Catalog

CUMHURİYET 14 Jubaf 1976 HJ D Sabahattin Ali'yi unutturmamak.. Aziz NESİN • «27 YIL ÖNCE OLDLRULMU5 YAZARIMIZIN SOYADINI BILE BILMIYCRSAK. YAJAMINI. Sabahattin Alı için ıstenılen yazıyı kolay yasabilırmışım gıbı geldı Ikı yazı yaidım, oimaaı. Olmadı, çunku Sabahattın ı dogum yıldonumunde anacaktık, anma jazısı da başka türlü olmalıdır. Sabahattin Ah nın yapıtlan üzerine ıncelemeler, degerlendırmeler, yorumlar, eleştırmeler her zaman yapılabıhr, on yü sonra da, kırk yıl sonra da Ama Sabahattin Alı'nın kışüığını ortaya çıkaracak yazüar her zaman belgelere dayanılarak yazılamaz. Bır zaman gelır kı, elde Sabahattin Ah'nın kışilığınl tanıtacak hiçbır belge kalmamış olur. O zaman, edebıyat tarıhçılen, yazılarından kışiliğinı çıkarmaya çalışırlar çok kez yapüdığı gıbi. Bır yazann kişılıği, ozgeçmışi, yaşamı, ilışkıien ayrıntılarıyla bilınmedikçe de, o yazarın yapıtlan gereğınce ve bütunüyle anlaşılamaz Yazarların günluk ya da anılar yazmalarının bır nedem de budur. Hatta ıçlerınde Gide, Genet, Adamov gıbı yaşamlarının glzU ayrıntılarını bile sergıleyenler, bunu yapıtlarıyla daha iyı anlaşılmak içın yaparlar. Bunun bır yararı da o yazarı yanlış yorumlardan ve «Mythe» olmaktan kurtarmakür. Ne yazüc W, Sabahattin Alı'den bıze günluğu, anıları, ozyasam oyklisü, mektuplan kalmadı Oysa çok iyl bıhyorum, yesil mürekkepli dolmakalemıyle günlük tutardı ölümunden sonra, Savcı'nın bıze tanımamız ıçın gosterdiğı terekesı arasında bu not defterı de vardı Ne oldu bu defter' Kırılmış pıposu, parçalanmış gözlügu, damalı spor gıysısı nerdedir? JCsinde olabilecejınl hiç sanmıyorum. Kışiliğini, fliskilennl, yaşamını bıze anlatacak Sabahattin Alı'den anı, günlük, mektup gıbı belgeler kalmadı. Hatta şimdi Sabahattin Alı'nın soyadım sorsam, bılenln pek çıkacağını sanmıyorum. Oysa Sabahattin, soyadım titizlikle kullaoır, yanlış soyleyenlere de kızardı. Yirmiyedı yıl bnce oldurulmuş yazanmızın soyadını bıle bılmıyorsak, yaşamını, kışılığını, ihşkılerını bılmedıgımız ıçın o'nun yapıtlarını da bütünüyle değerlendınp anlamış olamayız lşte bu eksikliğı, Sabahattin AlTyi yakından tanıyanlann anılarını toplayarak gıdermek olanağı, bugünler ıçın vardır Yıllar geçtıkçe bu olanak da kalmayacaktır Nıtekım Sabahattin Ali'yi çocukluğundan beri çok ıyı tanıyanlardan Esat Adıl Mustecaplı, Mansur Tekın, dostu ve yakını olmuş bulunan Emin Elıçın, Adalet Cimcoz o'ndan hıçbir yazılı anı bırakmadan olmuşlerdır Mehmet Alı Aybar, Müzehher Vanu, Zekerıya Sertel, Sebatl Ataman, Medıha Esenel, Cevdet Kudret, Pertev Boratav, Ayvalık ta Dış Hekimi Muhlıs, Niyazi Berkes, Muvaffak Seref, îvıvazı Ağırnaslı Mehmet Alı Cimcoz Samet Agaoglu Haluk Yetls gibi Sabahattın'le yakın olmuş, ıllski kurmuş kışılerden Sabahattıne değgin anılarını, hatta yargılarını, duşunceierını toplamak gerekır Onemlı olan tek yanlı degil, gerçeklıkle anıların anlatılabümesidır. Bu anılar arasında elbet çelişkıler de olacak, ama edebıyat araştırmacıları, tarihçılerı, dogru olanı kendılerıne gore dogru olanı bu toplam ıçinde arayıp bulacaklardır Düşünelım ki, bugun Sabahattin Alı'nın kitaplan yayınlanıp satıhyor, telıf hakkı da getıriyor, ama bugune dek eşı bile Sabahattin ıçın blr anısını yazmış, bir yazara anlatmış değıldır. Aynca, Sabahattin Alı'yl yakından tanıyanlann da neden bugune dek Sabahattın'e ılışkin anılarını yazmamış olduklan üaerınde düsünülmesi gereken bır konudur Oysa tanıyanlar bılırler kı, Sabahattin Alı nın çok geniş hatta geregınden de genış çevresi vardı Sabahattin Ah'nin öldürtilmüs oldugu resmen açıklandıktan sonra, hemen bütün gazeteler, ağubırliğı etmışcesıne en agır aşagılamalarla, oldürülmuş olan Sabahattın Alı ye saldınyorlardı. Lehınde tek satır bıle çıkmadı. Bu saldırgan yazarlann hepsı de Sabahattin'in tanıdığı, çogu da arkadaşlık ettıgı kimselerdi Şimdı burada pek kolay anlatılamayacak öyle ağır bır hava estirilmişti kı, eşı Alıye Hanım'ın bıle, Sabahattin Alı'nın kıtapltgından yakman gereksız sozleri gazetelerde çikmış, bu sozler bızı uzmüştu. O günlerde BAŞDAN adlı bir haftalık dergı yayınlamaktajdım Bu saldırganlara karşı arkadaşım Sabahattın'ı savunmak, O'nu degerl olduğu oranda değerlendirmek namus borcu olmuştu. Başdan'ın bır sayısını Sabahattin Ali dzel sayısı olarak yayınlamayı duşundum Sabahattm'ın dostlaruıdan bu ozel sayı içın yazı istedım. Çok renklı, zengın bır sayı çıkarabılecegımızi düşunüyordum Ama hıç de oyle olmadı. Yazı içın başvurdugum Sabahattin'in doatlanndan kımısı açıkça yazamayacagını, kımısi dahaca durumun aydmlığa kavuşmadığını, olum nedenının kesın olarak billnmedığıni soyledı, kımısı de yazmamak ıçm bahaneler ıleri sürdu Bu durumda, 18 ocak 1949 tarıhlı Başdan'ın Sabahattin Ali özel sapsında yalnızca Rıfat Ilgaz'ın, Mustafa Uykusuz'un, Yusuf. Ahıskal'ın, Sabri Soran'ın, Aztz Nesm'in yazıları yer alabıldı. Bu ozel sayıya koyduğum bir llânı buraya aktanyorunr Sabahattin Ali'nln Dostlanna Sabahattin Ali, jeniş blr arkadaş ve dost kadrosu icınde yaşayan bir Insandı. Sabahattin'in şahslyetiru, edebî hıivıvetini *t hatıralanıu belirtecek olan jazılara. gazetemlsin sayfaları açıktır. Bühassa hajatında on» yakın bulunanların bunn vazlfe sayacaklannı umanz. Bafdaa Bu yazı çağnmıza hıçkımseden yanıt gelmedi. Başvurmalanm Uzerine Sabahattin için jazmaya sozverenler oldu Yine Başdan'ın bu özel sayısının bırlncı sayfasında ?u ilanımız vardı Gelecek ssyıda Esat Adil Müstecabi, Abidln Neslmi ve Kerim Sadi'nin, Sabahattin Ali iı»irinnriıtv< yanUnnı okuyacaksınız. Ama ertesi sayıda, Sabahattin Ali üstüne Abidin Nesimı'den başkasının yazısı yoktu. Çocuklara anlatılmaz ölçüde aşın sevglm vardır. ölümline yakın doneminde gittıkçe artarak Çukça ıçmeye başlamış olan Sabahattin bir gece cebmden çıkardıgı derı cuzdanı içındekı kızı Filız'ın resmını bana gösterdıkten sonra opttı, a §ladı. Bırkaç gece sonra yıne Fılız'ın resmıni optıp ağlamıştı. Bırçok anılarını var Sabanattın'le, ama bende en derın lz bırakan bu çok yalın anıdır. Tehlikeden panığe kapılıp kaçmanın yaran olmayacagım çok ıyi bıldığımden bütun yaşamımda, kuru gurultüye hıç papuç bırakmadım, tehlike samlan gürültünun hep üstüne ustune gittim. Gozdağları benı hıç yıldırmadı Sabahattin Ali'nin oldurulmesı uzerine de oyle bır kuru gurultulu tehlike havası jaratıknıştı kı, bırdenbıre ve kendılığmden Sabahattin Alı'nın oldurulmesı uzenne de öyle bır kuru gurultulu tehlike havası yaratılmıştı ki, bırdenbire ve kendılıgınden Sabahattin Ali bır jasak konu olup çıkmıştı Yasal bır jasaklama yokken kitaplan ortadan kaldmlmış ve yayınlanmaz olmuştu Bu durumda bana gbre, bu kuru gurultulu tehlıkenın ustune ustune gıdıp Sabahattin'in kıtaplarını yayınlamahydık. Ve ben bunu salt Fılız içın yapmak istıyordum. Sabahattin'in kızının resmını operek aglayışını, belkı de çocuklara aşın sevğfm yuzunden hıç unutamıyordum Sabahattin Alı ustune yapılacak bır çahşma anılarınm toplandıgı, oykulennm değerlendırıldıgı bır kıtap çok satılır ve Fılız için bır gelir olabılır di j e auşunaum Belkı >apılması gerekenın en ıyısım japamazdık, eksık ve yanlış yapardık, ve bılıyorum hıçbu şey yapmayıp susanlann ağır eleştınlerıne de uğrardık, ama o donemde yapılabilecek olanı yapmış olur, herşeyden once Sabah2tttn'ın kıtaplarmı >asal olmayan yasaktan kurtarırdık. îşte bu nedenle Başdan'ın 18 ocak 1949 tarıhli Sabahattin Ali özel sayısma şu ılânı koymuştum Sabahattin Ali ve Hikâveleri Pek jakında «Sabahattin AH ve Hikiyelerı» islrali bir kıtap neşredectgu Bu kitapta Sabahattin Ali'nin hayatı ve edebî şshsiretl belirtllecek \e seçme hlkajelerı bulunacaktır. Kltaptan elde edıleoek menfaat Sabahattin'in arkada bıraktıgı y»\nuuna terkedilecektir. Bu çalışmaya başlamıştım bile Ama homen söylenti yayılmıştı ve bu söylentt Ankara'dan Sabahattin'in çok yakınlanndan gelıyordu Azız Nesın, Sabahattin Alı'nın sırtından para kazanacak. • KIJILIĞINI, ILI5K1LER1N1 B1LMED1C1M1Z 1Ç1N O'NÜN YAPITLARINI DA BÜTUNÜYLE DEGERLEND1R1P ANLAMIJ OUMAYIZ > Nıce büyuk olursa olsun, düşmanımdan gelebılecek kuru gurültülü tehlikenin üstüne üstüne gıt mışımdır de hep yaşam boyu. ama dost olmaları gerekenlerden gelen kotu sozlere karşı hep kus kun ve suskun kalmışımdır Iji de yapmış oldu ğumu şimdi çok iyi anlıyorum. Zaman, benı hıç utandırmadı. Yırmi vıl, hıçbır yasal yasaklama olmadıgı halde, kendıliğinden konulan panık yasaklamasıj la Sabahattin Alı'nın kitaplan çıkamadı Başdan'ın Sabahattin Alı ozel sayısındakı ya zısında Rıfat Ilgaz şoyle yazmıştı « Aıiz'le bllfiil çahştıfımız Gerçek gazetesı sıkıvbnetimce kapatıldıçı günlerde yfni neşrhat plânları çiziyorduk. Unkapanı köprusunu vavan geçtiğimiz geceler Markopaşa isımlı bir nıizıh garetesi de bu tasavvurlar arasında\dı 4ziz, bu ga zetenin tutacağına hepimizi ikna etmış bulunu\ordu Fakat hiçblrimlzde yalnız bu işi destekleyecek degil. gunlbk nafakaraın temln edecek para voktu. Dedım ya, Unkapanı köprusunu vavan gpçivorduk. HavtaliRim dolavınyU arkadaşlarıma yiık olduğumu anlannca, imkin bnlurvam o^retmenllge doneceğımi jakınlanma bildirdlm. l o l paramı İ5TE BU EKSIKLIGİ. SABAHATTİN ALİ'Yİ YAKINDAN TANIYANLARIN ANILARINI TOPUYARAK GIDERMEK OLANAGI BUGUNLER IÇIN VARDIR YILLAR GEÇTIKÇE BU OLA NAK DA KALMAYACAKTIR. Sanat Edebiyat HALK ŞIIRIMIZDE GELİNDÜNYA MOTİFİ Aydın OY «HALK ŞİIRIMIZDE YUNUS EMRE'YLE BAJUYIP KARACAOGLAN'LA SÜREN VE ASJK VEYSEL'E UZANAN BIR MOIIF, GELIN DUNYA MOTİFİ VAR. ZAMAN ZAMAN TAZELENEN DOGA, GUZELLIKLERIYLE, DONANIP DONANIP SUSLENMESIYLE, HALK 5AIRLERIMIZIN GOZUYLE HIÇ KOCAMAYAN FAKAT İNSANI KOCATAN BIR GELIN DIR» Halk şıınmızın ortak motıfleri vardır Bunlardan bın de gelm dunya motıfıdır Buna şımdıye aeğın pek dıkkat edılmedı Sözunü ettığımız motıl obur motifler ölçüsünde yaygın degıl Bır başlangıç olmak üzere üç şainmızde saptamış oldugumuz motıfm Uerde başka saırlerde de ras^ lanacak orneklerle daha genış bojutlar kazanacagmı sanıjoruz Konu once Karacaoğlan'ın Diı şıırınde dıkkatımızı çektı Karacaoçlan der ki bakın Relıne ömrumun varısı gıtti t.ılank Sual evlen bızden evıel gelene Kım var ımis biz burada yog ikea Gelın sozcugu şıırde bir egretıleme (ıstıare) sanatı jatnlarak kullanılıyor Egretıleme sanatmda sozcuğun hangı anlamda kullamldığını çıKarmak ıçın metınde yer alan dığer devışlerden vararlanılabilir Bu, tzlenecek yollardan bınsıdır. Dıgerı de onceden yapılmış incelemelerın ışığında bır kaynağa dayanarak sozcuğun anlamı şudur, demektır Izlenecek bınnci yol için koşmada yer alan «ömrunun yansı talana gıtmek» de\ışı bır ıpucudur Aynca koşmanın ilk dörtlugunde «Şu valan dunyava geldım geleh» b'çımınde yer alan bırınci dıze de oldukça vakınlık sağlar ama tam ınandırıcı bır açıkJık getirmez Boyle durumlarda, metin ıncelemelennde aynı noktada toplanacak başka metınlere de gereksınme duyulur Ancak böyle yapılmca açıklamalar hıçbir kuşkuya yer vermiyecek ölçüde bır lnandıncılık kazanır Dlvan edebıyatı metmlen, bu açıdan, halk edebivao metinlenne gore daha avantajlıdır. Çünkü dıvan edebiyatı bu bakımdan biıe dıdık didık edilmış, bu dıkkat halk edebıyatı metınlerınden esırgenmışür. Aradaki boşluğu kapatmak içın zamana vs dıkkate gerek duvulur Nitekım bız de zamanla bu konuvu şımdılık diğer ıkı şaınmızde bulduğumuz deyışlerle pekıştırebıldık Burada destek metır» adım uygun gordugumüz obür şıırlere geçmeden aynı koşmanın Yaşar Kemal tarafından Karacaoglan'm yaşamma, dujrgulanna uygun olacak bıçimde bir efsanede de ele alındığını \e efsaneye yerleştınldi*1ni belırtelim. (1) Şımdi de destek metin dedığımiz metinlera geçıyoruz Zaman bakımmdan en eskl fakat dayış yonünden açık olan bır soyleyişı Yunus Emre'de buluyoruz. Karacaoğlan'ın egTettleme sanatıvle kullandıgı so7,cuk Yunus Emrede bır t«ş. bıh sanatıyle çiirde yer alıyor Bn dfinva bir eeündir Ycşll kızıl donannu* Insan TPni eeline Bakubanı do>amaz. Yunus Emre*nın bu dortlüğü, halk siirimizds dunyaya «al yeşıl giymiş» bır gelın gözuvle bakıldıgını açıkça gostermektedlr Bır incelemeden anladıgımıza göre Türkmen gelinlennın vesıl kızıl gıjmesi de aoğayı yanl dünyayı taklıt etmek(Devamı 9. sayfada) denkleştlrerek benı Ankara'ya yolladılar. Tıylni mln nctıceleneceği akşamdı. Sabahattıne rastladım lanında bizim vekâletin ılerı gelenlerinden bır arkadaş vardı. Benı bır kenara çckerek «^zızle anlaştım. Markopaşa"\ı tıkarıjorıız Goreceksın, nasıl tutunacak » dedı Ben tastık edince çok memnun oldu. lanındakı zata b«nım durumu mu anlattı Telefonla tayınımın netıcpsı soruldu Encumen toplanmış muallımlı«e donmemde bır mahzur gorıılmemışti. Bızım hocalık çok surmedı. Markopaşa famıhasından çıkan gazetelerde çalışmava başladım. Azız cezaevinde\dı Sabahattin Ankara'^a gı dip Reliyor, bız kor topal surumunu kavbetmış gazetelerimizi vürutmeye çalışnorduk Bır gün habcr^izce Ankara'dan dondü. «Yenl bir hamle lâzını. Alı Baba isımli bir mızah eazetesi çıkaracağız» dedı Izun uzun izah ettı Kırkha ramılere karşı Alı Baba' Ivkusuz'a resımler, vazılar ısmarlandı. Masanın ustune oturarak, hadi, dedi, seninle bır manzume \azalım Kırkharamilere karsı olsun' İkı kıtasını ben vazdım, blr kıtasını da o çırpıştırdı. Tamam, dedi, çok guzel Bu (Devamı 9 *avfada) 42 YILLIK YAŞAMIN ÖYKÜSÜ Gumulcüne/ijridere'd* doğdu (12 jubal). Edremıt Iptıdaısi nı bıtirdl. Bahkeıir'd* (ikan Çjfll«y«n dergısinde ilk silr ve hıkiytleri yayımlandı. 1927 lılanbul Muallim Mektebı'ni bıtlrdl. Yozgat Cumhuriyet ilkokuluna alandı. 19» Maarif V«kil»t!nct yabancı dil ofrenmtk uıer» Almanya'ya gindcrildl. 1910 Aydın Ortaokulu Almanca oğretmenliğın* gctlrildl. İtk toplumsal g«rç«k(l hikiyeltrl Reslmlı Ay'da yayımlandı. Aynı derglde düıeltmen v t ıtkrater elarak çalı^an Nâiım Hikmet'le tanıştı. 1931 Ihbar senucu yıkıcı propaganda yaptıgı gerekç»ıyl« futuklandı. Uç ay tutuklu kaldıktan sonra beraat cttl. Ksnya Lltetl'n* atandı. 1912 Bir «ilanti sıraıında okuduğj taşlamayla Ataturk'a hakaret ettlgı Ihbar edllince tuluklandı. Bir yıla hükum giydl. 19)3 Cumhurıyet in onuncu yıldonıimu nedenlyle c« casının Mtimln* birkaç ay kala bagrjlandı. 1914 tEtki kanaall»rını d«4Utirdığinı» kanıtlaması kofuluyla dcvltt ge'evint alınacajı bildirıldı. Onc* Ntjriyat Mudurlufiund», ardından Talım Terbı19M 1921 192i 193S 193i 1937 19« 1940 ye'da gorevlendirildl. Dağlar ve Ruzgar adlı ilk şiir kitabı yayımlandı. Değirmen adlı hikaye kitabı çıktı. Aliye Hanımla lıtanbul'da evlendl. Kagnı adlı hikâye kitabı yayımlandı. Atkere alındı. Çavuş çıkarılacakken Saffal Arıkan'ın aracılığıyla yedeksubay oldu. Ses adlı hlkiyt kitabı çıktı. Kuyucaklı Yusuf remanı kitap olarak yayımlandı. Mujıki Muallim Mektebi (Konjervatuar) ö j r t t meni «Idu. Savas nedeniyle yenıden aıkere alındı. Içlmlıd»ki Şeytan romanı yayımlandı. Turkçulerin tepklleriyle karsılandı. Yazarına karjı yıpratıcı blr yayına basUndı. Yenl Dunya adlı hikâye kitabı yayımlandı. Kurk Mantslu Madcnna adlı romanı çıktı. Ignazio Sllone'dcn Fon'amara'yı çevirdi Kendlsıne yayın yoluyla hakaret eden Nihal Atsız 1 mahkemeye verdı. Atsız »uçlu gorulup dert ıty haplsle cezalandınldı. Buna kar}in kendlti d« Bakanlık emrine alındı. Kontervatuar'daki gorevınden ayrıldı. Ittanbul'a gelerek gazetecılljje basladı. Tan olayı uzarlna kaldı. Aziz Ncsin vc Rıfat llgar'l» Mrllkte Marko Pasa'yı çıkardı. 1947 Marko P»u tıkıyonetımce kapalılınca, Malum Pasa, Mtrhum Pata adlarıyla yeniden çıkarıldı. Adı geçan gazetelerdekı yazılarından oturu uç dava açıldı. Sırça Kö$k (masallar) yayımlandı. Ama kitap Bakanlar Kurulunca toplatıldı. 1941 M. Alı Aybar'ın çıkardıgı Zmcirli Hurriyefteki bir yazısından oturu kovuşturmaya uğradı. Öncekl davalardan biri d * ketinlesinc* üç ay Pasakapın'nda yarlı. Haplstın çıkınca kamyonculuğa bajladı. 1İ haziranda olutü Kırklarelı'nın Sazara koyü yakınlarında bulundu. Tejhis edilemedı. 2t aralıkta, Ittanbul polısinin Bulgarıstan'a adam kaçıran bir şebekeyı ızledıği sırada yakalanan Ali Ertekln'ln, Sabahattin Ali'nin katıll olduğu açıklandı. Cinayeti «mllll duygularla» işlediğlnl (2 nitan) toyleyen katılın sabıkalı olduğu, bir tdra emnlyet ergutunde gorev aldığı anlafildı. 19» Katil Ali Ertekln dort yıla hukum giydi. Aynı yıl çıkarılan Af Yataıından yararlandı. 194i 1943 1944 1945 Sabahattin Ali'nin sanatı üzerine... «Sflıt Taık"W ier$ne SabahaUm Alı nm h\kAyeden romana pcctjı mutlu btr oeçış tayüafr'tr Saıt Faık bıçımsel baq an ktran b\r sanatçı Olaylanna sıkt sıkıya bağlanmadan okuuucuyn daha çok duvguya doğru çekvjor Sabahattin 4!ı tse. oiaylarm butun olanaklanndan javdalaiarak okuyucunun solugunu olaym seyr\yie aynı tempoda tutuyor Hem olaylanna. hem drvaulanna hakım Onun ıçtn de roman g\bı Oiıç bır mımarıyt dana ııslaca batarıyor » (\fdat (•unvol, Düe Gelseler) ••• <Butun konulan. bır uıakıada gore jecılmts gunl'.ık ı/asayı; d uenının ustundedır. Onun butun lukayelerınde ıskelet hahnae sağlam bır konu, bıröınmn ıçınden çıkan olay'ar 2incırı. çok ıyı gozlenmıj btr tabıat ç& resı ıle. taslak halmde kalmış bır sotyal çene, gerçeğm ınsan öajojfijıııa, ruhuna aksetmtş goruntısu yer almıfttr İlk hıkiyeler.nde tasıırcı gozlemcı perekçüığm sımrları içınde kalmış clmakla beraber ancak hayatının sou yülarında, bajından geçen baz\ olaylarla ı!gı/ı olarak mızalıta sıjası ftıcıt! yolunu denerken, hıkayede de lenkAçı *o<<yal gerçekçılık yoluna gırdı > (Tahlr \lanju, Cumhurivetten Sonra Hikaye \e ZEHRAHATUN ve KUZGUN Ben 0 kıyı şerıdı ç6l zambakları serpitl Lıbya kokenlı ZEHRA Aldılar uçurdular brnı çolden O BABİL kulesı ımparatorluk: Turbe parmaklıklarında paçavralar f « puikull.ri sarkaç Bekçı sopalarının tak takı Arnavut kaldırımlarında Ulumaları tokak kopeklerınin golgeler» koş* kapmaca Ramazan davullarından cumbalar ş i ; gobck Ut zımbırtıları tazelerın kafeı arkası raıtıklı Tulumbacılar imanım toz koparan çukurboitan Goygoyculardı kara tcsblhleri kangal kangal Keskul tutardı kapı kapı dilencl keçi takal Zıncır, teber, topuz şakırda fakır Meşaleler yalazı kıpkızıl doğune doğun çığ!ık kıyamet Acemler taşan muharrem aylnlerınde tokaklarından Sırtları suratları kan revan Kavukları kallavl Hortlak eviıyaların kol gezdıği O ırklar karmasası Istanbuf'a O Istanbui kı mamut »urlarmda cendere Zındandı kapıları garıp kula Yedı ıklım dort bucağın Incısiydi sozde N'olacaktı yazgımız yazgım o zındanlarda Incınin kıyıcığında ben o beyaz adamdı Adamdan Bır kıvırcık tosun doğurdum Tosunumun adını çektimde Afrika'dan Kuzgun kodum Roman) ••• tSabahattın Alı, gerçeklert soylemenın en zor olduğu donemlerm gerçekçısı, Anadolu nun hıç tamnmadıgı, anlajılmadığı bır zamanda Anadolu koy kasaba yaşamı doğrularının sozcusudur. Olanaklarının son sınır<nı kullanarak görduğu, b'^dığı. mandığı durumları serguer Ama butun bunları sanatsal gerekhbkten tazgeçmeden yapar. gerekhbkte yapabılir > (Rauf MutluaT. 100 Soruda Turk Edebıyatı) «MARKO PA5A.NIN ıLK SAYIS1 tSabahaftm Alı'nın hıkayelen çogunlukla act çeken <kuçuk ıisanltmın gundelık lıcyat yia ügılıdır. Hıkâyelerde ışlenen konular sayı'ıdır. zena'n 1e çeşıtlı değıldır. Bunlarm beılı başlıları şunlardır Afk koy ve koyluler, jandarmalar. IÎCIT, hapıshane te mahpus'ir. hastane te doktorlar. aydtnlar ve memurlar Sayılan at oımakla btrlıkte. Sabahattin Ah hu konular dolayısıyle bozuk dıızen bır toplumun belırptn tıplerim, temtl gerçeklerını. onemh &orur.tarını, ana çeh$kılerını yansı1 nasmı bumıştır Başta Koylul^r olmak u^ere ışçüerın, memu lann, jandarmalann, doklorlarm. aydınların, yonetıcılerıi vaşayış te duşunceierını smt/sal bır kavrayış, toplumcu bır goruş ve gerçekçı bır yontemle gw. ışjğına çıkarmayı becermıstır Us(elıfc. bu 1.5ın hıkayecıhgım ^de ilk te onemlı bır oncıısu olmuşıur » <BAjDAN»IN SABAHATTıN ALı OZEL SAYISI ( ) Tek seslı bır jıtrd'r OU Kendısını çogaltıp ure eınez. Deyusımn kokenınde bır auru • •• kaynak vardır ama bır sure *öykulerındekı toplumcu oze sonunda, su toprağa tc r ij o >ter karşıhk. şıırlennde b re ısel öz, ^e tar kı, SabahaUm An nm geleneksel bır btcımcıl qın tohumuna gızlemr Onun hapıshane Türk ştır tarılıındekı yerı. kcndı yazarlık tarılunde $nı ıvn yerı şarkılarım, örnegın hâzım kadardır Çıır. onun ıçın bır ıç H'kmet'ın bırçok şıtrten jte. ya da dokme. bır ara çalışma. Inr Alımet 4n/ m tlçerdet adlı denemedır > şnrıyle karşılastırmak oz ve bıçım sorununda Sabahattin 4fı nın (Cevhun Atuf Kan«,u. nelerı yenemedıgını go^ierebılır. Yansuna, Mart 1973) (Asım B<»ıircl. Sabahattin Alı) Ben Llbyalı Çol zambağı Zahra hatun Oğlumun adı Kuzgundur Kuzgun Yururde yurürdu kahkahatı Yırtakor kanlı ortamları yılgııız Serpilirdl yüreğl uckun tiım »evllere bal katık Hakçaydı halkçaydı uğrafi tunugun elblrle Kazdı Kuzgunum kazdı çağına adını Bılıpte bilmezlikten/yontucu ACAR Kaptı ellni Ikl baıamakta sevecen Olum/niçâr tKuyucakh Yusuf, okudu/jum Turk romanları içınde ayrıntilann en mukemmel, en ustaca kııllanudtgı roman Sabahattin Ah de ınanümaz bır gozlem gucu, ıııanümaz b r bellek tar, Kuyucakh 1 usuj ta çızdıgı dunyantn boylesıne ren'M. sıcak te ınandıncı olması, bence, buyuk olçude yaşantısından gelev gbzlemlere. aynntılara bağh 0 pek onemsızmış gıbı gorunen kuçuk kuçuk ayrmtılar, romana tam btr somuttuk kazandırıyor, bırdenbıre kendımzı anlalüan kasabada, oiaylarm ve msanlarm arasında buluverıyorsunuz, romandakı dunya, sa ıkı roman n çerçetesını kınp dışarııi fırhyor, sızın dunyamza kansıyrr.* (Fethi N»cı, On Türk Romanı) stçımızdekı Seytan da Turk toplumunun guducu sosyai guçlerı te eğılımlerı uzermde durulmustur. Bununla bırlıkte romanda, toplumun gehşmesınde engel olan karp devnmcı ve antıdemokratık eğdımleıe de oemş yer terılmıştır Eser, basından sonuna kadar, aencılik panturkızm 1e faştzm ıle sert bır dıyalog, keskın bır tarlama te amansız bır duellodur » (Ibrahim T»tarlı, Hüseyin KahırJ jn Fakir Bavknrt'a Turk Romanı) ••• Ercümend BEHZAD KÎTAP.. KÎTAP.. KİTAP.. KİTAP.. ONLARIN COCUKLARI, ŞUKRAN KURDAKUL, ATAÇ KITABEVİ, 96 S , 10 LIRA. Kurdakul'un, «Tanığın Birı, 1970», Beyaz Yakalılar», «Kuı* tuluştan Sonra» adlı hikaye kıtaplarını ızleyen dordüncu kitabı bu fOnların Çocukları» on hıkayeden oluşuyor. Hıkâyelerde genellıkle, babaları tutuklanan, ızlcnen ya da toplumcu bır kavgayı benımsedıklerı ıçın çevreden baskı gdren kışılerın aılelerı, karıia^ı, çocukları konu alınmif. Yalnız «Tartı», «Bılek Gucü», «Sayılardan Kalan», «Ana Kız» adlı hı kâyelerde boylesıne belırgın bır olguyla karsılaşmıyoruz İlk ıkı hıkayede (Baskından Sonra Evdekıler) anlatılanlarla da gaçmiş ve »ımdı arasında doğal bır bağ kurulmu?. Edebıyata ıılrle glren (Tomurcuk, 1943) ve 1950'den sonra toplumcu sanata yonelen Şukran Kurdakul, ilk kıtabıyla top lumcu gerçekçı hıkayenin uttalarından olacağını kanıtlamıs, sonraki kltaplarıyla da başarısırn sürdurmuştu. «Onların Çocukları»nda da, kendıne dzgu anlatımı; kisılerınl kendı ın sansal gerçekliklerınden soyutlamadan toplumsal gerçeklikle rıyle belırlemesı, toplumcu bakış açısını, sanatın gereklerı ne sırtını donmeden dogruyu yansıtacak bıçimde kullanmasıy la hıkâyesinı gelıştirlyor. Ozellikle, «Baskmdan Sonra, Unu tulmaz Baba Reslmlerı, Babasmm Oglu, Seçlmden Once, Sa kallar» adlt hlıtayelerin etkıleyıciliklerlne dikkati çekmelıyım TÜRK HALKININ DİRLİK VE DUZENLİK KAVCASI, PROF MUSTAFA AKDAĞ, BİLGİ YAYINEVİ, 540 S , 50 LİRA.. . Mu$a Çadırcı'nın kitabın basında yer alan acıklamasından oğrendığimıze gore, Mustafa Akdağ, ıTurk Halkının Dırlık ve Duzenlık Kavgası» adını verdıgı yapıtını uç ya da dört cllt olarak tasarlamı?. Ama beklenmedık olumu (1972), bu dev arastırmayı daha ilk cildl tamamlandmadan engellemış. Bu nedenle elımızdeki kıtap, Mustafa Akdağ'ın sağlığında yazıp basılabılır duruma getırdığı, bırıncı cıldın 1500 1575 yıllarını kapıayan bölümunün, daha once yayımlanan «Celâlı Isyanları (1500 1M3)> adlı yapıtının «Gırıs»! yerine konularak yenıden basılması sonucu oiusuyor. Ayrıca yazarın, Celaiı Isyanları'nın 1603 1608 doneminl kapsayan bir makalesi de kitabın sonuna eklenmış. Mustafa Akdağ, Marksist tarıh gorusune sahıp bır blllm adamı değildır. Ama onu, salt olayları sıralamakla yetınen tarlhçllerla de bir tutamayız. Tersıne, tarlhsel olayları ve gellşiml, sosyotkonemlk yapıdan yola çıkarak açıklamaya çalısan bir tarihçl olarak çıkar karşımıza. Bu, çdzümleylci, yorumlavıcı tutumuyla da, ülkemlzdekl geleneksel tarih anlayışını yıkar. Gerek bu yapıtının, gerekse ikl clltlik «Turkıyenın Iktiıadi ve lctimai Tarıhı» adlı araıtırmatının, kendl alanında tek ve benzersiz çalısmalar olduğu bılınmelı; getırdığı g«nis malzeme bu gozle değerlendırılmelidır. Geçmışı çağdaş bır bakış açısıyla yenıden değerlendırmenın gerekli olduğu günumuıde, Akdağ'ın yapıtlan mullaka okunmus olmalıdır. SÖMÜRGECİLİK TARİHİ, RAIMONDO LURAGHİ, ÇEV. HALIM INAL, E YAYINLARI, 456 S., 30 L I R A . Raimondo Uuraghi, blr Itatyan blllm adamı Torino ve Cenova Unıversıtelerınde cağdas tarıh profesorluğu yaomış, 1943 yılında fasızme karsı Italvan Dırenme Hareketı «afla Atillâ ÖZKIRIMLI rında carpısan Luraghi'nin ilk yapıtı, «Dlrenme Hareketi Sırasında Torıno da Isçı Hareketı» (1957) adını tasıyor. Somurgecılık Tarıhiyle de Roma Ulusal Akademlsl Ödülunü almıs. Modern somürgecılığin doğusunu ortaçağın sonlarındakl teknık devrıme bağlayan Luraghı onu soyle tanımlıyor: «EKonomısı tarıma ve zanaata dayanan, teknık yönden gerl kalmış insanlann, daha ilerlemıs tekniğe sahip uluslar tarafından boyunduruk altına alınmaları » Kitap dort bolume ayrılmış Bınncl bblumde, tlcaret ekonomısinln zoruyla gerçeklesen kesıfler ve Amerıka kıtasının bulunup somürgelestirıli$i; '•' "''I bolumde, Asya'ya uzanıs ve Hındlstan'ın, »rdından da Çln'ln ele geçırilısı, ucuncu bolumde, Afrıka nın yağmalanması; dordüncu bolumde Ise somürgeclllğ* karsı savas va ulusal kurtuiu» hareketlerl Incelenlyor. Kitabın sonuna blr de kronolojı eklenmlş. Ayrıntilann en aza indlrıldiği, bir bakıma bes kıtanın son bes yuz yıllık tarihi Luraghı nin inc«leme»i. Gunumuze i}ik tutan yapıtlardan. KUGELMANN A MEKTUPLAR KARL MARX, I. HAKKI GUN, KOZ YAYINLARI. 180 S., 15 LİRA.. Alman Sosyal Demokratlarının haftalık derglsl cNaue Zeilsde yayımlanan bu mektuplar, Lenin'e, Rusça çevıriye yazdığı onsoz de eklenerek basılmıs. Mektuplar Ikl yönden onem ta«ıvor M a n ' ı n hayatıyla flglıi ayrmtılar ve guncel sorunlarla ılgill goruşler, yorumlar. Bu acıdan, emek değer kuramının açıklanısı, kıml dusunurlerın ve kuramcıların değerlendlrılnı devrımcl teorı Ile devrlmcı polltikanın butunlejtığ çolumlemeler meklUDİara avrı bır deaer katıvor ••• • *•