Catalog

DOfil CDMHUtlm 8 RAİIM 1977 ABDÜLCANBAZ Ijık BARAKLI TURHArj SELCUK Başhk Ödır Ortaokulu matemotık ööretmenl Saym Sabahat Guneç, m*ktubunun bütünuyle yayınlanmasını isteyorek, sunlan yazmış: «Blz Ooğu kadınları, hicblr ramon toplumdo gercek yerirnlzr alamayacağız. Cunku Doğu'da kadtn, dört duvar arasınfla çocuk doğuran blr zevce, satılık bir eşyadır Nasıl pazarda bir mol satın alırsan, evlenmek lcln de başlıkta kız almok zorundasın. Ynzılarını^da sâ* ettlölnlz kodın haklarında eşıtlık. dzoürlük. mal albl satılmak ve uretlm moklnelerl gıbı cocuk doQurmak mıdır' Köcuk blr oydın kıtle olarok. yıllordır. Kars'm Iğdır ilcfslncle feodolırmln blr kolıntısı olon baslık konusunda savoşım vermekte/lz. Ne yazık kl olumlu sonuclor alamıyoruz Yıllar dnce bir gencın evlenebllmesl icln ödeyeceğl baslık porosı ?0 bln Hra Idl. 20. yuzyıl demokratlk Turkfyeslnde bu 110 btn llraya yükselmiştir. Bu ücretı ödeyerek evlenon Hç! klmbillr, eme^ini nasıl ucuzo satarak, bir örrtür boyu cafısmak rorunda ka'acoktır. Bu durumdan nasıl kurtulolırn? Hangl savaşım vo'larına başvuralım? Blz de toplumdaM yerimlrl almak Istlyorur» BiA OLAVı... H £ M OîMAMLı 61^ B&üMÜNÜ İ ÜRETIM BIÇiMi KOŞULLANDIRIYOR Soyın Guneş. BAŞLIK ya da AÖIRLIK denen, geleneksel toplum kurumunun kokenlnde. toprağa bağlı uretlm bıclmlorlnın «konomik Hlşkllerl yatıyor. bülyorsunuz Toprağa bağlı üretim «konımhlnde vo teknık tarımm henuz gelışmediğı caâlorda, ın80rt gucunün ne buyuk bir öneml oldugu bellı. Kodın yo da «rkek, aiie bireylerinın tümü, bu kapalı oıle ekonomial lcınde blrer 19 gucu. tarım ışçısldırler, Evlenma yoluylo blr boşko Ollovo katılon genckız Icın baba. yitlrdlgl işgucunu karşılavaeak bır bedcl almaktadır Baba dlyorum, cunkü bu dönem, ataerkll aılelerln oluştuğu ve gelı$tıği. egemenliğınl surdürdüğu brr zaman surecidlr. Yalnız Türk toplumunda değıl. aynı cüreel yoçoyan butun toplumlorda, değıslk biclmlerde BAŞLIK olayıno raslartmaktcdır. Hatta barı toplumlarda. başlığın para olarak değll, üretlme katkısı olabllecek bır değerle karşılandıöı. örnegln buyuk baş hayvanlar verildıgl, üretılen tnaldan, blr süra lcln kız babasıno pay aynld'öı görölür Zaman lclnde, kapolı alle ekonoınisl onemlnl yıtirdlkce, toplumlar sanayıleşme sursclne glrlp yol aldıkca. ataerkll büyük aıleler cekırdek aıle dedtfilml/ anne baba ve cocuklardan oluşan kücuk blrlmfere donuştukçe, boşltğın gereğı ortadan kalkrnış vo bu gelenek gld«rek önomlnl yıtırmiş. bırakılmıştır. BİR BÜYÜKELÇİNÎN ANILARI... 1964 yılı sonlarına doğru, 3. Inonu hukumetmln Dışışlerı Bakanı Feridun Cemal Erkın benl makamına çağırarak. fAkra Bu yukelçıliğıne atanmanızı Başbakana onermek istiyorum, kabul eder mısiniz?» dlye sorduğu za man. itıraf edeyım kl. Buyuk Sahra'nın guneylndeki Kara Af rıka devletler! ustune pek az şey bılıyordum. Gerçı ikıncl Dunya Savaşından sonra AfriKa kıtasın da lıız kazanan bağımsızlık, mll llyetcıllk akımlarıyla halkların FÖmurge boyunduruğundan kurtulTia savaşımını 19501955 yıllorı arosında Mısır'dan Izlemck olanağını bulmuştum. Ama Afrl ka kıtasının sorunları uzerındekl bılgım daha cok Arop ülkelerlyle sınırlı kalmıştı Buyuk kum çolunun guneylnde kolan ve bana Akra (Gana) Buyukolclllğl önerlldlği tarlhte sayıları 36 yı bulan Kara Afrlka devletlerının adlarını blle tam olarak sayamazdım Evet, kara Afrika halklarının da, tıpkı kuzeydekller gıbı, emperyall7me ve somurgecllige karşı savaş verdıklerinl blllyordum ingıliz, Fran sız ve Belçıkalı sömurgecilerln bağımsızlık akımına artık karşı koyamayacaklarını anlayarak, Cikarlarını korumak lcln başka careler aramaya başladıklarını, Kongo'do Lumumba adında blr Mahmut DiKERDEM m GELENEKLER1N KAL1NTILARI Ne yozık ki sanaylleşmenln henuz boşlangıemda bulunon, dengeslni kuramamış toplumlarda buna benzer, gereğlnı ylîlrmlş. buna karşın görenekleşmlş ve katı kıırallar durumuna gelmlş kalıntılar gecerllğlnl sürdurüyor Yine de baş'ığın. butünuyle eskl blr geleneöın kalıntısı olduflunu soylomek isromlyorum ElbPtte bu geleneğln sürdıırulmeslnln kulturel, konomık, egltsel, çok çeşltll "•edenlerı vardır. İnönü, "Ganalı lider Nkrumah Kıbrıs meselesinde bize karşı, davamızı anlatıp onu nötralize etmeye çalış,, direktifini veriyor.. BEYAZ ADAM BİR YANDAN AFRIKALIYI KÖLE GIBİ KULLANIRKEN, CTE YANDAN DA ONA KENDİSİNİ TEK DEĞER ÖLCÜSO, ERIŞİLMESİ GEREKEN İDEAL OLARAK KABUL ETTİRMESİNİ BILMİŞTl. "halk kahramanınırf," ^ d r t a ' d d ö^P Bir kere, kadmın ekonomlk bagımsıziığtna kavuşmamış olduğu boigelerde, kız cocuğu, baba kazoncmın tükotılmesıne ortak uian, doyurulmosı gerekll blr boöa? o'arak görülmoktedır. Ailemn bütcesine tek katkısı. başlık yoluyla gctlroceğl paradır. pek cokları icln Ben bunun en cıcı örneklerinden blrlnl, Izmlr dolaylarında bir koyde gbrdüm. Gır 03lu vs onıkl kızı olan bır baba, kızlarından alacağı başlık paralarıyla blr kamvon satın olabıleceğınl vo doha cok para kazanablleceğlnl unıduğunu anlatmıştı bana. «Eh.. Bunca yıl bakıp büyuttükten sonra. bu kadarcık blr kazanc da benım hakkım.» diyordu. KÜLTÜREL KÖKENLi NEDENLER Boşlık goleneğinln 6ürmeslnde etkltl olan blr boşko neden. külturel kökenlı. Aoıkcası, yuzyıllarla olcülebilecek bır zamon lcınde. butunlugunu korumak lcln. gelenek ve goreneklerırıden. toplumsal kultuıunun surdürülmesinden başka her dayanaktan yoksun bırakılmış toplum keslmlarlnln, bu geleneklere ne öloüde bel bağlamak. cılardan kopmamak zorunda kaldığı. sanırım COk geniş bır arcştırma konusu olablllr ve llgınc sonuclara flöturebllır blzlen Buna bır de eğltlnı yoksunlugunu ekleylnlz. Klmdlr, fieniş halk kıtlelerının eğıtimden yoksun kalmolarından medet uman? Elbette. ekonomlk ve toplumsal cıkarları, halkın Cikarlarıyla ters duşenler. Bunların da kullanabileceklerl en etkılı baskı aroçlarından blridir, dlneel ve geleneksel dogmalar yoratmak. Tek tek kışllerln ?aytf yanları, örneflln, en çok bnşiıgı olrfıânın ruh*al rtoyumu, başkalarından daha ryiguzelbeöenıllrIstenif olduğunu duymanın snğlodıgı östünlük duygusu blle. gunurnuzde başlık parasmm ortmaaında neden olmakradır. Insun olafak ne'er kazanablleceğlnın. neleri ka7anması gerektiğlnin blllncinde olmayan kişl. elbalte kuı vo da kendisi icln öd»nen baçlık parasıyla, değerlnl âlcmek durumundadır. DOGU'NUN KADINLARI Doğu'nun kadınları Için de. durumun pefc oyrı nedenlerl ve görunümieri olduğunu sanmıyorum. üstallk Doğu bdlgelerinılz. pek cok nedenlerle, batıya oranlo »anayıleşma 6ureclne doha geç gırrnışlerdlr Ekonomlk olanokları daha kısıtlıdır. Eâltim ölanakları daha darrlır Böylece Doğu'da BAŞLIK daha blr sure egemenlığını koruyocak gıbl gdrünuyor Bu toplumsal yarayı sağıltmanın en etklll llaoı. kuşkusuz eğltim. Ama dar onlamıyla blr okul egltlmt değll Kadmın ve erkeğin. yanl butun toplumun blllnclendlrllmesl. Gerceklerl* yuz vuze gelebilmesl. Çoğın gereklerlndon haberll kıtmması. Sağiıklı blr ekonomlk dOzene kavu$turulab!lmesf. Burada en buyük görev payı devietin. Bize düşense, soronlorrmızı iyl bllnıek Her fırsattan ydrorlanarak. cevremizl bu »orunlor üzerlnde dü$unm*ye zorlomak. Blllyorurrt kolay değll.. Am« gereklı.. Öyleyse yaaılmofı. Kıso zamanda ba$dnlacak bir 1$ de dftflll. Yalnız ben Mcw(c Twaın'ln blr sozünu hatırlatacaöım 8İI*. tÂdatler penoereden atılamortar, ama bosomok bosomak merdlveftlerden oşaflı incJfrfleblHrler.» Yapablleoedlmlz tek »ey, savaçıma devam etmok Nkrumah adında blr lıderin ortaya cıktığını ve bunların ölkelerlnde kıırmaya çalıştıklorı yenl duzenln yolnız sömurgecilerl degıl tum Batı kapltallzminl ds telâşa düşurdüğunu öğrenmlştlm. Ayrıca, Batı Afrlka'da bağımsızlığını elde eden llk ulke olan Gana'da hemen blr Büyük elcilık kurmamızı Inglllzlerln sa Itk verdığlnl birkaç yıl önce Fatın Ruştü Zorlu'dan duymuştum. Yıne de, flenellikle Kara Afrlka ve özelllkle Gano hakkında bllglll sayılamazdım. Kendıme karşı fazla haksıztık etmemek lcln şunu da eklemellylm kl, o tarıhte «Uyanan Afrika» diye tanımlanan kıtanın sorunlarının cahlll Harlclyede yalnız ben değlldlm. Batı Afrika'da blri Gana ötekl Senegol'de olrnak uzore ikl buyükelclllk kurulması 1960 yılında kararlaştırıl mış. aynı yıl Gana'ya blr buyukelçl atanmış, ama 27 Mayıs devrlmlnden sonra o da geri coö rılmıştı Senegal'ln başkenti Dakar'a da henuz blr otama yapılmamıştı. Kısacası. Dışlşlerindekl kara Afrlka dosyası daha bomboştu. GÜRSEL'İN HUZURUNOA Atama kararnamcm bln zorlukla ve Başbakan inönu'nün klşisftl mudahalesl sayeslnde Bakanlar Kurulunda Imzalandıktan sonra, âdet olduğu üzere, Cumhurbaşkanı Cemal Gursel tarafından kabul edlldim. Benl Paşanın çalıçma odasına götüren yaver, cYeııl Akra Büyükelclsi» dlye takdim etti. Cema! Pa şa bana karşısmda yer gosterdıkten sonra «hangl ulkeye gidıyorsunuz?» diye sordu. tGana, Paşam» karşılığını verdlm. Gursel Paşa «Gana» drye tekrar ladı sonra sustu. Gana hakkmda ne onun soracak ne de benım soyleyecek fazla blr şeylmiz olmadığı anlaşılıyordu. Nlhayet Cumhurbaşkanı, «Ekonomık llişkıler kurmaya çalışalım» dedl. Ülkenin durıımunu Inceledlkten sonra.elımden gelenı yapacaflımı GÖyledlm. İNÖNU'NÜN DİREKTİFİ Bırkac gun sonra Başbakan Ismot inönü tarafından kabul edlldim. ismet Poşa o sırada, Kıbrts sorunundan başını kaldıramıyordu. ikl ay önce 1964 Agustosunda Erenköy'dekl Rum saldırmınn karşı Hava Kuv vetlerimize Kıbrıs'ı bombalamak emrinl vermişti. Zorlukla verdıği bu kararın sonuçlarını hesaplamak, dünyada uyandırdığı tepki lerl qoğuslemekle meşguldu. Bo nımle gorüşurken de yalnız Kıbrıs uzerinde durdu: cAfrlka Sah rasının kuzeyinde Cemal Abdulnâsır, guneylnde de Ganolı lıder Kwame Nkrumah Kıbrıs meseie«Inde blzım aleyhimlzde blr tutum lclndedlrler. Elinden geldiği kadar dovomızı Nkrumah'ya on latmaya ve onu nfitralize etm«ye calış» dlrektlflnt verdl. 1994 Eklminln son gunu, Rr>ma'dan bo$ bucuk «aat «üren GANA'DA BAĞIMSIZLIKTAN SONRA BEYAZ ADAM. SİYASI VE İDARİ MEVKİLERDEN AYRILMIŞ. ANCAK YERİNİ KFNDİ MODELİNE GÖRE YETIŞTIRDIĞI BIR SINIFI BIRAKILMIŞTI. MAHMUT OIKERDEM. GANADAKİ GÖREV GÜNLERİNDE DEVLET BAŞKANI KWAME NKRUMAH'LA BIRÜKTE.., dlrekt ucuşla kara Afrlka toprak larına ayak bastım. NKRUMAH'LA TANIŞMA Gana'da llk kez katıldığım res mi bir torenin benl ne denll çaşırttığım anımsıyorum. Parlamontonun acılışına davetlı Idık. Ondan once Cumhurbaşkanı Nk rumah llo Guven Moktuplarıını sunma torenlnde karşılaşmıştım. Çin devlet adamlarınm gıydlklerl unıformaya benzeyen glysiler ıcinde benl kabul etmlştl Zekl bakışları, sade ve rahat tavrı, dunya sorunlarına Morksist acıdan yaklaşımı lle gercek bır devrlmcl halk lideri Izlenimıni verlyordıı Bır İkl hafta sonra aynı Nkrumah'yı parlamentonun oçılışınu gellrken seyrettlm Kordıplomatığe ayrılan locadan aşaflıva baktığımda, eğer orada oturanlann hepslnln slyah tenll ve ulu sal gıysılerı iclnde olduklarını gormeeem kendlml Londrudo Lordlar Kamarasında sanabılırdlm. Tören tamamen fngıl.z odot lerıne uygun bicımde duzenlonmlştl. Meclıs Başkanı ve yuksak yargıclar başlarında beyaz perukalar taşıyorlardı. Nkrumah, ellnde aeusı ve kolunda beyaz tenll bir kadmla (son eşl Mısırlı idı) iskocyalıların Onlu Gayda müzığı eşliğinde. iki sıraya dlzılmış kırmızı unıformalı ve kalpak iarı gozlerlnln üstune duşen askerlerın arasından geçerek salo na glrmlş, kendısıne ayrılan tahtta yerınl almıştı. Otururru yoneten perukalı başkan Cumhurbaşkanına 3oz verince kürsu ye gelıp konuşmaya başlamıştı Konuşmamn alkışlanacak yorlerınde parlamento üyelerı In gılız meslektaşları glbl «hear, hea'» dıye seslenıyorlardı. Ama nutuk baştan eona emperyallzme. yenl somurgecllige, inglltereye saldırırlarla doluydu. İDDIA NEYDI? Sonroları gore göre kanıksa dığım bu garip manzara beni etkilemlş ve özerinde duşünmeye zorlamıştı. 1964 sonlarında Gana 6osyallst blr toplum, Nkrumah da Marksist Lenlnst blr lıder olmak Iddlasında >di GerCİ lıderin slyasol clzgısl, sozlorl ve ya/ıları bu ıddıayı doğrular nltelıkte ıdl, ama dıkkatll bır gözlemcl bu Işln lemdo ak«!ayan, ters gıden bır yanın buluıı duğunu hemen sezeblllrdl. Sonradan olayların Içlnde yaşayıp da Nkrumah'nm damgasını t i şıyan duzenın zayıf yanlarınt. acmazlarını görmeye başloyınca, yukarıda onlattığım sahneden neden Irkildlğlml anlayacaktımi Sömörgecl beyaz odamın etklsl Afrlka burıuvazlslnın yasamına derlnlığlne glrmlştl. NASIL BIR MODEL Beyaz adam blr yandan Afrlkalıyı köle gıbl kullanırken ote yandan da ona kendıslnı tek değer ölcusu, erışılmesl gereken Ideal olarak kabul ettlrmesınl bılmiştl. Bağımsızlıktan 6on ra beyaz adam siyasl ve Ida'l mevkilerden ayrılmış, fakat yerinl kendl modelıne göre yetıştırdıği blr sınıfa bırakmıştı. Yenl yonetlcller Avrupalı gıbi düşünmeye, ordunun yenı komutanları ingiltero'nın Sandhurst ya da Fransa'nın StCyr Harp Akademlslndekı hocalnrı gibl davranmaya calışıyorlardı. Bu sınıfın ınsanları Batının değer yargılarını benlmsedıklerınden, Oradan gelen eleştırllere karşı buyuk duyarlılık gosterlyor. fakat kendi Cılkesındekl zavallı cahll halkın yakınmalarına o kadar onem vermlyordu. Hattd. öyle 6anırım kı. askersivıl muhollflerfnl NVrumahVo karşı harekete geclrmeye Iten etken, halktan gelen baskı değil. Gana'lı lidere Batılıların yaptıkları aflır 8aldırılardt. Gana burjuvazısi o denll Batı kompleksı Icın deydl. GARTH ÛUÇ VERCN .AMULET BU UA • TUUAF » I ? sey Di$i BOND MERAK B.TMB WSeS,8IÇAK LdRl DUZGUNCE doks Marksistlere kadar değlşik goruşleri savunanlara rastlanıyordu. ama ceşitli gruplor arasındaki cekişmeler daha cok nufuz ve çıkar kavgalarından kaynaklanıyordu. Kısacası. Partinın ilerl gelenleri kişisol hırs ve çıkarlarını ön plana alarak EKONOMİK BAĞIMSIZLIK ve siyasal Iktldarın sağladığı Nkrumah'ya karşı haksızlık et olanaklardan yararlanarak, eskl memek Icın burada blr gerceğl somurgecınln yerlnl doldurmayo vurgulomam gerekiyor Kuba li kalkışmışlardı. deıi Fidel Castro'nun dedıgı giöncelerl Nkrumah bunlorı ubl, cSosyallstler olmadan sos yarmayı hatta busbutun tasfıye yallzm kurulamaz* 1961'den etmeyl denodl Hukümet ve par sonra Nkrumah'nın siyasal lamento üyelerlnln sosyalıst blr Inancları köklü bir değışlkllğs topluma yakışmayacak kadar uğramış. tümüyle sosyallzme yuksek blr yaşam duzeylnde bu yonelmlştl. Oysa, cevresine top lunduklarına dikkatı cekerek es lanan en yakın arkadaşları, par kl arkadaşlarını radyodan yaptı ti ıktldara gectikten sonra Nkru ğı konuşmalarda acıkca eleştlr mah'nın Ikincl Devrim dediğl, dl. Fakat secim bölgelerınde styasal bağımsızlıktan ekonomik türlO oyunlarla halk desteğl sağ bağımsızlığa geclş üzerlndekl lamış bulunon feskl tüfeklenln goruşlerlni paylaşmaz olmuş parlamento. hükumet ve partl lordı. Bu ayrılık her zaman ideo lclndekl nufuzlarını tamamen lo|lk nedenlere dayanmıyordu. kıramadı. Zamanla, kendl lcinGerel. CPP iktıdarının llk yılların deki frakslyon catışmaları Parda Nkrumah'nın yakınları ara tıyı etklslz hale getırdı. sında Maliye Bakanı Krobo EDARBE GELİNCE dusel glbl «Sosyalızm, cok para yaptınızsa onu korumak hak Gana'da sosyallst re|lme son kınız yok demek değıldir» (1) veren darbenın yapıldığı 1968 diyenlerden tutun da en orto şubatının uçüncu haftasırula Başkan Nkrumah kalabalık bır heyetle Kuzey Vletnom'ı resmen zlyarete gıtmişti. Darbe hoberl kendlslne Pekln havaalanına Indığı sırada ulaştırıldı. Nkrumah Peklnde blrkac gun bekleylp dar benln başarıya ulaşttğını anlayınca yanındakl heyetlen yurda dönmpk ısteyenlere Izln verlp kendisi blrkac ynkınıyla bırlıkte Gana'ya komşu ulkelerden Gine ye hareket ettl. Glne Başkanı Ahmed Sokou TourĞ Nkrumah' nın 6iyasl inanclarını tam anlamıyla paylaşan tek Afrlkalı llder dl Devrlk başkanı yolnız ulkeslne davet etmekle kalmadı. Nkrumah'yt kendlslyle blrllkte Gine'nln ortak başkanı llân ettl. Hatta blr süre, yabancı elcllerln güven mektuplarını birllkte kabul ettller. O birada ben de güven mektuplarımı sunmak uzere Glne'ye gldecektlm (Turkıye'nln Gana'dakl büyOkelclsl ay nl zamanda Glne. Togo, Flldişl Kıyısı ve Mall hukümetlerl nezrJlnde akredite Idi) fakat yenl Ga no hükumetl Nkrumah'yı ortak Devlet Başkanı sayan Glne ils siyasl lllşkllerlnl kestlğlnden Conakry'e gitmem mumkun olmadı. (1) Bu Mally» Bakanı, eflnln Londra'ya «om altından bir yatak takımı ıtmarladıöı meydana cıkınco aıledllmlf tl. YARIN. DARBENİN ÖZELÜKLERİ