ yetenegının faıkındadıı Ln buyuk aı/u sıı, ınsan varlığının bıçımlerının bılıncınc vaım.ıktıı Zaman ve u/amın dışında ka lan bır ışe gırışıı, bu da ona şunu soyletır 'Içindeguneşıniiiı veyıldı/larımın dondu ğu sabıt U7am Kendısını bıı çok kc/ go/lemeı olarak tanımlamıştır Bu onu eylemden ve ıstenç ten koruyoıdu Yaşamı, cdcbıyata vcyacs tetığe değıl, ınsan bı nının ınıelenmesine p!,ıkolo|iyc adanacaktıı Aynı /amanda, duştınıesınde ılerledıkçe ya/ar tekıaıla rın ıçınc duşcı Kuşkusu/, sorunları nere deyse her zaman aynıvdı ama bu donup ıluıan kurunluların urkutucu bır tararı vardı Her /amankı gıbı, nakaratının ya kınma ve uykuyu kaçıran rııhıın kendı ıı/erınc kısır donuşu olduğu, bu devasa lırdondunun yeknes.aklığından ıırkuyo lum" (19 Mayıs 1870) Lğer gunluk ofay lar değışsc de, gunce bır eksenm etrafın ıla doner "Aslında, yuzeyınde değışken kuçuk ka/alara rağmen, sureklı kenelı çev ıesınde donen ve sonsuza kadaı donuşu nu yıneleyen ge/egenı taklıt eder " Amıel kendını,uzun kış uykusunda ' suıekLpençelerını yalayarakzayıflayan" bır ayıya veya bır kafesın ıçınde sureklı donup duıan bıı sıneapa ben/etır Ona goıı gıınecmn tımıl ılkısi onun içtenlı giılıı S aşamın nıanlıklı olması geiekııkcıı guneenın ılogııı olması gıiıkıı Ve içtın K İ T A P S A YI 423 C U M H U R İ Y F T