Catalog

9 AĞUSTOS 2011 SALI CUMHUR YET SAYFA ekonomi@cumhuriyet.com.tr EKONOMİ 11 Dünya Dengelerinin Çivisi Çıktı Ekonomik, siyasal, toplumsal.. dünya dengelerinin yaşamın her alanına dönük çivisi çıktı.. Adına küreselleşme denilen tek kutuplu dünyanın ömrü, iki kutupludan çok daha kısa süreli oldu.. Geçiş döneminin sıcağında yeni dönemlere ilişkin ağzı olan konuşuyor.. Birbirinin zıddı olasılık senaryoları yazılıyor.. Yaşamın dayatmaları içindeki kimi gelişmeler.. yazılan senaryoların paralelinde, kimileri tersine gerçeklikler olarak, oldubittiyle geleceğimizi ipotek altına alıyorlar. Daha biraç hafta önce AlmanTürk gazetecileri bir araya getiren bir toplantıda, yeni dünya düzeni içinde Türkiye’ye biçilen kimi yeni rollere ilişkin duyduklarımı bu köşeden sizlerle paylaşmaya çalışmıştım.. Arap baharı olarak isimlendirilen sosyal patlamalardan sonra, sisteme yandaş diktatörlükler devrilirken, yandaş siyasi iktidarlar yaratmanın güçlüklerinde, İslam dünyasını çekip çevirmede Türkiye’ye biçilen rol model ülke kavramının içi doldurulmaya çalışılıyordu.. Yeni Osmanlı, Müslüman demokrasisi kavramları, Türkiye’nin dinamikleri üzerine sırt sıvazlayan düşler üzerine, ABDAB’nin çekildikleri alanlarda Türkiye’nin doğrudan aktif rol üstlenmesinden kapı açılıyordu.. Silahlısilahsız... adı konmadan Türkiye’nin doğrudan yönlendiricilik üstleneceği, taraf olacağı İslam dünyasının ırklarmezheplercemaatler eksenli çatışmaları, iç savaşları, ülkelerin iktidar paylaşım kavgalarında etkinliği arttırma kolaylaştırıcı propaganda adına, ABD’nin dünyaya siyaseten egemen olduğu süreçte etkin kullandığı Marshall yardımları benzeri araçların, fonların oluşturulması bile tavsiye ediliyordu.. Adı konmadan ABD, AB ülkelerinin tek kutuplu dünyanın etkin tarafları olarak ekonomiksosyalsiyasal.. silahlısilahsız tek güç odağı olma koşullarının ortadan kalkmış olması gerçeğinden yola çıkılıyordu. İçinde yaşadığımız için bilsek de çıplak olarak dillendiremediğimiz gelişmelerin dile, projelere, program olarak dayatmalara dönüşmüş halleri üzerine.. o gün bugündür yaşamımızda yüz yüze olduklarımızın örneklerini elimden geldiğince yalın gözlemlemeye çalışıyorum.. Yaşamımızdaki somut karşılıklarının, medyatik yanılsatma, bilgi kirliğine karşın ne kadar da çok, pıtrak gibi artmakta olduklarını kaygıyla izliyorum.. Ecevit koalisyon hükümetinin dağıtılması, AKP’nin kuruluş sürecindeki etkin rolüne karşın, ABD öncülüğündeki Irak işgali rolüne bir biçimde karşı durmayı başarmış, 1. tezkerenin reddedilmesi gibi bir bağımsızlık mucizesini yaratmıştık. En ağır sorumlu tutulanlar, TSK kurum olarak, askerlerimizin başına çuval geçirilmesi ile başlayan, ağır bedeller ödeme sürecinden çıkabilmiş değil. NATO içinde doğrudan çatışmaların, iç savaşların odağında rol almaya direnmenin payının büyük olduğuna inanıyorum. AKP iktidarları, Erdoğan liderliğindeki hükümetlerin ağır bedel ödemekten kurtarılışında, “sifonu çekmeyin, yararlanın” danışman söyleminin payı olmalı. Gerçekçi nedenin tek kutuplu dünya düzeninin fiilen yürütülmesinin koşullarının ortadan kalkması, dünya dengelerindeki çivilerin çıkması olarak açıklanması kaçınılmaz... Ekonomik ayağında dünya çapında uzman sevgili hocamız Prof. Korkut Boratav bir yıl önceki söyleşimizde çok çıplak altını çizmişti. “Tek kutuplu dünyanın merkez ülkeleri, başta ABD, ekonomik, bağlantılı sosyal, siyasal güçlerini, dünyayı tek merkezden etkin yönetecek donanımlarını yitiriyorlardı. Terörü kendi ülkelerinden uzak tutma adına AfganistanIrak askeri işgallerinden istenen sonuçlar alınamamıştı. NATO şemsiyesinde, BM kararları ile diğer ülkeleri katma çabaları zorunluluk olmuştu...” Haftanın sıcak gelişmelerinde ABD’nin tarihinde ilk kez kredi derecelendirme notunun düşürülmesi, Afganistan’da yeniden güçlenen Taliban karşısındaki operasyonda 31 ABD askerinin ölmesi elbette sadece kötü bir rastlantı değil.. Dünya piyasalarındaki son altüst oluş, yeni kriz senaryoları paniği, uzun süreçli dalgalanma beklentileri... yaşanılan sürecin aynası. Bizi en çok bizim durumumuz, iktidarımızın da gönüllü atlaması ile üstlenmekte olduğumuz roller ilgilendirir. Hepsi de yoksulluk, yoksunluk, iç savaşın, parçalanmanın girdabında Balkan devletçiklerinde Türkiye’nin üslendiği ağabeylik rol modeline fazlası ile kafayı takmıştım.. Getirisi olmadığı için, ne dünya, ne İslam ülkeleri ne de ülkemizden özel sektörün, sermayenin gitmediği, seyrettiği dibe vuruşta, Türkiye’nin BaşbakanCumhurbaşkanıDışişleri Bakanı öncülüğünde açtığı kucak, Kızılay paketleri, kurban, bayram, Kuran kursu... kimi tarihi eserlerin onarımı yardımlarının pek te ötesine gidemiyor. Dün Kızılay’ın öne çıktığı, İHH’lerin peşinden gittikleri açlıktan kıvranan Afrikalı Müslümanlara yardım kampanyaları.. bizim Marshall yardımı projelerimizin örnek arayışları olabilir mi? Yardımın, hayrın sevabı var da Suriye’deki çok kirli iç savaşta doğrudan taraf olmamız anlamına gelen son gelişmelerden kaygılanmamak olası mı? Libya’daki çelişkili, çaresiz bulaşıklığımızın sonradan ödenecek ağır bedelleri yetmezmiş gibi. Borsalarda kıyamet Amerika’nın notunun kırılması, dünya piyasalarına pahalıya mal oldu. Asya ve Avrupa borsaları çakıldı. İstanbul Borsası bir günde yüzde 7.08 düşerek yeni bir rekora imza attı. Dolar fırladı, altın tarihi rekorda. Ekonomi Servisi Geçen hafta sonu Standard&Poors’un (SP) Amerika’nın AAA olan notunu kırarak AA+’ya indirmesinin şoku, haftanın ilk gününde dünya piyasalarını altüst etti. İspanya ve İtalya’nın kritik durumu da buna eklenince Asya ve Avrupa borsalarındaki büyük düşüşlerin ardından Wall Street’te de sert satışlar oldu. Piyasalardaki olası olumsuzlukların önüne geçmek için pazar günü finansal piyasalara gereken her türlü likiditeyi sağlama yönünde karar aldıklarını açıklayan G7 Maliye Bakanları ve Merkez Bankası başkanlarının çabası da işe yaramadı. S&P: NOT TEKRAR NEB L R Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s (S&P) Genel Müdürü John Chambers: Gelecek altı ile 24 ayda ABD ekonomisine ilişkin koşullar değişmez, ABD’nin mali pozisyonu daha da kötüleşir ya da siyasi tıkanıklık daha da artarsa, ülkenin kredi notunun gelecekte indirilmesi olasılığını üçte bir oranında görüyoruz. ABD’nin kredi notunun yeniden ‘AAA’ya yükselmesi için Washington’da daha fazla uzlaşmanın yanı sıra en sonunda federal borcun ekonomideki payının düşmesi ve istikrar gerekiyor. MKB’de dünya rekoru Altının onsu 1.715 dolara fırlayarak tahminlerin de ötesine geçti, dolar 1.76’nın üstünü de gördü, Avro tarihinin en yüksek değeri 2.5 TL’ye kadar tırmandı. İstanbul Borsası’ndaki düşüş, dünya borsalarında da bir rekor kırarak yüzde 7’leri buldu. spanya ve talya’ya bak Gergin bir hafta sonu geçiren Türkiye ve Avrupa piyasaları, güne Asya borsalarındaki çöküş haberleriyle başladı. Japonya ve Avustralya’da hisseler yüzde 2’den fazla değer kaybederken, Güney Kore’de yüzde 4.1, Hong Kong’da yüzde 3.8, Çin’de yüzde 3.4, Tayvan’da yüzde 3.8’lik düşüşler gerçekleşti. Buna karşılık sabahın ilk saatlerinde Avrupa Merkez Bankası’nın İtalya ve İspanya tahvilleri almaya başladığı yönündeki haberler, Avrupa borsalarında geçici bir iyimserlik yaratınca bir ara işler düzelir gibi oldu. Ancak, Avrupa Merkez Bankası’nın bu yöndeki müdahalesinin de durumu pek kurtaramayacağı kanaati hâkim olmaya başladığı andan itibaren Avrupa’daki düşüş de hızlandı. Bu arada siyasetçiler piyasaya, toplam 3 trilyon dolarlık borçları olan İtalya ve İspanya’nın durumu konusunda iyimserlik pompalanmaya çalıştı. Örneğin Almanya Dışişleri Bakanı, “İtalya çok rekabetçi sektörlere sahip. Problemlerini çözebilecek durumda. İspanya’nın durumu da öyle. Avro bölgesi bölünmeyecek” diye demeç verdi. Bu işin sonu kur savaşları Kriz kâhinine göre bütün ülkeler büyümek için ihracata, ihracat için de paralarının değerini düşürmeye odaklandı. Ama bütün kurların birden düşmesi olanaksız. Ekonomi Servisi “Krizi kâhini” diye adlandırılan ekonomist Nouriel Roubini, Avrupa Birliği’nin borç krizini yönetecek büyüklükte adımlar atacak durumda olmadığını, gelişmiş ekonomilerin çift dipli resesyona doğru sürüklendiğini söyledi. Bloomberg International’a konuşan Roubini, İspanya ve İtalya’ya destek için tahvil alımına başlayan Avrupa Merkez Bankası’nın bunu sonuna kadar sürdüremeyeceğini belirterek, “Yunanistan’ın borcu 60 milyar dolardı. Oysa İtalya’nın 2 trilyon, İspanya’nın 1 trilyon dolar borcu var. Bu Avrupa Merkez Bankası’nı aşar. İkinci bir resesyon kaçınılmaz gözüküyor. Herkes kuru düşük tutmak isteyince de kur savaşı çıkar” dedi. Roubini’ye göre borç krizindeki ülkelere destek için Avrupa Fonu’nun iki ya da üç kat büyütülmesi gerekiyor. Ama AAA kredi notunu kaybetmek istemeyen Almanya buna karşı çıkar. Avrupa’nın krizi yönetme çabası “imkânsız görev”. Gelişmiş ekonomilerin borç, bütçe ve büyüme sorunlar giderek sıkışıklığa neden oluyor. Bu yüzden çift dipli bir resesyona sürükleniyoruz. ABD, başkanlık seçimlerinin yapılacağı gelecek yıl yüzde 50 ihtimalle durgunluğa girer. bakanları ve merkez bankaları S&P’nin ABD’nin kredi notunu düşürmesine karşılık “Likiditeyi garantiye almak, finansal piyasanın işleStandard & Poor’s’un ABD’nin mesini, finansal istikkredi notunu kırması sonrasında rarı ve ekonomik gözler Moody’e çevrildi. Uluslarbüyümeyi desteklearası kredi derecelendirme kuruluşu mek için gerekli Moody’s, ABD’de mali disiplinin zaher türlü önlemi yıflaması veya ekonominin belirgin alacaklarını” şekilde bozulma kaydetmesi halinde açıkladılar. 2013’ten önce not indirim kararı alınaFransa’nın döbileceği konusunda uyardı. ABD’nin nem başkanlığını kredi notu için 2 Ağustos’ta alınan teyit kararının, bütçe açığının 2013’e kayaptığı G20 yapdar daha fazla azaltılacağı ve ekonotığı açıklamada, mik toparlanmanın süreceği beklen“Gelecek haftalartisiyle alındığını açıklayan Moody’s, da yakın temasta ABD’nin borç/GSYH rasyosunun kalmaya devam ede2015’e kadar yüzde 75’in çok ceğiz” denildi. üzerine çıkmaması gerektiğini, Telekonferansla bir AAA notunun korunması araya gelen G7 ülkeleri ise için sonraki dönemde budöviz işlemlerinde iş birliği nun düşmesi gerektiyapacaklarını kaydetti. ğini de ifade etti. Moody’s da ABD’yi uyardı TL serbest düşüşte Kurdaki hareket üzerine Merkez Bankası, ortalama 1.75’ten 60 milyon dolarlık satış ihalesi yaptı. Dolar serbest piyasada günün tansiyonuna göre indi çıktı. Saat 11.00’da 1.7583’e çıkan dolar, sonra daha da yükselerek saat 13.00’da 1.7641’i gördü. Dolar 16.30’a doğru ise 1.75’in altına yönlendi. G20G7: Önleme hazırız G20 ve G7 ülkelerinin maliye Merkez Bankası’nın geçen hafta aldığı tedbirler ve dolardaki büyük yükseliş firmaların risk yönetimine geçmelerini gerekli kılacak sinyaller verdi. Uzun zamandan beri Türkiye’nin ekonomisinin sağlıklı olmadığı, gösterge ekonomisi haline geldiğini biz ve birçok ekonomist söyleyip durdu. Ama buna kimse inanmadı veya inanmak işine gelmedi. Şimdi de diyoruz ki işletmeler risk yönetimine geçmelidir. Bilindiği gibi finansal risk, mali varlıklar ile borçların değeri üzerinde öngörülmeyen değişmeler nedeniyle yatırımdan beklenen getirinin belli bir oranının altına düşme olasılığıdır. Şu anda işletmeler en fazla kur riski ile karşı karşıyadırlar. Kur riski döviz kurlarındaki beklenmedik değişmeler nedeniyle yabancı para ile işlem yapanlar açısından borç, alacak, gelir ve harcama akımlarının TL cinsinden dalgalanması ve işletmelerin net kârlılığının ve piyasa değerinin değişmesidir. İşlem riski kur riskinin en önemli türüdür. Bunun için çeşitli koruma önlemleri alınabilir. Vadeli sözleşmelerle korunma (hedging with forward conract) İhracatçının kur riskinden korunması vadeli döviz satışı ile olur ki bu eksik pozisyon oluşturmak demektir. Örneğin bir ihracatçı Çin’e 10.000 dolarlık 3 ay vadeli bir mal ihraç etmiş olsun. Bugünkü kuru 1.7 TL alalım. İhracatçının mal bedelinin tahsil edildiği tarihte Merkez Bankası’nın aldığı tedbirler nedeniyle kurun düşeceğini tahmin ettiğini varsayalım. Bu durumda dolar kaybına uğramamak için 3 ay vadeli dolar satacaktır. Bu vadeli dolar kurunun 1.6 TL olduğunu kabul edersek ve kur ihracat bedeli tahsil edildiğinde 1.6 TL olursa ihracatçı dolar kaybına uğramayacaktır. Bu vadeli işlemi yapmazsa 588 dolar zararı olacaktır. İthalatçı ise kur riskinden korunmak için vadeli döviz alışı, yani fazla pozisyon oluşturma yapacaktır. Yukarıdaki örneği ithalata çevirelim ve kurun yükseleceğini varsayalım. Bu durumda ithalatçı, örneğin 1.9 TL’den üç ay vadeli dolar satın alacak ve ithalat bedelini ödediğinde zarar etmeyecektir. Tabii kurdaki beklentiler Ekonomik Krizler çin Risk Yönetimi (Hedging) piyasasında 9.615 dolar için 1.7 TL kurdan 16.346 TL ödeme yapar ve kendini üç ay sonra 1.8 TL olacak kura karşı korumuş olur. Opsiyon sözleşmeleri ile koruma Borsadan satın alınacak ihracatçı için dolar satış opsiyon sözleşmesi, ithalatçı için dolar alış opsiyon sözleşmesidir. Bunu yanında bir banka ile gerçekleşmezse ihracatçı ve anlaşmaya varılarak da opsiyon ithalatçının vadeli işlem yapması sözleşmesi yapılabilir. Bu nedeniyle zarar edeceği de sözleşmeler ithalatçı ve ihracatçı unutulmamalıdır. için avantajlıdır. Çünkü sözleşme Anında para piyasası yoluyla vadesinde kurlar işlemci için daha korunma uygunsa sözleşme uygulanmaz ve sadece Anında teslim kuru 1.7 opsiyon primi alınır. 3 aylık dolar faizi (%) 3 Ödemeleri öne alma 3 aylık TL faizi (%) 4 veya geciktirme 3 ay sonraki kur 1.8 Kur riskine karşı ithalat bedellerinin ödenmesini erkene alma, ihracat bedellerini Yukarıda örneği dikkate alalım ve geciktirme veya dolar üzerinden 10.000 dolara ithalatçının ihtiyacı ihracat bedellerini erken tahsil edip olduğunu varsayalım. Dolar faizi Avro ödemeleri geciktirme yoluyla dikkate alındığında şu hesaplama kurun işlem riskinden korunmak ile (10.000 /1+0.04=9.615 dolar) mümkündür. satın almalıdır. Anında para Döviz varlıkları ile döviz borçları dengeli olan firmalar da koruma yapmalıdır Örneğin Çin’e 1 milyon dolar dövizli borcu olan işletmenin, Gürcistan’dan 1.2 milyon dolar alacağı varsa açık pozisyonu yoktur. Ancak kur değişmelerinden etkilenmez olarak gözükse de alacak ve borç vadesinin aynı olmaması, tahsilat gecikmeleri gibi nedenler dikkate alınarak belli oranda da olsa işlem riskine karşı koruma yapılmalıdır. Bunun yanında mali tabloları döviz cinsinden düzenleme de risk yönetiminde yarar sağlar. Kurdaki bu yükseliş aslında bir devalüasyondur. Ama kimse bunu dillendirmedi. Cari açığın tehlikesini gören ekonomi yönetimi bu kur artışını tetikledi diyebiliriz. Kurun 1.61.7 bandında gezinmesi gerektiği hususunda da iş çevrelerinin beklentisi var. Ancak dünyada olup bitenler dikkate alındığında, yapısal önlemler alınmadan cari açığın düşmesini sadece kurla sağlamak aşırı iyimserlik olur. Bu nedenle kurlarda beklenmedik değişmeler olasılığına karşı ekonomimizde risk yönetimi daha da önem kazanıyor. Kuru üzüm üretimi arttı İZMİR (Cumhuriyet) Ege Bölgesi’nde 20112012 sezonunda, geçen yılın gerçekleşme beklentisine göre, yaklaşık yüzde 10 artışla 268 bin 949 ton çekirdeksiz kuru üzüm üretilmesi bekleniyor. İzmir Ticaret Borsası liderliğinde meslek örgütlerinin katılımıyla yapılan tahmin çalışması sonucu ortaya çıkan rapor açıklandı. Borsa Yönetim Kurulu Üyesi İlhan Zincircioğlu verilerin, sektörün tüm taraflarının fiyat ve pazarlama politikalarını belirlemesinde, ürünle ilgili marka politikalarında referans olduğunu kaydetti. C MY B C MY B