Catalog

D0 RT CDMHURİYET 17 OCAK 1977. ABDÜLCANBA2 TURHAN SELÇUK ^ BîR ASıÇ AMA, MAAŞ ÛND£ ACEMl PöLfTıKACı HATA SAM YELİ Yâzan: Mehmet SELÂHATTiN 21 Ortadoğu'da Devrim Yılları 4 Bu yazı diılsi Ortadoğunun slya«al ynpımnı temeltnden deği^tlren oUylann cerryan ettlğl 19501960 dönemlnde Mısır, Ürdttn ve tran'ds törevH olarsk buluıunus blr Türk dlplomatının anıları ve Toruml» nndsn nluşmakUdır. Yazann gfirgü tanıği olarak anlattıgı olaylar jlmdlvr kadar TUrk kamunyuna ra hiç yansınuunıs. ya da yilzcjnel biçlnıde janmınıstır. Bu yazı dtılılnde BOvükelçt Mahmut IMkrrdcm, Drmokrat Partl döneınlnde Türklve'nin Arap pnlltlkasımn KPçirdlgl açamaları. Bafdat Paktl önce \e sonra.tında Türk • Arap lliçkilprinl, Mıstr ve Irak devrlmlerinl. olayların Içlnde ya?amı? blrl.il olarak en ilfinç ve blUnmeyen yönleriyle anlatınaktadır. • Bu yazı dlzlglnln yazan Mahmut Dlkrrdem, 195019.1.1 yıllan arasında Kahlre BUyukelçiligt Başkatlpllğlııdf. aonra Müıteıarlıgında bulunmuş, 1955'trn 1957'ye kadar Dıslfleri Bakanlığının Ortadogu Dalreıılnde Genrl MUdürlUk yapnu», 1957 yılında Amman'a RuyUkrlçl olarak atanmış, 1960 yılında Tahran BÜTÜkelçlül olmu? ve aynı vıI 27 Mavı<s Drvrimlnden sonra Merkece alınnuytır. 1964 yılında Akra (Gana). nonra Yenl Delhl Büyukrlçlnl olan Dikrrdem, geçen yıl krndl lstegİTİe emekllye ayrılmıstır. Büyükelçl Mahmut DiKERDEM Abi. dlyen blr sesle silMndi. Neredeyse gideeektllc Oelki sandıydım B r BUr hnCe< k e n d i s i n l i ' Ankara'ya gbtürmeM içm sozlesttgl ÖW [1 N.çln, dPdi Erken blle geldlm. Gecikmedim ki? Orası doğru ya. Blzde beklemeye sabır kalmadı gavrı Ankara'ya gıtmeye karar verinee bır vasıta aramış TaHbl bulmuştu. Çok uzaklardan geldığini sövltlyordu adam Talihtnı> taşıyacak yuk de bulmuş. Pahn'yi de yolcu olarak «11111311 kamyonuna. Maşallah, dedi Fahri. Talıp Efendi, kamyonun adamakılh yüklü. Tasa etme bey, sen yanıtnn oturacaksın. Yok canım onun içın soylemedım Eh, dedl. Oturahm yerimize öyleyse Fabrı çomellp. Rızayı vsnaklarından uzun uzun ttpHt Oglnnın yumuşacık, pamuk gibi beyaz yanaklarını koklamaya doyamıyor yerınden kalkmak istemiyordu. ' Sonundn, çouuğun san saçlannı okşayarnk Haydl şımdi sen eve git, dedl Soylpdıklprimi sakın unutma Kardeşlerine göz kulak ol. Onları Uzme. I, dedi çocuk. Üzmem OÇlanı yenıden öptü. Sonıa, arkasına bakrnadan, geçip sof»rttn yanma oturdu. Eızayı bir kere daha gorürse, gitmekten çayacağından korkuyordu. Burun deliklerinin sızladigmı hiwttt. Aglanıaklı olmu^tu lalıp, mars kolunu almış. ceçmiş kamyonun bnüns, htltUn Rurüjle çevınyordu Bir mılddet sonra motor galısmaya bnjlamıstı. Gsllp yerlne oturan Talip: Haydi bey, dedı Ufturiar ola. Ugurlar ola, Talip Efendi. Eğılip camdan bnktı Ri7a, a?, ötede duvara dav«nmı$, bekltyordu. Duruşunda bır ezilmlşlık, bir zavallılık hlssetti çocugun. Rengi kül gtbt olmuş, bunm dslıkleri açıhp kapanıyor, gankl, kamyon denen o koskoca makinenin babasını yutup götUraceginl, bir daha onu goremeverpgınt duşünttvordu. Fahri, goz pınarlannda blriken iki damla yaşı elinln tersiyle sıldl. îşte, blltün sevdlklerini arkada bırakıp gidiyordu Aynlık ne zor şeymlş yarabbi! Evdekileri dUşunUyordu Ka^ fasma saplanan hep kara, kbtü dUMlnpelerdi. Ya onlara blr s«y oluria? Her türlll ihtimal geliyordu aklına. Anasına, karısına belki bın defa tembih etmi«>tl «Aman çoeuklara dıkkat edın, şunu şoyle yaptn, bunu boyle edin » diye. Kamyon harpket etmlş, Ri7a'yı, sevdiklerinl, gittikçe daha fazla gerılerde bııakırak ılerlıyordu. Dalmış, motorun sesınt dinltyordu Bu seste hasret, gam, keder vardı sanki Tuhaf bır vınlamaydı bu. Her zamankı sıkıntıiının bir knt daha arttıiını, kalbinin Uzerine taş Ribı bır ağırlığın oturduğunu hissetti. Sanki bir yılan çöreklenmışti göğsünün ıçıne tnsanlara, sevdiklerinden ayıran böyle dünyımın geçmljine de gelzceğine de bastı kUfUrtl içinden. Dıvaıbnkırı pek çabuk arkada hırakmıslardı Sık sık arkasına donüyor, şehrin gıttıkçp ufal»n görüntdsUnU aeyredıyordu. Glde gide bu guıuntıl de ka\boldu. Dört gun yol aldılar, Sivas, Vozgat, sunv.nda Ankara Talıpden kırk yı'.lık dostmuşlar Ribı ayrıldı. însanların başına herş«y gelebılıyordu. Bunu onlempk 7ordu Kaderleriyle b«raber gelınlyordu düııyaya sjaiıba Önemli olan yer« «ıkı basabilmek ve ayakta kRİmaya çabalamaktı Ölümden daha korkunç bır şev olamazdı. Bunu bıliyordu. ölümü kabul etkı mutlu olasın Çabalamalı, didınmelı, faknt ümitsizlıse dıişmemeliydi. Sonuna kadar mUcartele etmok »arttı Hio bır şey ne çok sevinmeve ne de çok Uztllmeye deamıvordu Sonsuz ol«n bır sey yoktu. Keder do sevinç te sımrlıydı Bu duymcelcı güçlendirmışti onu. Artık, ya i? bulamatsam, dıve korkmuyordu. Olmazsa her «ıeyl satıp sa7arak tstanbul'a kapağı atacaktı Abdulkerım Erendı herhalde vardım ederdl Bu za manda, dunıp dururken kırn kıme ikıyv.7, olli lıra gibi bu parayı venrdı' Olanlardnn bıra3 da kendını sorumlu tuttugunu soylememış miydı? Demsk ,ona yardım edeoekti. O etmezsp bir başkası ederdi. BUHln insanlar blrbirinin dusmanı degıldı ya. Kötülerin arasında elbet iyileri de vardı Onun için, talıhın bir garip tecellisi, cebindeki mektubu vermeye gıttiftl Zat İşleri MUdUrtlnün, bir gün önce öldUgünU ÖJrenınce, o kadar Uzülmedi. Bır kaç (rün Ankara'da, serserl serserl dolaştı. Ne yapması Rprektiglne bir türlü karar veremiyordu. Dlyarbakıra mı dönmeIıvdi, voksa Btama işlerine bakan tttekl yetkililere be$ vurup i» mi, isteniellydi? Bu dUnyada tanıdik olmadan da 1? bulunamaz rmydı? Poylp düşUnürken bir Rün, BUyiik Millet Mecllsinln önünde, kendı vaşlarında, tanıdık bir yürle burun buruna geldi, ''^ay Pahrı Bey! l Vav Pnmı/ Be^ nivarbıkırdan bır arkada?tı bu. 7 Ne arıjoısun buralarda Sormn Menıun«ctım kaldırıldı Açıktnvım şimdl t$ latemeye Kelriını hakarhklan Y.ı1 Gel bakalıın benimle. Cıiheniı lmiia bırar strafı kucumseyen bir hal vardı RamUdp Dıvarbıkmn pşratındandı Havli dp rengindi. Knnu^msdan vüruvorlarch Bmz rtnde gidivordıt Ramİ!;. OVh s prpfcı VPtP vnnnHdıkfn konu«aca a rin ppk benzemiyordu Meclıse \aidiklannia, kapıdaki polısler sclâm durdular R»mize. «Tamam » dedı rtıhrı içındpn '<Mıl!«t VPkıli olmıış » Haberı yoktu bundan O kadar kabuguna çekılnıiş yaşıyordu kl Fazla dostlulcları d» yoktu Ramizle ama, bcllı olmaz, belki yardım edobılırdi ona Millet vcklli olduguna gore tamdıkları da çoktu her halde ctyı« dedı. «Allah, a^Bgınıı!'a getirdi galiha » MerliMiı, gazlnosuna gldip oturdular, Kahveler soylendi: E, de bdkalım Fahri B«y, ben gdrmeyelı neler oldu? Vallahu bonim i'şsiz kalı<>i)ndan gayrı Diyarbakırda önemli bir rfpÇışıikııttin oıdugunu sanmıvorum. Anlat ta dınlevelim Bolld bir yararımız dokunur. Ümlt veılciydi bu sözler. Fahri, tuttu, her şeyı ba?ından sonmıa kfirtnr nnlattı. Talıbe bak, diye bıtirdi. Adama mektup götürüyorue, öldü diyorlar. Ramiz önpmli degıl, diye omu? sılkti O old(iy«e blî ölmedik ya. Buluruz bıı c;ire«;ını herhalds Yerıne bakana gifmedin mi? Cıtmeyp <psnıet prlpmertım Malum >a adımi7 muhalife çılcmış Tanıdıksız koıu soııuç alacaŞınıdnn korktum Tutanın joksa vay haltne Son senelerde bunu çok iyı anladım. Yok canım Kotülenıe yorıptımınıı'i o kadar. Olur mu ovle ?ey bu kadar yıllık devM memurusun. Sıcıiın tonıiz. Memurıyetin lAğvoldu d^p ölüncejc dek 1? vermeyecek mi sana? Bellı olmaz Sıcılım tenıız olmasına temi». »ma, »on »en«lerde oraya övle s«yler vazdınldı ki sıldirmpM enev 7Oi olirak. DuîilnebıHyor musun, kırk \ılhk Sp\fı Efondlnin KUI Seyh Saırtın kızı olup çıkıverdı Ramiz kahkahalarla sulılyoıdu Keyfinin yerınde oldugu bel ll'di. ÜıUlm* Bir çaresint buluruz elbett«, înşallah. (OEVAMI VAK) NE YAZIKTIR Ki, CUMHURIYET DONEMiNıN EN CÜMBÜ^Lü SlYASAl OLAYLARI 1Ç1NDE GiRiJ 5 Harlran 1967 Pazart«si güntl ogleden sonra zamanın Diîişlert Bakanı lhsan Sabrl Çağlayangıl ile Bakanlıktaki makamında ROrüşmeye gıdıyordum Üç yıldanbpri Akra (Gana) Büyükelçısı idim, izinli olarak "urtta bulunuyordum Gorevime donerken adet oldugu gıbi Bakanla görüiüp talimatını alacaktım. Aym gUntln sabahı llk saatlerde lsıaıl devletı silahlı kuv.etlorinin Mısır'a karşı .mı bır saldınya geçtİKi BBC Radvobundan duvulmujjtu Gerçı bırkaç gun once Mısır Cuaıhurbaikııtu Nasır'ın Akaba Korfezinin kapatıldığını açıklaması uzerıne Israıl Hükuınetı bu kararı bır «sa\aş nedeni» sayacağıru dtlnyaya ilan ctmıştı ama İsrall'ın bu kadnr çabuk harekcte Eeçınpsı yıne da beklenmıyordu Ortadogu'dd sa vaşın basladıgı haberi butün dun yada oldugu gibi Ankara da da heyecan ve kaygı yaratmış, patlayan baıut fıçısmdaki ateşm nerelere kadar yavılacağı sorusu 71hlnlere takılmıştı. 5 haziran sabahınm erken saatlerınde radyoların verdlgi haberler henUz bulanıktı. ögle^e doğru alının en önemli haber Sovyetler Birliginin • Amerıka Bnleşık Devletleri mudahule etmedigi takdırde savaşa karışmayncagı yolundakl resml bıldirlsi ldı Aıap lsraıl çatışmasının pelişnıelerıni ızlemek uzere D1515leri Bakanlıgına gittim Cirtadogu lşleııyle ilgili daıreye dururau aydınlatıcı bilgiler henüz gel memiştı Kudlis suskunluk l(yindeydl, Aıap merkezlerlnden ise bırbirini tutmayan telgraflar gelmeye başlamıştı. öğleden sonr<ı yıne Bakanlığa gıttıgımde Çaftlayangıl ıle goruşebıleecğımrîen şüphelıydım çunku Bakan BUyük Millet Meclisinde îsratl saldırısı karşısında TUrk HUkümetının RörüşunU belırten bır açık lamada bulunacaktı Fakat randa vularma sadık olan Çaglayanj;ıl tam saatınde makamına gellp beni kabul ettı YOGRULMUJ, Dl$ POLiTiKAMIZIN ARKALAARAMIZDAN BıÇiMLENMESıNDE ETKEN OLMUJ UZMANLARIMIZ RINDA TEK YAZILI BELGE BIRAKMADAN BIR TEVFıK ÇEKIP GiTMIJLERDıR RÜJTÜ ARAS'TAN, BlR NUMAN MENEMENCıOGLU'DAN. GERıYE. NE KALMIjliRf Dışişleri Bakanlığı nedense bir görevlisinin bilgi birikiminden yararlanmayı düşünmez... kanımızın o gtln patlak veren olaylar Uzerinde gorüsUmli alrna8i doğal »ayılırdı Arkadaşlanma birşey söylemedim ama, hayır, Dışişleri Bakanı ile aramuda ne gUnlin olayı ne de başka bır sıvasi sorun soz konusu nlmpmıç, goruşmpmız sadece benım meslek durumumu ılgilendıren orpl bır konu ntrafında geçmışti Bir aralık, Bakanın başdanıçmanı olarak billnen genel mildUrlerden llter TUrkmen (simdi BM'ıle Uaimi Delegemızdlr) odaya girnııs. konuşmamızı kestijti içtn öztır dıleyerek Bakana Kahire'dpn alınan son habere gore Arap ordularınm Kudus eephesini yaıdı(;ını, lsraıl başkentmin birloet; ^aat lçerisinde duşmosinln bektendıcl ni bildirmıçti Genel MüdUr, hükümetımizce Arap devletleri başkanlarına, ozelliklp Mısır Başkanı Cemal Abdulnâsır'a sempatı 1e rtestek metıaıı gonderilmesınl de önermlştı Çaglayangll heye can gostermemış, her zamankı sakin ve telâşsız hallvle TUrkmen'e «Hele meaajları vaz, getir, bir düşünellm» demiştı. *!«?• Ortado^u aavaslanyla, yoksuUnğuyla, çarpık rejlmleriyle diinyamn en dertll bOlcelerinden birl mtstir.. Ertesl gün Bakanlıga yenlden uftradığımda, destek me«ajının Nasır'a yollanmıs oldugunu ogrendim Ama n? yazık ki, aradan geçen yırml dört saat içınde Isra il'in bütun cephelerde Arap ordularını bozguna ugrattıgı, Mısır saraş uçaklarının tUmUnUn hava lanmaya bile fırsat bulamadan tahrip edllmls oldugu anlaşılmıs tı! BiRŞEYLER BIRAKMAK Bu aruları yazmak: d.işuncesl bpnde şu yukarıda anlattıjtım olaydan sonra uyanmıstır. Di> «ündUm ki, beş yü Mısır'da üç yıl da Ürdün ve tran'da «orevlı bulundugum, ayrıca ikı yıl merkezde Ortadogu dairtsınırı ba^ın da çalı^tığım halds TUrkıye'ıle hıç kımse benım o ülkplprde edın diğim bılgi ve ızlenımlprdpıı ha bprli değtldır Hattâ beni o ülkelerde gorevlendirmış olan Dış19leri Bakanlığı bıle yılların birikımını sırası gelince benden sormak geı eksinmesınl duymamaktadır Oysa ben lirıO'den BİR MES&J VE BİR TAHMİN Bir saatten lazla stiren gortişmemlzden sonra Bakanın yanından ayrılırken, özel kalem r'lasın da bekleyen bazı yüksek riereceli arkadaşlar Çaglayangll îıe gttntin onpmli olayı üzerinde konuş tuğumuzu sandılar. Böyle sanmakta haklıydılar da çlinku on yıl sllre ıle Arap ulkoleıınde hlz met gördilğümU bilıyorlardı Ba 1960'a dek Ortadogu sorunlarıyla haşır neşir olmusum, blr takım deneylerden geçmiş, belki de blllnmesi yararlı olabıleco'* »onuclara varmışım Aıaba bunları 1 amuoyuna aktarmak, TUrkive'nin kaderinin de bağlı oldugu blr bölgenin sorunlarının daha l''l anlaşılmasına, ıleride meydana gelecek gelişmelerin daha lyi degerlendlrılmesine yardımcı olamaz mı? Yine dusUndüm kı Batılı dlplomatlar arasında meslek vaşamları süresince lzledltcleri dnemli olaylan, görgü ve bllgilerinl gelecek kuşaklara aktarmavı görev sayanlar az degildır Blz de ise bu gelenek kuıulmdmıstır. Bırakınız benim gibi sıradan dıplomatlaıı, Cumhtıriyet dönemlnin en cümbUşlU siyasal olaylan içın de yogurulmuş, dıs polıtıkamırın bıçimlenmesinde etken olmıış u/manlarımız bile arkalannda tPk yazılı belge bırakmndan .ramır dan çekilıp gitmışlerdir Bır Tevfik RUştU Aras'tan, blr Numan Menemoncıoglu'dan perıye ne kal mıştır? Birkaç makale, bır ıkt röportaıdan başka hiçbtr sey.. Oysa onlar y« daha nlce degerll diplomatımız tanık olduklan siyasal olayları, geçirdiklpri deney leri, katıldıklan uluslararası toplantüaı dakl gözlemlerınl Turk diplomaslsinln yünlendlrilmesınde çok yararlı olabilecek belgelpr halinde gelecek kuşaklara bıraka biUrlerdi Ne yazık ki klmse bunu kendislne is edinmemiştır 11). Nedenine gelince: Öyle sanıyorum ki bızdeki memurluk anlayışı bu tür çalıymalara ozendırıcl nitelikUs degildır. Batıda, cll kalem tutan her aydın glbl, dıplomatlarm da anılarını vayınlamaları dogal görUlUr. Bızde ıse, hariciye memurunun gördüklprinl bıldıklerıni yazıya dökmesintn «devlet sırlarını açifia \11rma» sayılmasından korkulur Bu sakat anlayısın varattıgı çekıngenlige bir da tmnbellik «klenınCP. dıplomast lıteratüriımtı/ı.n pek fakır kalması sonucu dogmuştur. blr deneme yapmak istedim Bu kltabm konusu, Cumhuriyet tarihlmizin kritık donemlerinden birinde, 1950 İle 1960 yılları arasında tanık olduğum ve kamuo^njnca bllinmeyen ya da vüze'>sel blçlmde billnen Ortadogu olaylannın gerçek yUzünü anlatmak, amacım ıse Ttirkıye'nln Ortado(fu polıtıkasının bellrli bir ddnemindekl hata ve spvaplannın aydınlıga çılunasına blr nebze vardımcı olmaktır. Okurlarımdan dllegim, ya7dıklarımın bllimsel bir inreleme, arastırma olma <ddiası tat>ıınadıgını, sadece «anılar» vn «olayların yorumundan» ibaret oldugunu hatırdan çıkarmamalarıdır. (1) Eski Büvükricllerden Fuat Carım İİP lerlrluıı Cenıal Krkin'ln yazdıkları birer ldtabı ıınııtmadıgımı buracla kaydctmr livim. AMAÇ NE1 îşte bon. dogru bulmadıgım bır haııcıye gelenegini bozarak. Y AR I N : ATATURK VE SONRASINDA ARAP POÜTIKAMIZ... TiFFANY O V 4 A MI, BıZBMl • BULMACA SOLDAN SAGA: 1 Kurtulmalılc istenilen yerde yumurtlaması içın o yere konulan yumurta veya yumurtaya beruer tasa verllen islm 2 tki şeyı blrbirınden ayıran u/akJık Yük gemisi 3 Tr n lstasyonu Tersi Hitler'in mılitanlanna verılen isim 4 Be^telenis sırasına gore numaralanmış sahne eserı Tersl sanCBgı lndirme. 5 Yiğit Tersl ılâve 6 Tersl bır olumsuzluk ekı Bır hayvan sesı 7 Bıra kıt (çoğul) 8 Tersi Italya'da bir kent Bır nota 9 Tokat' ın bır ılçesı Yunan mıtoloıı si 1 Glrit adasında balmumundan vapılmış tnkma kanatlarla uçarak knçan ve guncşe yaklaçtıftı içln balmumu kanatları eriverpk düşen bir mıtolo]i kahramanı Yl'KARID'VN AfjAGlYA: 1 Hucıpyutarlıgı 2 Hıçbır dpfterl vp onpmı vok nnlamınrla bır deyımde gpçen S07 Tersi blr hayvan 3 Tersi blr Osmanlı padı&ahı Tersi pslu Yunnnda kııllanılan bir kırivll çalgl 4 Verım î llâvpsı Tersi okuma yetpnpftme sahıp fi Salıvprme Anadolu'da pski bir uygarlık 7 Resmi davetlerde \p bavramlaıda dp\lpt buvllklp rınm gıvdı?ı ozel glvsl Vılâ ^ 23456780 Uzuüjyoe DiSi BOND vet 8 Tcrsı Afrıka'da bir (llko adı Bir goz rengı 9 Tersi bir cmir Bir daha, yeniden nnlammda bir S02. DÜNKÜ BULMACAMN SOLDAN SAGA: 1 Komandit 2 Artz Oluk. 3 Ran Akala 4 Anemi Vur ft Raca Mft " J Ezan Na 7 lalrH Yas 8 Ar V.vola 9 Asına Ir. YLKMUDAN A.Ş/if.lY\: 1 Kara\pl 2 07a n Zara ' Mıııeral 4 A7 Manevt 5 aiC Hin 6 Dok An yA 7 ilaV avO S Tulum Ali 9 Karamsar. VAa. AMA VİNK ÖLBCBÖi DB rffL nm