Catalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 15 haziran 2022 Ç ar Şa MBa 2 olaylar ve görüşler Tarhan Erdem’in Abdülhamit çaresiz miydi? Osmanlı’nın son dönemiyle ilgili olarak rini yönetmek ve toplamak gö- Dr. ab Dullah kehale ardından “Abdülhamit içinde bulunduğu bu zor durumda revini üstlenmişti. Bu gelir- öğretim üyesi / tarihçi lerin neler olduğu konusunu başka ne yapabilirdi” sorusunun yanıtı, çok daha e rol tu NCer da örneklerle açıklayalım: Ge- on günlerde II. zor koşullarda yapılan Milli Mücadele’yi zaferle tesaV Vakfı Başkanı lir vergisi geliri, damga vergi- Abdülhamit’le ilgili tartış- sonuçlandıran Atatürk ve silah arkadaşları si gelirleri, tuz tekeli geliri, al- Smalar alevlendi. Abdülha- oplumsal ve siyasal yaşamı- tarafından verilmiştir. kollü içki gelirleri, bazı vila- mit zamanında toprak kaybı Tmızda önemli bir yeri olan Tar- yetlerin gümrük vergileri ge- han Erdem’i yitirmiş olmanın de- olmadığına dair söylemler gün- yayımlanan bir genelgeyle iflas sesi binasıdır. Yer, saygınlık lirleri, bazı illerin aşarları, Er- rin üzüntüsü içerisindeyiz. dem yarattı. Onun döneminde- durumu resmen açıklanmış, açısından özellikle seçilmiş- Tarhan Bey, İstanbul Teknik gani bakır madenleri gelirleri, ki toprak kayıpları tarih kitap- yabancı elçilere duyurulmuştu. tir. Konumu, o dönem Osman- Üniversitesi’nde öğrenci iken Anadolu ağnamı (Hayvanlar larından kolayca bulunup oku- 1876’da tahta çıkan II. Ab- lı Meclisi’nin toplandığı, şim- girdiği CHP’de, gençlik kolların- Vergisi) ve daha birçok dev- nabilir. O konuya girmeyelim. dülhamit, 5.5 yıl boyunca, dış di İstanbul Valiliği olan yapı- dan başlayarak, İstanbul il yö- let geliri. Çünkü, çok dile getirilmeyen borçların ödenmesi için sonuç ya tepeden bakmaktadır. netim kurulu üyeliği, milletve- Ancak el konulan bu gelir- ekonomik kayıplar, en az kay- getiren hiçbir eylemde bulu- killiği ve Bakanlık kademele- lerin büyük bölümü borçla- Yakıcı paradoks bedilen topraklar kadar önem- namamış, 1881’de “Muhar- rindeki görevlerinde başarılı ol- ra ayrılıyor, küçük kısmı da Siyasette saygınlık çok lidir. 1854’te Sultan Abdüla- rem Kararnamesi” adıyla im- muş bir arkadaşımızdır. CHP Osmanlı maliyesine kalıyor- ziz döneminde patlak veren Kı- zalanan bir kararnameyi im- önemlidir. Bir örnekle açık- yeniden açıldıktan sonra, Altan du. Sonuçta, Anadolu Kurtu- lamak gerekirse; II. Dünya Öymen’in genel başkanlığı dö- rım Savaşı, ekonomik olarak zalamak zorunda kalmıştı. Ka- si, CHP’liler açısından moralleri luş Savaşı’na hazırlanırken sa- neminde genel sekreter olarak ağır kayıpların yaşanmasına, rarnamede yer alan ve Düyu- Savaşı’nı sonlandıran konfe- yükseltici bir etken olacaktı. vaşın finansmanında kullanı- da hizmet vermiş olan Erdem’i ranslardan biri olan Potsdam sonuçta ödenmesi büyük zor- nu Umumiye İdaresi (Genel 1973’de seçilen İstanbul se- ilkeli, dürüst bir politikacı ola- lacak gelirlerin büyük kısmı, luklar yaratacak dış borçların Borçlar İdaresi) olarak bilinen Konferansı’nın yapılacağı sa- natörlerimizden Ayhan Peker, rak tanıyoruz. Düyunu Umumiye’nin elinde lona girerken kimin önce gi- alınmasına neden olmuştu. “Düyunu Umumiyei Osmani- Bolu civarında geçirdiği bir tra- 1977-1980 yılları arasında bulunuyordu. Yani savaşılacak ye Varidatı Muhassa İdare- receği konusunda anlaşama- fik kazasında hayatını kaybet- milletvekili ve ikinci Ecevit hü- ülkeler, Osmanlı’nın gelir kay- Özenli seçim yan ve “büyük üçlü” diye ad- si” kurulmuştu. Bu idare, Os- tiği için yenileme seçimleriy- kümetinde Bakan olarak birlik- naklarına el koyan ülkelerdi. 1875’e gelindiğinde, büt- manlı Maliye Bakanlığı’ndan landırılan Churchill, Truman le birlikte İstanbul’da bir sena- teliğimiz oldu. Kısacası, “Abdülhamit için- törlük için ara seçimi de yapı- çe geliri 25 milyon lira ol- ve Stalin’in ödün vermez tu- daha güçlüydü. Maliye CHP’de önemli hizmetler ver- de bulunduğu bu zor durum- lacaktı. İstanbul’un seçmen sa- tumu karşısında, toplantı er- duğu halde, ödenmesi gere- Bakanlığı’nda 5 bin memur miş Tarhan Erdem, 12 Eylül yısı, seçim yapılacak illerdeki da başka ne yapabilirdi” so- ken dış borç taksidi 12 mil- telenmiş, salonda iki kapı da- 1980 sonrasında da toplumsal çalışıyorken burada 8 bin me- seçmen sayısının yüzde 20’si rusunun yanıtı, çok daha ha açılmış, üç lider salona ay- ve siyasal yaşamımıza önem- yon lira, dalgalı dış borç tuta- mur görevliydi. Bu memurla- civarındaydı. 1973 seçimin- zor koşullarda yapılan Mil- li katkılarda bulunmayı sürdür- rı 17 milyon liraydı. Osman- nı anda girmişlerdi. rın maaşları da Osmanlı ma- de İstanbul’daki oy oranımız li Mücadele’yi zaferle sonuç- müştür. Bu yazı çerçevesine lı İmparatorluğu’nun 1875 ge- liyesince ödeniyordu. Bu ida- Genel Borçlar İdaresi’nin yö- da yüzde 49.4 gibi yüksek bir sığmayacak hizmetlerinden yal- landıran Atatürk ve silah arka- lirleri o yıl ödenecek dış borçla- netim kurulu, dış borçlara kar- renin binası, Cağaloğlu’nda orandaydı. nızca birkaç örnek verebilirim. daşları tarafından verilmiştir. ra yetmemişti. 6 Ekim 1875’te bugünkü İstanbul Erkek Li- şılık gösterilen devlet gelirle- Değerli arkadaşımız araş- Oybirliği ile adaylık tırmacı titizliği ile, CHP’ye Siyaset anlayışımız gereği İstanbul’da belediye başkan- adaylar parti örgütlerince ya- lığı kazandırmış bir politikacı- pılan önseçimlerle belirleniyor dır. Gençlik kollarından itibaren ve örgütler merkez yoklaması- Erdem’i yakından tanımış olan Cesaretsizlik sonun başlangıcıdır na şiddetle karşı çıkıyorlardı. CHP’li eski Bakan Alev Coşkun Bu kez beklenmeyen bir geliş- bu olayın ayrıntılarını, Cumhu- me oldu. İstanbul il ve ilçe ör- riyet Gazetesi’nin 9 Haziran Gülseven Güven YAŞeR Tarih yüce bir öğretidir. Siz hangi kumaşı dokursanız, sonuçta onu giymek gütleri, oybirliği ile şu kararı al- 2022 Perşembe günlü sayısın- çağdaş eğitim Vakfı zorunda kalırsınız. Uygar dünyayla ilgisi olmayanların, ellerine güç dılar: İstanbul seçiminin taşıdı- da vermiştir. ğı önem nedeniyle Cumhuriyet kurucu Başkanı geçince, Cumhuriyete karşı nasıl bir ihanet örgütüne dönüştüklerini, ne Partilerdeki üye yazımları sı- Senatosu adayının genel mer- rasında ortaya çıkan ihtilaf ve denli zalim ve acımasız olduklarını gördük. kez tarafından belirlenmesini iyasetin; toplumu değişim şikâyetlerin önünü kesebilmek istiyorlardı. İstanbul’da seçimin Sve dönüşüme zorlayan din- için 1977 yılında üye yazımla- kazanılacağı kesindi. Amaç, rının bilgisayar ortamına geçi- ci, gerici uygulamalarının, gide- CHP’nin ülkedeki oy oranını rilmesine karar vermiştik. CHP rek ülkemizi siyasal İslama ta- yükseltebilmekti. İstanbul’daki olarak, diğer partilerden önce şıyacağını görmezden gelmeye, oyumuza ek olarak adayın geti- böyle bir sistemi uygulayacak- daha ne kadar devam edeceğiz? rebileceği oylar, CHP’nin Türki- tık. Çalışmaların koordinatörlü- Milyonların zihinlerini köleleş- ye ortalamasına olumlu olarak ğünü üstlenen Tarhan Erdem, tiren yanlış inançları, din adı- yansıyacaktı. sistemin kurulması ve işletil- na belletilen batıl ezberleri ni- Genel Sekreter Orhan Eyü- mesi sırasında gerçekten başa- çin engelleyemiyoruz? Küçük boğlu, merkez yönetim kuru- rılı bir çalışma sergilemişti. beyinlere yerleştirilen, insan ve lunu (MYK) toplayarak bizlere şu bilgiyi verdi: Genel başkan- toplum düşmanı öğretilere ne- 1973 seçimi la konuyu görüşmüşler. Genç- den karşı çıkmıyoruz? 1976’daki CHP kurultayına su- lik kollarından başlayarak İs- “Eski çağlardan beri cesaret- nulacak tüzük tasarısını hazırla- tanbul il yönetimi üyeliğinde sizlik, sonun başlangıcı olarak yan üç kişilik komisyonun üyele- partiye önemli hizmetler ver- rinden birisi de Erdem’di. Diğer bilinir” der Aleksandr Solje- miş, ancak şimdiye kadar mil- üyeler, Prof. Dr. Turan Güneş ve nitsin. Çünkü gerçeklerle yüz- letvekili ya da senatörlük baş- İsmail Hakkı Birler idi. leşmek cesaret ister. Meksi- vurusunda bulunmamış olan Erdem’in 12 Eylül 1980 son- ka Kızılderilileri, toplumu yan- Tarhan Erdem’in aday gösteril- rasındaki hizmetlerinden yal- lış yönlendiren, kin ve intikam mesinin uygun olacağını düşü- nızca ikisini sunmak isterim: duygularıyla besleyen batıl nüyorlardı. MYK olarak Tarhan sel değerlerle, uygar dünyay- yasaklarsınız, kimse sarıkla do- tir. Milletler böyle ilerler. Yoru- l Arkadaşımız güvenilirliği Bey’in adaylığını oybirliği ile inançları, insan zihnini ele ge- la ilgisi olmayanların, ellerine laşmaz. Ama bazı insanlardaki lan, umutsuzluğa kapılan yeni- ile tanınan “KONDA Araştırma kabul ettik. çiren bir parazite benzetirler. güç geçince, Cumhuriyete kar- görünmeyen sarıkları yok ede- lir. Biz biliyoruz ki inandığımız Şirketi”nin kurucusudur. Eyüboğlu, ertesi günü şı nasıl bir ihanet örgütüne dö- mezsiniz. Çünkü onlar zihniye- şey doğrudur, yenidir, ileridir. l Tarhan Erdem’in siyaset ya- MYK’yı yeniden topladı ve Görünmeyen sarıklar şamımıza kazandırdığı iki önem- nüştüklerini, ne denli ahlaksız, tin içindedir. Öyleyse; eskiyi, geriyi, işe ya- Tarhan Erdem’in adaylığı ka- “Bunlara karşı dikkatli olun. li eserden de söz etmek istiyo- sahtekâr, zalim ve acımasız ol- ramazı mutlaka yeneceğiz de- bul etmediğini bildirdi. Tar- rum: “Anayasalar ve Seçim Ka- Parazit; üzerinde yaşadığı can- Yaşamın kanunu duklarını gördük. mektir. Çünkü ilerlemenin baş- han Bey, genç bir insan ola- nunları” (1876-1980)” ile “Yasa- lıdan beslenen, beslendiği can- Atatürk, 29 Ekim 1933 gü- Zihniyet binlerce yılın biriki- ka çaresi yoktur. Yaşamak ka- rak Türkiye’nin kendisini tanı- ma Meclisleri Üyeleri Seçimi ve lıya hiçbir yararı olmayan, midir. O birikimi bir anda yok nü şunları söylemişti: “İdeal ele nunu budur”. madığını, oysa İstanbul ada- Siyasi Partiler Kanunları (1876- onun enerjisini emerek, uzun edemezsiniz, onunla boğuşur- geçince, ideal olmaktan çıkar, Büyük önderimiz, Türk insanı- yının Türkiye’ye hitap eder bir 2013”. Bu yayınlar, başkanı bu- vadede onu çökerten canlıdır” sunuz. Yeni bir zihniyet, ye- isim olmasının gerekli olduğu- yaşanır bir şey olur... Bazı şey- nın aydınlanmasını, inanılmaz bir lunduğum Tesav Vakfı’ndaki ça- diye uyarırlar. ni bir ahlak yerleştirinceye ka- nu ifade ederek affını istemiş. ler, kanunla, emirle, milletçe mücadele, sarsılmaz bir inanç ve lışmalarımızda, her zaman bize Tarih yüce bir öğretidir. Siz Bunun üzerine Prof. Dr. Besim dar boğuşursunuz ve sonun- omuz omuza boğuştuğunuz hal- yurt sevgisiyle başarmıştı. Ama kılavuzluk etmiştir. hangi kumaşı dokursanız, so- Üstünel’i aday gösterdik. İs- da başarılı olursunuz. Önem- de düzelmezler. Adam fesi atar, bizler Cumhuriyet idealini koru- Son olarak Erdem’in yaşa- tanbul’daki seçimi, beklendiği nuçta onu giymek zorunda ka- li olan boğuşmaktan yorulma- mından bir anekdotu sunmak şapkayı giyer ama alnında fesin yamadık. Halen de suskunuz, sa- gibi, Üstünel kazandı. lırsınız. Gerçek dinle, evren- istiyorum. Bu anekdot, gerek- mak, umutsuzluğa düşmemek- izi vardır. Siz sarıkla gezmeyi dece izliyoruz. Merkez yoklamasıyla gelen tiğinde kendisine sunulan ola- altı yıllık senatörlüğü bir kalem- naklardan, partisinin başarı- de geri çeviren arkadaşımız, iki sı uğruna vazgeçebilmeyi bilen yıl sonra (1977 milletvekili ge- bir politikacının verdiği, övgüye nel seçimlerinde) ateşten göm- değer bir örnektir. Ankara’nın kayıp tarihi lek demek olan önseçime gire- “12 Ekim 1975 tarihinde rek milletvekili seçilecekti. Cumhuriyet Senatosu’nda üç- Kentin tarihiyle yaşıt 19 Ma- u mut ÖZ ka N te bir yenileme seçimleri yapı- Tarhan Erdem’in ve o dö- yıs Stadyumu yerle bir oldu. Kim bi- nemdeki İstanbul örgütünün lacaktı. 1973 milletvekili Ge- eğitimci lir hangi maçlara tanıklık etti? Kim- nel seçimlerinde yüzde 33.6 parti yararını önde tutan davra- ler oynadı? Şeref tribününde kim- nışlarını bir kez daha saygıyla oy oranıyla birinci sıraya ge- ir tarafında Ankara Kalesi, bir ta- ler oturdu? Kentin iki büyük stadyu- len CHP’nin oy oranının bu se- anıyorum.” Brafta Hacı Bayram Veli Camisi, bir mundan biri İnönü Stadyumu da ay- Arkadaşımızın ruhu şad olsun. çimlerde daha da yükselme- yanda Resim Heykel ve Etnografya nı durumda. Atatürk Kültür Merke- müzelerinin bulunduğu Namazgâh zi alanı da var. Buralar görkemli ulu- Tepesi ve Anıtkabir. Bu güzel şehir sal bayramlarımızın tek mekânıydı. Kurtuluş Savaşımızı yönetmiş, o yüz- Geniş alanı içinde Ankara’nın tarihi den başkent adıyla ödüllendirilmiştir. yerlerindendi. İnsanın hikâyesi olur Günümüz Ankara’sı, ne Ahmet da mekânın olmaz mı? Kahrama- Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir’inde nı, yeri, zamanı, olayıyla, Ankara’ya anlattığı şehirdir ne Yakup Kadri’nin tescillenmiş yerlerdi. Ankarası’dır ne de Ankara için “Hasretin nazlıdır” sözlerini yazan Mustafa necati’nin evi Ahmet Arif’in kentidir... Kentte çı- Atatürk Orman Çiftliği’ni kurarak narlar, kumrular Necatibey’de so- Atatürk; Ankara’ya akciğerlerini ka- kakta sıralanır. Mustafa Kemal Ata- zandırmıştır. Bir grup türedi yerel yö- türk, bu sokaklarda oturanlara iki netici ortaya çıkmış, “Daha güzel ya- adet çınar fidesi hediye etmiş evle- pacağız” diyerek önce yeşil alanları rinin bahçesine dikmeleri için... imara açmış, sonra arazi yağmasına Gençlik Parkı, Ankaralıların me- başlamıştır. Ankara’da siyasetçilere, sire alanlarındandır. Havuzun- yazarlara, sanatçılara ev sahipliği ya- da kayıkların gezdiği, fıskiyelerin- pan Merkez Çiftlik Lokantası da yok den pırıl pırıl suların gökyüzüne edilmiş, özel bir şirkete satılmıştır... ulaştığı parkın içindeki Luna Park Ankara’da Çubuk Barajı alanı var- Gazinosu’nda, halk ünlü sanatçıla- dır. Atatürk tarafından yaptırılmıştır. rı tanımıştı. Bir sabah park, “Daha Yerel yöneticiler tarafından bakımsız iyisini yapacağız” aldatmasıyla yok bir hale getirilmiştir. Yönetime gelen edildi. Kültür Bakanlığı bir belge- duyarlı kent yöneticilerince düzeltil- sel hazırlattı: Gençlik Parkı Belgese- li. Belgeselde parkın içinde yok edi- meye çalışılsa da ilk hali kaybolmuş- tur... Cumhuriyet’in Milli Eğitim Baka- len bölümler nostaljik olarak anlatı- lıyor... Hem yok edip hem de belge- nı Mustafa Necati’nin evi kuru fasul- selini çekmek nasıl bir duygu? yeciye satılmış, ismi silinmiştir.