Catalog

CUMHURİm 5 KAJIM 1977 ! l 0I SANAT EDEBIYAT Türk Sineması toplumsal gelişmemizin gerisinde kalmıştır!.. ütuneül (totaütaire) düzenler Içln öz!enen Insan turu «tek boyutlu insan»dır. Bunun ise en büyük duşmanı düşüncs ve sanattır. Cunku, sanat toplumsal ve felsefi acıdan «ozgur Insaruı oluşturmada en etkln yollardan blrıdlr. Oyleyse sanata vurmalı! Once sanatı tek boyutlu kılmalı. Truffout'nun ünlü fılml cFahrenhelt 451>in toplum orneğindeki glbi. Deyletı koruma kaygıs/ndan soz edenler, bunun için sanat ve duşunce ozgurluğune kısıtlamalar konmasından yanadır. Kuşkusuz Devlet de onemll blr kurumdur. Ancak unutmamak gereklr kı, «Devlet de insan Icmsdır. Amaç insandır, devlet degil. Devlet insanın mutlulugu içın araçlardan biridir. 8u açıdan bakınca sanat ve Nlim de devlet denlı onemlidir. Sanat ve blllmln ozgürluğü, çok yönluluğu Devleta zarar vermez Onu ykmaz. Tam terslne bunların yokluğu, kısıtlılığı devleti çekiimez kılar. insanla Devletin arasını açar. Bunun içindır kl, ozgurluk duzenl olon demokrasılercle «sanat ve bilirrue ozel bir konum saglanmıştır. Anayasamızın 21. moddesmde yer alan bu özgurluk şöyle belirleniyor: «Herkes bılim ve sanatı serbestçe öğrenme ve oğretme, ocıklama, yayma ve bu alanlarda her turlu araştırma hakkına «ahlptır > Bllim ve sanat özgürlüğü duşunsel özgurluklerdendır. Anayasamızın 20 maddesınde yer alan «duşunce ozgurluguanden ayrı olarak «Bıllm ve sanat özgurlugu»nden söz edilmcsı anlamsız ve gereksiz blr ylneleme değildlr. Bıiım, Inson bılgıslni ve düşüncesinl geliçtırır. Sanat İse duşunceyle biriikte İnsanın ruhsal varlığmı geliştirır, eğltir, olgunlastırır. Bır başka deylşle özgurleştlrtr. Bunun içindir ki, sanat gerçek anlamda oz B gürlük soğiıyan uğroşfordon biridir dedlk. Sanatın Anayasa koyucularınca da kabul olunan öneml ve değeri bu özslligine davanır Sanat llkel toplumlarda da vardır Sanat* cmın Işi toplumsal bır ıslev taşır. Ozeilıkle toplu sanatlarda (tiyatro, sinema gibi) bu ozeilık doha belirglndır Bu nedenle butuncul duşunceler bu iki sanatı ozellikle denetımlerl allmda tutmaktan hoşlamr. Toplumlann blr amacı da ırygarlaşma> dır. Toplumlann uygarlaşma süreclnde sanat da bllimle blrllkte değer ve onem taşır. Yal Iç'm sanatı da b/lımle bırlıkie ozel bır konuma oturtmuştur Bunun içın duşunce ozgurlugu varken, sanat ozgurlugunden söz ederek sanaîcıya bu onemlı iş'evim gercekten yapabilmesı içın bır dokunulmazlık sağlomıştır. Duşuncesiz sanat olamaz Amo sanatın düşunceyl aşan duygu ve Imge g bl boyutlcrı var Bunun lcin a/rıca bir sanat ozgurlugunden soz edılmtstfr anayasa'crda Ozgurlukler kısıtlanablllr mi? Kısıtlamrsa ölcusu nedir? Çağ.mızın en çok tartışılan konuianndan blrı olan bu soruna butuncul Sanata dokunulmaz!.. Atilla SAV nız blllmln ve uygulayımbllim (teknolo|l)ln geliştlğl toplumlara uygar denemez. Bu tur gelışme topluma zengınlik ve guc sağlasa bıle Insonlara mutluluk gelirmemektedlr. Sanatın. İnsanın mutluluğuna yonelen işlevl burda do önemleniyor. Tek başına gönenc (refah). toplumları da, insanlan da mutlandırmıyor. Tersine gönençlı toplumlarda tinsel bunalım ve sıkıntıların one geçtiğl görüluyor. Sanatın bu tür bunalımlardan Insanı koruduğu, yeni açılımlar getlrdiği tartışmo«ızdır. Çağdoş demokratik anayasalar bunun (totallta're) yönetıme eğitlmll oianlar «evet» dıyor. «Devletin bjtanlugu, u'uscl guvenlık, genel ahlak, gene! scğlık ve kamu duzenı» nın korunrr.ası gıbı nedenlerle ozgurlukler sınırlanabılır Anayasamızın 11 maddesinde temel hak ve özgurluklerın ozuns dokunulmaksızın boyle bır smırlamanm da ancak yasaylo olobıleceğıni ongormektedir. Yanl yalnız ve ancak ycsayla getlr.lebılecek sınırlomaların bıle ozgurluğun ozune dokunamıyocagı açıktır Kotdı kı, Anayasanın bu genel hukmunun «sanat özgurlugumu duzenlıyen 21. maddede hlç anılmamış olma sı, bu âzgürluğün bu turlu de olsa bır kısıtlamoya tutulamayacağını gostermektedır, Uygulamada ise sanatçının işlevine ya sayia da olsa getlrılen kısıtlamaiar ve engeiiemeler hakkın ozune dokunmaktadır. Sınemadaki sansur bunun en belırgln ve somut omeklerinden biridir. Yeni «Sansur Tüzuğu» de bu konuyu guncelleştlrmiştir. Sansurun olduğu yerde ozgurluğun ttom» olduğu duşunulemez. Sansur, bır duşuncenın, bir sanat yapıtının kamuya acıklanmosından once yonetimce denetlenmesl; yasaklanabılmesı yetklsıdir. Ulkemlzde Polıs Gorev ve Yetkl Yasosı'nın polıse filmlerln gosterilmesıne Izin verme yetkısl tanıdığı bilinmektedir. Boyle blr ızin verme yetkisi, Izln vermemeyi de kapsar. Bu da sansurdur. Nllekim uygulama da boyledır Adıno Ister «denetlm», Ister «kontrol» densın; ısterse daha yumuşck bir sozcuk bulunsun degışmez. Yapılan iş sansurdur. Sansur işlemınin yapıldtğı yerde ise ozgürlüğun ozüne dokunulmoktadır. Sanat ne oncesınde, ne de sonrasında bir «poîıs» ışıdır. Hele oncesinde sanotçıyı poiısle karsı karşıya bırakan blr uygulamo, ozgurlukler duzenı ıcınde savunulamaz. Ğndenetlmi savunanlar sınırsız ozgurluğun mutlaka sıca yol açacağı goruşundedir. Bu. temelslz ve yanlıs blr varsayımdır. Suçun czgürlukle ilışkisı orantıiı degıldir Özgurluklerln çok kısıtlandığı ulkelerde daha cok suca rastlonır Sansur sanatı, sanat yoiuyla da toplumun duşunsel ve duygusal gelışimlnl kısıtlar Bundan da ancak ve yalnızca toplum zarar gorur. Sansür uygulaması özgürlükle çelışiyor Atilla DORSAT urk smemosının sorunlormdon yalmzca blri olan sonsur sorunu, son u/öulanıa neden^/le bu sorunlor crasında başkoşeye oel'P i&leşmış bulunuyor. Bu konuda. sınemacılarınıızın son bırkaç mevsım ıçındekı uygulamalarıyla sansare davetıye cıkardıkları soylenebılır Gercekten de, ekranlarımızı bırbırınden zevksız ısımien we resımlerıyle kaployan bırcok fllme, nongı sıyasal kanattan ve hangı dunya goruşunden olunursa olunsun, karşı cıkmamok olanaksızdır. Bu fılmlerın, nasıl olup da kendısmı «mıllıyetcı • mukaddesafcı» dıye adlandıran hukume'ler zamor.ında böylesine gömı azıyo aıdıgı ise, basmın zaman zoman uzerme eğıidığl ve gereğınde eğılmegı surdureceğı apoyrı ve ılgınç bır sorundur T Sanat Bayramında tartışılan düşüncelerin ardından Bertan ONARAN raştırma ve duşünceye yolaçacak. dolu. verımll bır hafta gecırdık. 21 ekim cumortesi günü elde olmayon nedenlerle öne alman bır dınleîıyle başladı Sanot Bayramı Dogrusunu ıstersenız. obur emekcılere eş bır saygıya rostla,amadik muzık yorumculanmızdo, bestecılsrın ve konuk bestecı yonetmen Odalıne de la Martınez'ın cıddılıklerıne karşılık, yorumcular geretc sahnede, gerek sahne gerısmoşta Scdun ErsIrTn oyd'nlık ve merakfı kafosı oJmak Lzere, bıldırı ve tarttşmalarda aaı geçen gecme/ei bırçok degerlı insanın emeklerıyle ortaya çıkan, kanımca epey guzei o Ancak buroda hemen madalyonun ters yuzüne bakmak ve sonsur uygulamasının. son yıllarda Türk sınemasına nosıl zoror verdığtni görmek gereklr. Bu smemamn son yıllardakı en soylu urunlerı. sansur tarofından adeta sıstematık bicımde tökezlenmiştır «Susuz Yoz»dan «Yılanların Öcü»ne. «Hudutiarın Konunu»ndan «Bitmeyen Yol»a bunun sayısız ömeğı vardır Doha yakn yılloro gelırsek, bugun dunyanın en aşağı 10 değışlk ulkesinln slnemalorında, bazılarınm ise TV ekranlarında gösterılmış olan «Umut> fılmı. zamanında Turk sonsurunco yasoklanmak ıstenmış, «Yurt dışına cıkarılmasındo zarar bulunmus» bır fılmdl. Geçtigımız yıl tum dunya basmında ovguyle korşılaşmış olan, dışarda bulunan TurK sanatcısı Tunc Okan ın cevırdığı tOtobuS» fiımi ylne sansurce yasaklanmış, ancak Danıştay'dai gosterım ıznı alabılmıştır ve yakında halkınııza sunutacaktır. Sansur uygulaması, diger sanat alanlarındakı ozgurlukle acıkca celışmekiedır. Dunyaca ta* nınmış romancımız Yaşar Kemal'ın «ince Memeî» romanının bugün Türk sansüru tarafmdan onavlanmış bır senaryosu yoktur... Incs Memetden herşey yapabılırsınız, bılmem kacmcı basKisını yapobılir, gundelık blr gozetede yayımlayabılır, punduna getırırsenlz bır TV fılmı bıle yapabılırsıniz. Ama bır sinema fılmı yapamazsınız. eEn Buyult Patron» ıslmlı fıımae kahrananın elınde bazı sahnelerde Erdal Öz'ün tYaralısm» romanının gozuknesi, fılmln yasaklaıma nedenlerı arasında bulunmoktadır. Oysa fılmde romanm ıcengının sozü bıle edılmemektedlr. Edilseydı ne lazım gelırdı? Bu roman, Turkıye'de yayımlanmış, biç bır kovuşturmoyo do uğramomıştır Ama fılTide Ismlnın blle gozukmesi istenmıyor. «Iktmlz dö colışır, kazancımızı ortaya koyor harcarız.» Bu diyalog, yıliar oncekı bır fılmde «komunızm! telkın edıyor» diyerek vasaklanmıştı Ama bu zlhniyet, yılların ardındo kalrmş deç, Idlr. Cuneyt Arkın gecenlerde anlattı. Bır fılmınaa, onde yoksul bır semttekı et kuyruğu. arkada gecekondulann gozüktuğu sohne «sınıf catışmasnı teşvık edıoı nıtelıkte» bulunarak yasaklanmış Oyle yo. olayın kendısı sınıf catışmasmı teşv* etmıyor ama. fllmde gozükmesı edıyor' Son aylarda sınemada bır ışcı eylemını. bir sendiko horeketinı gostermek olanaksrz hale gelmıştır Oysa bu haberleri hergun gazetelerde okuyoruz. Bır fıimdekı kiralık katll motıfı «Turkıye de kıraı k katıl yoktur» diyerek reddedılmıştır. Oysa Turk'ye'de kiralık katHler var mı, yok mu, ço* kımsa bılıyor Yıne bır fılmde. duvarda gozuken bır çıplak kodın resmı, ressam deyımıyie bır «nu» yuzunden, bır sahne yasaklanabılmıştır, Işte sansürün uygulamasından bazı kırıntılar.. Hangl sinema sanatından, hangı sanatcı özguriüğünden, hangı dsmokratık haktan sozeaeceksınız' Sanat bır toplumun yuceltılmesıyle yjkjmludur. sanatcı 'se toplumu ilenye goturrrekle, ona yol göstermeMe Oysa sansür uygu!3ması nedeniyle sanat topluma yol gostermek so/le dursun, gıtgıde top'umun gelışmesinın. uyanmasının gerısme djşmektedır. Bu duruma derfokratik cözüm yolları getlrılTied ğı takdırde. tODiumumuz, bu gencı unsuru, cerchatli bır ur gıbı bağrından sokjp otacaktır. B de İnsanın yuzünü kızartacak kadar soygısızdılar Neyse kı, saat 15'te TatbiKi Guzel Sanatlar'do ocılon Foîogrof Sergısı ı!e 17 30'do Guzel Sanatlar Akademısı'ndekı yanşmada odul almış olmamış yapıtları ıceren sergıler hepımızı sevindırecek duzeyde ve so/cm!ılıktaydı Ikı sergıyı de, sonradan açıian Res m Heykel Muzesı ndekı Avusturya Hollanda Fransız Romanya A'man karma serg'sıyle Mocka Sarat Galer sı'ndekı Yabancı Ulkelerciekı Turk Sanatcıları sergılerini de onemle saliK verırım Bırınci kumede, Erol Etı, Afşar Tımucin, Veysei Gıınay, Metın Sozen, Mustafa Aslıer, All Teoman Germaner ve arkadaşlan, Tan Oral. Emın Borın, Margret Dietrich, Heınze Klndermonn, Nermın Başağa, Atilla Ozkırımh, Ahmet Yurür, Doğan Hızlan. Hayatl Asılyazıcı, Hablb Özgenturk ve benzerlerinı dınledık. Iklncl kumedeyse, BLient Czer. kendisl gelmese de «Yoksul Dunyc, Yoksul Sanat» adlı 6nemll bildırısınl gonderen Pıerre Restany. Ben Amı Scherftein, Jean Galard. Azız Nesın, Mefımet Cubuk, Dogan Kuban, Ja!e Erzen, Süha Özkan, Günduz Gokce. Gunttıer Domınıque, Önder Kuçükerman, Sezer Tansuğ, Tecman Madra. Odaline de la Martınez, Nıksa Gllko, ve ne yazık kl gıriş izni alamadıgı icm gelemeyen. değerli bıldırlsı de önce okunmaya boş'onıp sonra yorıdo kesılen Mellkof Karcyan Zcnmıt tartışmalara gebe doğırgan bıldırüer sundulor Bu bilımsel sanat şölenı srasında ortoya atılan ıkı ana so'udan blrıncısı. 2000 yılma kadar insanın yeryuzünriekı varlığının surup surmeyeceğıydı Kendi ya'attığımız allı pullu makınalam tootan yokedıcı ve deıet nı c'19'ilorın bı!a ei'ne gecebılsce!' sılah'ann. cevre k rlenmes n n. doğal denge ıçersınde en az bızım kodar gerekll tek ya da cok hucreli obür canlıların gıt'ıkce tukenmesının yarattığı buyuk te^'ıkeyi va^t.r.de onlevıp ön'eysmeveceğiT'iz sorusuna bıldırı sunanların >a da tartısmacıların hıc bırı o'umlu yaııt verecek dL'rumdo değıldı eloet Kendı payıma, Turkıye de ılk kez boylcsine genış boyullu. âğretıci, doğurgan bır Sanat So(9nı'ni gefçekleştıren bütun kışı ve kurulaşları, o arada Solen'ın düzenlenmesınde canla ba?!a calışan adlı adsız tüm emekcıleri, Duzenleme Kur u!u Yozmanı Mehmet Cubuk'un kımlığınde. foplcntı vs tartışmaların oiabıldığınce az oksamayio gercekleşmesıne katkıda bulunan Sinema ve TV Enstıtusu yönetıcı ve emekcıiennl yurekten kutlanm Daha güzellerin! yaşaycbıîme umuduyfa H er (tfm gelcceğlnl duşunmek zorunlugundadır... Gelecek. kimllerine gore «Başım sokacak bir dom aitııdır. Bir kuytu yer; ev, anne, baba ve cocukları barındıran Kimllerine gore umutsuz, derın bır yoşamın sezgisidir. Dort bir yanı «mamur», her şeyı denk bir yaşamdır gelecek kımılerlne göre. Kimislne gore de keyfe kederdır Her kim geleceğinl. lcmde bulunduğu ortamın hızı ıle uyorlı goturmek Ister. Kendi dışımızda boy atan «gelecekler» de vardır; Tasarladığınız, gizemlnl korumaya caiıştığınıza ters düşer bunlar bazen Kuşatırlar sizf. Bir korku, kuşku ve savaş olarak buyurler cevrerlzde. Bir gün yumagına da benzetebıliriz «geleceklerin» tümunü: Kendi gelceğinızl. oglunuz, kızınızın geleceğl sarar. Cnu hısım akraba Sonra yakın uzak komşularınız, ulkeniz, baska uluslar ve egemen bir dünyayı kullananlarm geleceğl kusatır bu yumogı. Gelecek üstune sırolodığımız bu b<3slt düşünme yolunu. 22 ekim 13 kastm arası, Devlet Guzel Sanatlar Akademısinln duzenlediği «Sanat Bayramn anımsattı Başı resim ve heykeün çeküği grafik, halı, endüstıi tasanmı. karikatur. lecekten yoksun olmalondır. Geleceğe el aîmcyan. gelışme, lyileşme umudu olmayan blr hayotın ne değeri olablllr?» Umuda acıyla bakıyor Camus. Anadolu yakışttrması; yarasının oğziyJe sesleniyor, çağmın Insanlarıno. SORULARGazeteler, rodyolar, televlzyonlar, her gun hastalığını kusan eağm haberleriyle dolu Betonloscn kentler, yokolan doğa. kirlenen yeryuzu; kalabalıkloson dunyamn üstune yurüyor, yakıp yıkıp yoketmeyl amaçlryarak. Güldür guldür teknolojl, çelık yumağmı öruyor Neronun oturduğu koşede... Hlc yabancısı olmadığımız. yeryüzunde mllyonlarır» bildlği gerçek butün bunlar. Çağından sorumlu blr aydın lcln İse. gündeme getirilecek blçllmlj kaftan Ya kendi gerceğlmlz? Evet bıllyoruz, kendi gerçeğimlz! yosadığımız çağm gerçegmden soyutlayamoyız. Amo b)r şanla< Bizim o kendi holinde gerçeğimlzin enl boyu ölçü.'dü mö ne dersinlz? Kaç arşın eder boyu klmblllr' Bu kargasada klm vurduya gltmesln sakın. Ancdolu toprağmın yuzyıllan lcaren kültürel ürunlerl envanter glyslslnden cıkarılabıldi mi bugune değln? Sanat eğl Desen: Rauf ALAZ\\ GÖRÜNTÜ «Öğretmen Salih Ozkul a...» Kız Oglan Duşler Içlnda Uyur uyanır Mayıs ayının Ilk gün!er1nd9 Yoğun kanların ılk gun'erınde Gomer toprağa taze olulerı Kapanrr gece Kapanmayan şeyler de vordır Kapanmaz insan yaşarken Ağıl kapanmaz koyun'ar ge'erekse Dolyatağı kapanmaz sevmek oloccksa Ve ben hlç ama hic kapanmayacagım Soluk alıp verdıkçe Hangi gelecek? Gürol SÖZEN özgun bosicı ve m'morlık sergileri açıldı bu bayrom sırosında. Aynca bole, konser. pondomim gosterilerı ve sanat uzerıne sempozyumlar duzenlendi. Bayramm genel çızgısını ise, «2000 yılına doğru sonatlar olgusu...» ıçeriyor. Bu, 2000 yılına doğru sanotlar olgusu, gglecek kovrcmma yaslanırken acaba hangı geleceği simgeliyordu? Sorunun aslıda burada Sıralıyalım biroz. Kendi ge(eceğımizı mi? Hısmımız, akrabamız, komsuiarırrız, üikem.z, başka uluslar ve egemen bır dünyoyı kullananlorın geleceğlni 011' San.rım söz konusu edilen, orgu lcin gereklı yumagın en dışı. Yanı. egemen bir dunyayı yaratan ve kullonan guçlerın ürettıgi bir sanat olgusunu... İeinde bulunduğumuz cağ. kuskusuz bir geleceğl hazırlıyor. Takıp takıştırmoya, süslenlp puslenmeye, kokular surünmeve pek duşkun blr cağ olsa gerek 20 yüzyıl Acaba 18. yuzyılın artığı. 19. yuzYilın dogum sancısı cektiği 20 yuzyılın, rukuş ve peylenmiş blr cağ olacağı akla gelırmıydl A. Camus 20 yüzyılı «Korku Ccğı» dlye tammlıyor. «Yaşodığımız dünycda en göze çarpan sey, çoğu insanların, her çeşit Inanç sahlpleri dışmda, getlmlnl sürduren kurumlann, hongi kuramsol yaklasımla korebe oyununa katılan bu kulturel yapı Içlnde, plastik sandtlarırr.ız oyunun ebeslmi yoksa? Ekonomik yapıylo sanatın, ve sanatın toplumsal yapımızla Işlevsel yanını blleblliyor muyuz? IŞIN İKINC1 YUZU 2000 yılının sanat olgusunu yaroton toplumlara bakalım blrde. Hangl gereksinimln ürünudur bugün cağa egemen olan teknoloji? Bu teknolojinin önune. onu saptıran başkaca bilglsayarlonn çıkmoyacağını kım soyleyebılır? Yanı blz bugün evrenset'ik adı altında geleceği tcsarlamak isterken, ya oniar ana yolu bırakıp patikaya saparlarsc! IVakineierin kovgosını saha kenarındon seyreyleyen blzlerlrt «hall» nlce olur hlc düşunduk mü? Ekonomik glrdllerin bedellyle de ilgili değll ml sanotrn gelecek olgusu? Yanlış yönlendlrümelerin çıkmaza grr dlği ortamda, görkemli bir Truva atı olan gelecek duşüncesinln bu dentlsl. ellmfzdekl dolu fileyl brrakıp bos konserve kutulanyla oynomayo benzemlyor mu? Teknoloiinln artıklarıyla hic yoksa şimdillk oynomamaya soz verelim istersenlz, blz sanatı kullananlar. Nevzat ÜSTUN (TV'de yayımlanmayan «Türk Sinemasının Sorunları ve Sansurs forumunda yapılan konuşma). Ölürken Kardeşim Sen Ölurken kardeşim sen savunmasız Taze kanın damlarken topraga sıcak sıcok Gozlerınde Cevapsız i.a'an sorularia şaşkın Ve, son soluk oudaklarından Çıklı ç kccck Bakıyorsun sen kez, yitirdlğln yoşama... Ellerimde konın Bağrımda kapanmayan yarası Tum analarin Görmeyen gozlere, Işitmeyen kuiaklara Özguriı» için okıtılan koniar Kaykırıyorum kollarımdo Bır ok guvercln gibi kuçuk, Boyarken horyeri ktrmızıyo isyan, öfke, acı dolu hıçkırıklar Sarsarken her yureği Sen Bır kardesinfn ellyle çıkıyorsun Son yolculuğa Neden?.. Ve ölürken kardsşlm sen Suçsuz, nedensiz, genceclk Soru dolu sesslzliğlnle Cok s«y alıp goturuyorsun blzden Parmakların kenetlenryor parmoklanmıza Yitiriyoruz Yaşamda değ«ri olan n« varsal... ÖLKO uıu DOOAN'İN .{/BUN TOPLAYAN KADIHIAR» TABLOSU ülufer ŞAHtN