Catalog

14 EYLÜL 2011 ÇARŞAMBA CUMHUR YET SAYFA kultur@cumhuriyet.com.tr KÜLTÜR 15 Bu iki sanat dalının akrabalığı öylesine eskiye dayanır ki, ikisinin bir arada doğduğuna dek varır Şiirin müzik içindeki soluğu Bugünlerde İstanbul’da şiir günleri düzenlenmekte. Ben de bu bağlamda şiir ve müzik ilişkisi üstünde durmak istedim. Bu yazıda müzikte şiir, gelecek haftaki yazımda Türk şiirinde müzik konularına değineceğim. Hegel’e göre şiir ve müzik, maddesi olmayan sanatlar olarak bir ortak payda taşır. Bu iki sanat dalının akrabalığı öylesine eskiye dayanır ki, ikisinin bir arada doğduğuna dek varır. Müziğin ritimsel yapısı, ezgisel akıcılığı, armonik dengesi şiir sanatının da yapı taşlarındaki öğelerdir. Yunan mitolojisinde Apollon hem şiir hem de müzik tanrısıdır. Ortaçağ sonundaki troubadourlar, şiirle müziği tek bedende birleştiren sanatçılardır, tıpkı Anadolu’daki âşıklar gibi. Barok çağın başlarında ilk ortaya çıkan operaların metinleri, bestecileri kadar ünlü şairler tarafından yazılmıştır. 19. yüzyıl başında Franz Schubert’in lied’leri şarkıyla şiirin evliliğidir. Eşlikçi piyano, lied’in metnindeki sözleri dramatik olarak yansıtmak görevindedir. Yine Romantik dönemin başlıca özelliklerinden olan büyük orkestra yapıtlarındaki betimleme sanatı, senfonik şiir (programlı müzik) adı alır. Liszt senfonik şiirin babası olarak tarihe geçmiştir. Senfonik şiirler birebir bir portreyi, bir manzarayı betimlemese de belli bir imgenin esintilerini şiirsel olarak yansıtırlar. Ör troubadourlar, şiirle müziği tek bedende birleştiren sanatçılardır, tıpkı Anadolu’daki âşıklar gibi. Liszt senfonik şiirin babası olarak tarihe geçmiştir. Mallarmé’nin dizeleri Debussy’nin müziğinde yeniden doğar. Ve Debussy’e göre, “müzik, şiirin anlatamadığı yerde başlar”. Franz Liszt Ortaçağ sonundaki neğin Liszt’in Orpheus, Mazeppa ve Prelüdler gibi yapıtları. 20. yüzyıl başında şiirde filizlenen simgecilik akımı müziğe de yansır. Örneğin Mallarmé’nin dizeleri Debussy’nin müziğinde yeniden doğar. Ve Debussy’e göre “müzik, şiirin anlatamadığı yerde başlar”. Çağdaş Türk müziğinde şiir Klasik Türk Müziği genelde Divan şiirinin dizelerinden oluşur. Halk müziği ise halk şiirinin ezgiye dönüşmesidir. Şiirlerin içindeki aruz kalıpları ya da hece vezni uyaklarıyla, sözcük yerleştirme sanatıyla müziğe de yansır. İlk kuşak çağdaş Türk bestecilerinden Cemal Reşit Rey’in şarkıları Fransız şairlerinin dizelerine dayalıdır. Saygun, Yunus Emre Orator yosu’nda Yunus Emre’nin dizelerindeki gizemselliği müziğine taşımıştır. Koronun söylediği “Aşkın aldı benden beni/ Bana seni gerek seni” dizeleri son derece etkileyicidir. N. Kazım Akses en çok edebiyattan etkilenen ilk kuşak bestecimizdir. Birçok yapıtına “poem” (şiir) başlığını vermiş, bu arada senfonikşiirler bestelemiş, liedler yazmış, nice senfonik yapıtının içine şiirler yerleştirmiştir. Bir Divandan Gazel’de, Itrinin Nevakarı Üzerine Scherzo’da olduğu gibi. İkinci kuşaktan Nevit Kodallı Atatürk Oratoryosu’nda Cahit Külebi’nin dizelerini müziklerken ve nice lied’inde Nâzım’dan ve Külebi’den şiirleri müziklerken şiirlerin yapısına da bağlı kalmıştır. Akses ve onun öğrencisi Kodallı’nın en çok üstünde durdukları şey şiirin müziğe uygunluğu, doğru prosodi kullanımıdır. Şiiri şarkılarken hecelerin doğru yerlerde kesilmesine, sözcüklerin anlam yitirmemesine özen gösterirler. İlhan Usmanbaş, İlhan Berk’in Şenliknamesi, Ece Ayhan’ın Bakışsız bir Kedi Kara’sı ve Necatigil’in Kareler’ini kullanır müziğinde. Bu olay dizeleri bestelemek değildir yalnızca. Dizelerin teknik yapısı müziğin tekniğine işlenir. Raslamsal, atonal müzik kurgusunda Ece Ayhan’ın kesikkopuk yöntemi ve içeriğindeki soyutluk en elverişli şiirmüzik bağlantısıdır. Metni zaman süreci dışında kalan, salt sayfa üzerine basılı bir kavram olmaktan çıkarır, ona zamansal bir boyut, bir dram devinimi kazandırır. Şairin özgür çağrışımları müziğin atonalitesinde yansır. Ayrıca grafik notalama da bu soyut müzikşiir ilişkisini yansıtan en iyi yöntemdir. Necatigil’in Kareler’inin yayılımı müzikte özgürlük arayan bir besteci için paha biçilmez bir kaynaktır: Oynaşır sularda Gemiler yanınca Yanınca çıralar Aralıklı isli yanınca Elektronik müzik bestecilerinden İlhan Mimaroğlu, Nâzım’ın En Güzel Deniz dizelerini müziğin içinde konuşma sesi şeklinde kullanmış, dizenin akışına göre yineleyip, kopartarak çağdaş ve elektronik donanımlı müziğin ivmesine sokar. Yalçın Tura şarkılarında Divan müziğinden kaynaklanan yapıyı kullanır. Bugün hemen bütün genç kuşak bestecilerimiz liedler, şansonlar yazmışlar, yerli ve yabancı şairlerden beslenirken şiirin müzik içindeki soluğunu duyurmuşlardır. SALT BEYOĞLU stanbul ve klişeler Kültür Servisi SALT, “İstanbullaşmak” adlı sergisini, SALT Beyoğlu’nda dün ziyarete açtı. Kültür kurumlarının yanı sıra, kişisel arşivlerde bulunan medyanın toplandığı, interaktif bir veritabanı sunumu ile gerçekleştirilen sergide, İstanbul’a dair klişeleşmiş söylem ve tariflere yeni bakış açıları getiriliyor. Kavramsal çerçevesi Pelin Derviş, Bülent Tanju ve Uğur Tanyeli tarafından 2008’de oluşturulan sergiye, o tarihten bu yana eklenen çok sayıda sanatçının videoları, fotoğraf serileri, belgesel filmler, karikatürler ve mimari planlar aracılığıyla İstanbul’a dair toplam 80 kavram; 400 medya aracılığıyla izleyicilere sunuluyor. Serginin bir parçası olmaksa gayet basit: Önünüzdeki ekranda bulunan her kavram, farklı bir sorunsala işaret ederek, sizi İstanbul hakkında yeni bir açılıma sevk ediyor. Sergiye eşlik eden “90” başlıklı etkinlikte konuşma, gezi, sunum ve performanslar aracılığıyla gerçekleştirilecek 90 etkinlikte, İstanbul’la ilgili temel sorulara yanıt aranacak. “Yapım Aşaması: Beyoğlu” adlı etkinlikse, Beyoğlu’nda gerçekleştirilmesi planlanan kentsel dönüşüm projelerini, bir kentsel tasarım oyunu üzerinden tartışmaya açıyor. Sergi 31 Aralık’a kadar sürecek. Kardeş Türküler’le ‘Yeni Bir Gün’ Kültür Servisi Kardeş Türküler, BKM organizasyonuyla bu akşam Harbiye Açıkhava Tiyatrosu’nda gerçekleştireceği “Yeni Bir Gün” adlı konserde Sezen Aksu, Arto Tunçboyacıyan ve Ara Dinkjian ile birlikte sahneye çıkacak. Aynı gece sahyene çıkması beklenen Kürtçe müziğin önemli yorumcusu Aynur’un sağlık sorunları nedeniyle konserde yer alamayacağı açıklandı. Kardeş Türküler, geçen aylarda “Çocuk (H)aklı” adlı bir albüm çıkarmıştı. Işın Güyer son yolculuğuna uğurlandı Kültür Servisi İstanbul Devlet Opera ve Balesi sanatçısı Işın Güyer’in dün Şakirin Camii’nden kalkan cenazesi, Karacaahmet Mezarlığı’ndaki aile kabristanına defnedildi. Operada tören istemeyen sanatçının cenazesinde eşi Atilla ve kızı Defne başsağlığı dileklerini kabul ettiler. Cenazeye Leyla Demiriş, Hüseyin Likos, Bilge Görgen, Özgül Tanyeri, Ayşe Sezerman, Sedat ve Efsun Öztoprak, Ayşegül Güvenç, Nursel Öncül, Ruhi Ayangil’in de aralarında bulunduğu İstanbul Devlet Opera Balesi ve İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’ndan çok sayıda sanatçı dostu katıldı. C MY B C MY B