Catalog

CUMHURİYET 6 Eylül 1975 SANAT EDEBİYAT BIR AĞAÇ DALI BİLE Kapamışlar sua sua hticrenin kapısmı, dışarda kalmıj dunya. Her şeyi söküp almışlar elinden, blr tek pencere bırakrruşlar sana ve parmaklığın dışında bır tek daL ROMANDA ROL SORUNU Romanda ruhblllmael Terfler» da Osen gOsterllmeal gerektlftal 4 * ha öneeki blr yanmda bellrtmeTe calışmıstmr. (CumrnıriTet Sanat Edebiyat sayfan, 18 8 19751 ÇimdiyM, rom&n f hikayed» çogun billnmeden uyfulanan, bilinçle uygulanmaM, yorumlan ması gereken bir roman tekniji olarak rol lorunu Uzerlnd* durmak istiyorum önce, 1200 yılına doğnı kullanılmaya baslanan «ROL» deytmlnin Ortacağ LAtlncesindekl (rotulus) kökeninden çıktığmı, rotulus' un bir yandan, üzerins yazı yanlan ru'o (dürtilU) k&ğıt, öte yandan, blr oyuncunun ezbere okumasıoynaması gereken bır oyun parçası olduğunu hatırlattıktan »onra, psikososvologlann dıllndeki anlamınm bugtin bjnlardan tamamlyle gıynlmış bi çimde, «KİŞİYE TOPLUMCA AYRILMTŞ BULUNAN D\VRA NIŞLARIN TÜVÜ» a'lamına geld'gini, aSa konusu olan kavra mın dramatlk rol değil, toplumsal rol oldugımu beîirtmekte ya rar var Rol sorununu psikodram ve »osyodram vöntemlerij le gundelik vasantıya uvgulavan Moreno"mm Sosyometri'sinde de «rol» bu anlamda kullanılmış*ır En ldMillst felsefenln bi'e gitt'k çe daha çok maddecl btr lcerikle dolmasına paralel olarak ruh bılım de, ttzellıkle kiylık ve rol somnunda zihınsel, denev dışı va da Usttl görüşlerden sıyrlarak toprağa avak basıp, topl'im içine kanşmış bulunmaktadır Toplumbıl'mdler ruhbilİTicüere biraz tepeden bakarlarken, kışil'k ve ro! sorununda, llk ke7 or taklaşa blr çalışma içlne girdıler Gerçec ere bağlı ortaklasa bır takım kurallar çıkardılar ortava Durmuş orurmuş bırisıne aslında «rol oynavan kişi» oldugunu söv lesek acaba tepkisi ne olur' B T sanat vspıtına Içeriginde ver alnıs kahramanlann tistiendlkleri roller bu rollerin uygtınlj £ı va da çatısması açıs'ndan vaklaşmak blze ne saglar' Her şey rol deyiminin kavranılmasına bajlı O «Klşıve toplumca avnlmıs bulunan davranışlann tumü» olara* ele alındı mı kü çumsenıp kızılacak bir dev'm olmaktan herren çıkıvor Çık r n akla kalm \or klşiler arası yaşartınm kaenılmaz ge eg1 olu vor însan başkalanvla blrl'kte vasadıgı ıçmdir ki, bebeklık çagından blenecek çeşıtli roller TÜklenmeV benimsemek bun lan oynamak zorunda kalıyor övle ki, yalnız kaldıfı raman larda bunlardan birlnl y» da birkaçını kendi kendlne de oyna maktan kurtulamıvor Bizde bu konu lle llkin Prof Se'rnin Evrim'in iliftlendi&inl pnr mekteyız «Şahsıvet Alarunda Psıkososyolotık Bır Kavram Ola rak Rol Sorununa Gırij» adlı kitabında yer %erdigi Fıch'er <oi vu sojle açmaktadır «Bır pıyeste, aktonln oynadığı rol herkesçe bılınir Burada aktör. Mehmet SEYDA M rardTT, ancak aradakl asü fark, M?mrn kendl kendfaıl w n » dığı» toplumsal davranışlann kat kat, krvnm kıvnm açılmflaındadır. Toplumsal rol ne uydurmadır, ne de geçlcl. Bu rol, İnsanın toplumsallasnm rtred boyunca öğrenllmls, slndirilmlş, Belll üstüne abanacağı dört duvarın, giderek kişinln bağlandığı gruplarda Kerçeklestirilml» T» Jdstlldöşemenin sonuna dek susacağı bellL finln hamuruna kanşmıştır. tnsanoglumm, rolü, »adeoe geçid bir «aman lçln kabullendigiırl, Kapı kolay açılmayacak bir daha, eanı istedi ml onu bırakıverdığınl hiçbir caman dUsünmemesesini yankılamayacak tavan, hyiı Her msan birçok rol ovnar, (rol^erin birinl bırakıp bınnl alır ama bflrtln rollerinden kopamaz), bunlar onun alısklmbillr kaç gece uykusuz kalacaksın tıgı dJşUnüs ve davram* blçlmlerinde derinden dertne yer al mış orada kokleşml? ve onlarla baSlaşrrıştır Klsi, toplumun v Anlıyorsun sllmek istedıklerlnl temel gTUDİaşmalannda avnı eamanda olmak Uz«re, hem a tördür hem serird N'tekim, toplumsallaşması bovunc», bflHin olumlu ne varsa künyenden: toplurnal rolleri avnı zamanda ösYenme durumundddır Cü'n^J Umut, yenilmemek, yaşama sevinci. toplumun btr tlresl olarak kendisfnden «ro'UnU oynama«ı» bek lenegelen bır varlıktır O da, toplumsal ro'lprinl verlna (tetır Anlıyorsun o pencere orda neden, meye kendi'inden bekleneni Taşamı boyunca yapmaya çalışır» o blr tek dal neyln işkencesi. (S 131 122). nbette. herkes katı ve degişmes blr örneğe jflre de&il de. toplum lçinde oynamasma İ7in verilmis, kabul edilmi», değişik dunım 1 Biri, bakmak gibi fazla ışığa, a'ışlardan kendi mlzaç ve beden vapısına en uvgun gelen ro len, (çevresi ve geçim kosullan dogrultusunda) benimseme egi dlrenclnl köreltecek senin, Umindedır Rol kendl lcentinde alıcıhk satıcılk ikilemınl taşı blrl özleminl bıleyecek dışanya. dı»ı gıbi bir rolün kurumlaşa^sk geçerli savılması da hiç kuskusuz çok sayıdaki ki^llerce kabul edilml? olmasma baft ı Gü Her gün biraz daha çokeceksın, numüz gerçegi ortada ve açık: smıflı bir toplumda hiç k1m<se düştukçe yaşamın tuzağına. va da insanlann çogu kendi rollerini spçme olanağına sahio deftil KlşUiklerine avkın rolleri ovnavanlar r ' l a Romanlnr hıkaveler orunlar bu uyumsuzluklarla çatısmalann sergi veri Oysa blr şey var bilmedıkleri Sınıflı toplumlarda insanlar arasmdaki rol'er karşılıklı olarak ovlesme ovrtanıvor kl kisi kişinin gelis mlnde ve mutlulueıında neye değse elln silâha donuşur, onun vardımcısı, bUtünleyiclsi olacagi yerde onu ereellerre du dyle bir kavganm lçlndesm ki van Sartre'in devlşlyle onun «cehenneml» oluvor Beriık, ge'l şebılmek için tutarUlıgı »e sürekllliği beklerken, blr rol çafıs bır ağaç dah bıle dovuşur, masına uğruyor Hoşlandıgı rolden ya kendlnl konanyor artık bir pencere bile yeter bilemeye direncinl. 5 a iki rol arasında uzlaşma vollan aravarak gerçek ben'l'gmı yıtiriyor CkiyüzlüluğU benimslyor), va da bütün tophrmsal iliş(MARCEL GROMMAıRE) Savaş kilennden kesınlikle kopmayı göze alıp. kendi toplumsal kişı KEMAL ÖZER ligl ile btitün buna baglı rollerini, yanl kendini vokedlvor a n olsrak blr kisilığe bürilnUr bu «fVtif» kişinin davranışuıı tıhar ) Vedat Türkaii'nin «Bir GUn Tek Baîina» adlı romnnındfi benımser ve sankı o kışi kendlsiymlş gibi rolün oynanmasma Kenan katıksız devrimci rolilnü oynavamamanîn bUtdn ftiv'i* canlandınlmasın» koyıiiUr Toplurasal rolun de buna benzer jramell evrelerini bir bir yasayıp canına kıymasıyla, soruna çok lnandıncı yeni blr Ornek taaandırmıştır Toplumda lstedlgi rolü oynayanıayan kimse, toplımuna ka*şı b'ls bütün yabancılaşmakta. i»ln eytişimsel yanı, bu vabanrüasmanın Erol TOT bUfncine de varmaktadır. Konu lle ilgilenen psikososjologlaın degindlkleri bir başka öîellik; alışkanlıklarunuın bizl kendi Ure rlmize kapanmıs olarak tutmasına karşılık, rolün, o andaki du ramu lle kisiyi asan ve onu lkili llışki yolu lle karsısındav baglayan, kapalıca. alttan alta da, kişiyi tanıfın». toplumsal olarak kalmamnl» flgisi açıktır Binblr Geee Masallan"yla. gelfyor Sonr» TOrklerin Anado rary mplodamında bile kapalı le TBsammın en görel on yılım 5inı anlatıvorlar Avnı dönemln grubuna baglayan bir davranis olması Bır de o jılların demokrasl deFransasında ıse G ae, du Gard Homeros un yapıtlan, romanjj luya gırışleri Umur ve Çaka bır top umun yıkılma sancısıjla Sıbırjada seı,ıren Nıhılıst Dr nemesınm getırdığı çalkanüyı Gerçekten de toplumsallasma fUreclnde rol «yaşanan» btr ae» în Camus \e Sartre var îlk ikisı başlangıcı sayılırlar tki ayn Bevlerin Ege'de Aydınoğlu dev bırevlere nıce yüklendığıni satır toyevski bılınmedlkçe, romaneklersek, oluşumu degerlendır»an onu yasamadığı Baman, o ancak bir «maske»; kişilik üzern toplumun, lki ayn kültürün urü letıni kurma çabalan Yenl blr satır okumak olanağımız vmrdır lannuı almasıgı arüasılamaz Ve tanh olanı yakalamaya çalışır mek daha kclaylaşır An», 1960 de ıgreti duran. smtan blr «gıysı» Benimsenıp içlestırtlerek ya ken «on İkisı tanh olmaya >one nü olan bu yapıtlar, gerçekta çevre jenı toplumsal koşullar ÇunKU bır sınıf kendi egemenh tann tanjnazlıktan, tannva sı sonrasında, suıaı gelişme süre şandıgı zamanlardavsa, kişlsel yaşam stlli'nin ta kendisi lıyorlar ortak bir özellik taşırlar Doga ve msan Düstürname 1 En\eri, g nı perçmlemekte ve esld de ftınmanın özrunü anlatmak öy \vnı uzantı lçinde 1400 lerde cuıe gınp, sınıflar belınnce vep B<r insanın kişilıgi, benimsedlgi, oynamaga haanr oldufcu rol ora ve dogaüstü güçlerle, insanın l mjr Bev m çe\Tesınde vme av gerlerın veme yenı ennı jer lesine kolav olamaz Meğer kı jenı bır oluşumun ışıklarmın bıra<ttığımız Turk romanı ıse nında gellşiyor Blr kalıp içinde devinen karsısındakıne lletken çatışmasından doğan kurgulan, nı teknıkle buru anlatıjor Yan leştırmektedır Ve çürkü uvum Turganv ev ın Baj*rov'u gıbl za ezen ve ezilenin alınyazısını çı ligi kısırlasmı» kimsenin «sıkıcı»lığı nerede, deglşifc rollere iç düzjazı, yan sıir olağanüstU bir suzlar doğal gelışım kuralı ge manından once olsün Ya da ter bınnrı meşrutıyet oncesl ve son yandığı da oıtadadır Kemal Tahır ve Hasan Izzettın Dinamo, rasıvla venıden karsımıza çıkı rer Devler, cınler, periler saf tenlikle sahlp çıkan kimsenin «renkU cekicUigi» nerede? «rüvendır anlatüan \ e Umur regınce a^ıklanıp \ tmektedlrler sine 1812 savaşmda tüm Rus Cünkü Osmanlı hatta Osmanlı Devletının kuruluş saf yan tutarak bu yazgıvı pekışBey'in zaman zaman sevgılisme Rusva da ise daha jüzyılın or ya nın solugunu ciğerlerındp ta vor Elbette Bundan başka, «yaşam sahnesi»nde heplmizce oynanan roller, bel 1 v ıllanna gıden irdelemelerle, b«slamı^tır tirirler Ve bıze, tamnmavan za bir yiizük armağan eder gıbi bır talarında Gogol feodal »ıvan Savaş ve Banş'ın Mı=sın' Devleti çozülmeje sınıfın başlı Uç grupta toplanmaktadır. Bunlardan «temel roller» gru manlann toplurasal yapısı konuada alıverdigini görüyoruz Yer çöküs tanıtlarını vernıstir Geç Inden Dirills In Nekludov ı na Tanhin roman sürecl olusmakt* Kurtulus Savaşımıza yeni boj"utbuna beden japımıs, derimizin rengl, kişiden kişive pek az delar kazandıran sabır, bilgi ve bl dır Ve Namik Kemal Cezmı Ah Biında hiç blr tarih belgesinm ver doğaüstü güçlerle çatışm» mişten örnek Taras Bulba sı, o vanlabllsin Ordan da, devrım ftışme gosteren yaşımu ve clnselligimizle ilgili roller girerken lmçlerıyle ba^ka bir toplumsal veremedtği bllgileri sağlarlar nın motıfleri yok degil Yalnu (rünü anlatan Ö1U Çan'an'yla Ve Bteşinln hızıjla Gorki'nln Ana met ^^lthat, Hasan Mellah, Nabi «genel roller», insanlarla olan llişkilerimtıl yanl toplumdakl ye oluşumun, yeni bir tarüı sureÇünkü ortak özelliklerl, biri ba?langıç romanlarınm abartm» Kmm Savası sonrasında karga •ına, Şolohov'un Don*un» ula rade Nazım, Karablbik te aynı rimızl bellrleyen rolleri kapsıyor «Bagımsıa roller»se, boş. ser clnm mustusunu getirmişlerdır ortak savı lşlerler Batıhy» kar?ı Arap, biri Yunan toplurmınun Udını da yudumlamak mümktin «a ve yıldınyı kuramlastıran No best zamanlanmızı değerlendırmede benımsedıklerimizdir Roman tanhınde yaptıâımı» plmak Kendl degerlerimi»e yö ürünlerl olmasma karşın, ortak Ve ordan Selçuklu yıkımıyla, O» rodnık ya da genel çıkı$ adıyla Aynı tıedenle lki btlyük »abu kısa ve hızlı gezintinın verdi Sorunu şlmdl edebiyata uygulayalım. Romanın, hikiyerün, oyunun nelmck blr yapıyı belirler Köled top manlı Devleti'nin kunıluşunu Nihılıstlerin mHerde Çar vas arasındaki büyilk ekonomık ve şiirin öa. biçim, tislup koDUİannda ortaklasa blr kaygı teşıÇoküs sürecl hızlandikça, ro gı ipuçlan gdsteriyor kl, tarih lura yapısını belgeleyen Iskendemame'ye |«çi Alexandr'ı bldürecek düzeye çık bunalımın, en lvi romanlan bu malanna karsUık, roman, hikaye ve oyun türlerinin. eiirden, lçeyoruz tıklan gerçektır Alexardr'm ye nalımı en çok duyan en gelış man gelişimi de hıslarur Blr degerinde olaylann bjlunmadığı Çunktl lnsan, doga ve toplum rıklermdekl rol sorunu ile ayrüdıgını görmekteyia Romancılar, 5 anda Ebubekir Haıun'ın KU yerde rom&n yok Ya da sosyoSonra? rıne geçen Nıkola nın canhavlly mis ülke erden cıkmış*ır Btıd koşullannın blr UrünUdür Ohıkâyecıler ve oyun yazarlan, yapıtlannda ver alacak kısılere ekonomik ve politik yapıyı birey denbrnkTa Thomas Mann, her çuk Paşa sına gıderken blr yan de simgeleyebilecek gtıçt* ronun tUm karmaşıklığını bu ko Sonrası yok OsmBnlı Devletl le binlerce kışıvi öld'jrttügU. on yiıklejeceklen irili ufaklı roUerl daha önoeslnden plânlamaK, da Halıde Edıb ın Sın«kll Bak şullann etki ve tepkılerl beli» jrümbür gümbür ilerlemekte, Av bınlerceslni Sıbırvava sürdüntü lki savası di pazar nedeniyle tu yazma sırasında ortaya çıkacak yenl kişilerle de fene bunlar mancıların olmadığı zamanda kal 1 la doruga ulaşır Ve dün 5 Jtt de Rereekt r Ve bugerçek i tusjurag Alrnan bvırfuvasıru an ler Ve etkilerin tepkisi, değişl rup* Ue ülke İ1U» gerilemektcarasında bir rol bölümünü gözetmek •ornndadırlar. (Bir İnsava savaşnın ardından Kurtulaş ria roman »ramak bos çaba me yöneldikçe, insanogmnun dl dir. Ve rolnwı, çagda; fomarîın" "çıîide pelc çok nıMlıstin çöz<lltlp latırken Amertka'nm en lvi ku nın toplumda hem oyuncu, hem seyirci durumunda olma» gibi, Savaşı ve Ynban, romanımızı B'i iki oluşumun bır araya gel >aldığı hıyane'e bıle kavdıgı da şagı behrmı«;tır Steınbeck, Fa renci, binke birike smıflaşır da bajlanpcı olarak Avrupe."ya yazann .yarattigı» ya da «çogaltögı» üplerle karakterler de hen dı*ı >er ve zamanlarda ise, ala taçlandınr u'kner Hcningvvay, Sinflaır, Sınıflaştıgı anda, yenl bir top geçmiştlr. t?te bu geçişin ba? ya gerçektır öjlevse vasama şan •kendUi., hem .baskaaı. olmaktadır. Yazann kişiUğinln «enginbıldığıne sıçıamalara tanık olun smı habercınm az daha yavas ^Tc Coy, Caldvvel doruklaşan ça Sabahattin Alı yle başlayıp, üç lumsal olgu, esklsinin yerini p'tı, Don Quijote de la Mancha'lıgı yani çeşıtU rolleri kendirde banndınna yetenegi oranında, makta yurümemesine borçlu olsn Dos tısmanın sonjçlannı venvorlar Kemallerımız, Reşat Enıs ve FB alır Ve ilk başkaldıranın kanı ya geldlk Romanımızın yayım t«vapıü gerçek yaşam kadar çok yönlü, çok boyutlu, karmaşık ve kır Bajkurtla oluşan koy so Bu nedenle, romanı su y» da bıze Fa ılknpr zenfi bevaz tohumdan meyveye dönüşüp, ta rıhl 1605'tir Yani bir Ustteki tum toyevski nm sımgeleştırdığı Vah çozümleyici. dığer blr deyışle, «kendin.den annarak «başkalabu romanı dıye değerlendırmek ramanlar da bır gerçektır Çün Steinbeckle Smclpir Uçi IÇVPranlarına agırlık tanı^an rom?rı rlhln afcışını sağlar Roman, ta cenln özetledıği blr kesit. Ve yarı.na yansıtılmış olabılmektedlr) Şairlerse, slirlerinde rol» kayyanlış. Sınıflararaaı çelişkınin tkırcı Dt'rva Sava$ı rihln bu dönemlerüü yazablldi ean, Inebahö yenilgialnin enklıgi kü kursuna dızılme sırası ken ren, Hemıngwav blr başka ul mızın gısı taşımazlar. Onlann böyle blr sorunla dogrudan doğruya 11(Devamı 9. Sayfada) kenın düğumunü Ispanva ıçsava sonrasında bıle tanm toplumu ginde, çok zaman tarih kadar nl sol kolunda, Osmanlı korsan dısine geldığmde je'ışen haber gıleri, ilişkileri pek yoktur. Olmaması da gereklr. Şalrdeo lste•aflam, tarih kadar kalıcı ve hat lann» tutsaklığm öfkesini yurenen, bir bakıma, sürine kendini çeşitll rollere bölmeden. parçata tarihten bile gerçek bir guce gınde tasımaktadır Avrupe, is« lamadan, bir «bütün» olarak koymaaı, yansıtmasıdır. Onun için •rislr Çünkü öylesi dönemler surekli jenılgının eBİkllginde çftS'ire, yazı sanatının en dolayeız, en katkısus türü dlyonlere ka6M, kişide ılmgeleştirilen tüm zü'en, dağılan blr sınıfın egementılınm Bug*Jn çagını yansıtmakta nangl tür öncellk ve önem Tezer özlü almasıklar, toplumsal yapının dl lıgındedir Feodal toplum yapısı. kazanmış durumda'» Çok tartışm» kaldınr ayn blr sorun. Şairnamik unsuru halindedlrler O onca ezılmışlerin kanır.dan v«ler geçmişten de ömek getlrip, «Biz'» diyecekler. Sanatta lmlaylar hızlı bir akış içmde, du rimli bir toprak gibi burjuv» sıgeyi en çok işleyışlerinin yanı sıra, toplumsal sorunlarla giderek rumlar usttist», karşı karşıya ça nıfıru çlçeklendlrmektedir Ne daha çok ilgilendiklertnl söyleyecekler. Romancının öncellk ve kısmı» ya da çatışmıştırlar Ve var ki, henüz bunu tam kavra bnem iddiası onlardan gert kalmayacak. tlk k « bir lnsan !çln yazıvorum Sevgill dost Celal Sılay o durumda aeeleci bir sente* bl madıg^ndan kendini feodal toplu Içln Bir val önce, eylül başlannda yitlrdlk onj Şilri hlçbir zale, çogun toplumu kendınde yan mun kuruluş dönemlerlne kaptır man anlayamadım, bu nedenle onun ozanlıjnı da değerlendıreRomanın önemi, eger aldanmıyoraam, oldum blttüıı, öbür yaa türle•ıtabüir. Bu yansıtabtlirlik orga mıştır Herkes şovalye masalla rıne gore, daha çok «jamalı bohça» olusundan, lnsanlıgıa tarüımem, ama hıç blr yazarda görmedıgim öfkesini, her gun yaanı yükseldikçe, yazılanın roman U unıflara bolünusünun kavrarulmasından sonra ortaya ç^kışıiı n okumakta Bunlarla zaman ge mak, sovlemek anlatmak isteyen kışilığinı ve bunlann da ötedeğeri de artar Ve çagından çırmektedir Işte Cervan^esın o dan, lçengınde kesınlıkle ve yoğunlukla taşıdıgı rol sorunundan çok öteye ısık tasıyan blr arut ezıklık ve öfkesi, dü?U kmp par sindeki bulunma? insanlığını çok iyi b lirim ıleri gelıyor. Bugüne dek klmse salt anlamda «Ben» rotnanını ja Sabah gezintilerimde Takslm'deM b'r pastahanede onu oru nlteligine kavuşur zamadı. Yazdıklarını sananlar karşüannda hep «başka btriM ı çalamak isteğı\le vazıja dokülun nır bulurdum Bir yıldır bJ pastahane önünden geçerken basıbuldular Kendı ıçbeniıklenyle hesaplaşmak ısteyenler, yaşarrce bır baş>apıt ctaja çıkmıştır Yok, insanı idealist dtişünce v« o donem Avrupa tarıhini, hir mı çevınp, gdzlerimle oru arama alışkanlığından vazgeçemedim lan boyunca kaç role gtrdiklerinı anlatmadan edemediler. Zanto rarsaydıgı gibi, Taratıcı tek bir beigenm açıklajamayacagı bır Iç m bjrkuluvor ve kendi kendine «Sevgilı Celâl Sılay dost yok man Dirımı olarak 24 saau amaçlayan kısa gün romamnı alahm unsur olarak alır ve bireyi, çev guçle gozlenmızin on »ne serm^ş artık» dıyorum Gözlenni açarak, hevecanla yanına çağınrdı bır adamın gunlük yaşanüsını. Adam evde aıle babasıdır tko re koşullanndan, doga ve top tır benı Yerlerınden oldukça dışan fırlamış gözleri kırmızı br calık babalık damatlık ıç güveylıfi rollennde ), fabnkada lum llişkilermden soyutlarsak vj7tl vadı Saçlan türrüvle döldilmüş bi^kaç çürük dışi kal işçı ve bır sendıka üyesidır (patron karşısında gundelikçüik ve klşl bovutlarım hiç bir zaman Hem de bunu kanıtlaıan yeni mıştı B J dişler arasında fılifesi kopanlnrs bir Maltepe siga kendı ış kolunda örgutçülük, orgut Uyelıgl rollennde), sokaktî aşamıyacağından unutulur ?ı belgeleri ardmdan sürukleyerek. rası hiç eks'k olmazdı Yazlan ke*en, kışları da Ingiliı malı sıradan yurtt&ştır, otobuste, dolmuşta, trende rastgele bir >cıder Unutulması bır vana zarra \ e b j veni belge çerde bırıkımı kaeli bereler takardı Her kış givdıfı devetüyü bır paltosu vardı cudur, toplumla dolaylı naberleşmede faianoa gazetenın okuyunırun yargılarmasına en kuçuk nı sağıayan kamtalıst toplumun KonuşurKen ve güzel kad.nlar geçerken gozlerıni busbütun cusudur Kımını berumseyerek, kunım benırasemeden, ısteksızce varan dokıiTnaz Çunku so^ ınu dışarıda pazarlar aramasıyla orta sçardı Her glın vanında taşıdıgı kâgıtlara surekh olarak eski gonulsuzce oynadığı bır yıgın roll Korkunç, guzel, düşündürucu yanlış aln •; ı VP bj vaihs''k, va çıkar ^rtık jeni Ulıse lere ge 'arflerle yenı şıırler yazar, bunlan hevecanla bana da okur M • f Dış dunjanm kaynaklan lçımize olumsuzca jansıdıfı laman, kenc ı yamlmaktan o eve bır olanak reksırim vardır Ve bunlar tek kavrayabilmem için bırkaç fcez de tekrarlardı Toplumu insan Denlığımıza çevre olanca agıriıgı ile jukiendıgı (içe yansıtmd sağlamirrı^ti'" Zaten mlebıldı baslarna kalsalar bile, uvgarlıgı lan, Uretimi, yaşamı, gelişmeyi anlatmak ya da eleştirmek içın Introjectıon) ve Bu agırlığı bızi rahatlattıracak bir rolle içüıuzğimce, tarıhçıjle, romancıyı avı dunvaya javacaklar daha doğru soylenmış en kısa sozcüklerdi bunlar Bir ikı sözcükle çok ge den sokup atamadıgımız caman, herhangı bır kımseye karsı du ran ana nıtelık bırda k°ndıni su \enı yeiı pazarlar bulacaklar niş kapsamlı «orunlan anlatıvordu, biraz da akıl oyunu yapı gostermektedır ^ktarmacılık a duğumuı öfke, üksınti kendi benlığımızde bınkıp yogunlaşıyo dır Bunlardan b rı olan Aleksan vordu bu şiırlerinde, bu da günltlk yaşam'nın en önemli uğra yorumcult k bırbmne ne denlı der Selkırk adlı denizcinın senı ve msan bu ıçe donuk yansıtma ile tıpkı blr duşmanını öldüru şısıvdı uzaksa tarıhçıliı^'e romancılık venlerı «Muha'ıf» bır kasabın oğ g.bi kendı canına sijabılıyor Içuıdekılen dışa yansıttığı (pru Saçsız dişslz tırnaklannı kemlrmlştl Kısa bovlu bir adam da o>le uzak ır \ma alınan koje^tıon) zamanlardavsa, kendındekı eksıklığı ve kusuru 6ÜreK ı olan \e i«;kenceden geçmış nunun sımgeleştınlen kışının DaniPİ Defoe nm ka.enıvle Roben dı Ceıâl Sılay Ama güzel bir adamdı Pınl p'rıl, taşan bir of olarak başkalarında gorüvor Eşıni aldattıfı gunler kıskanç ko toplumsal niuşmalann kesışum son Crusoe halıne gelmce, tanh kesı, canlı bır gülUşü, haykınşı, çığlıgı va'dı Onun kadar bur ca rolune gırıyor Kandı veteneksızlığıni içınde duvan bır şaıT noktaaa bu unması kaçınılmaz1uva tutkularından annmıs bir başka insan tanımad'm Evli de va da romancı, butun şaır ve romancnan jeteneksızLkle suçlaja dır Tarıhçııiın olav bovlevdı o ğıldl Çocuğu voktu Malı, müUU voktu Eşya tüketımi yaprrı bılıjor. Ve XVIII yuzyı! Ingilteresi bu vordu Yıllardır «Yeni însan» dennsinl çiKanvor buradan ka olaylaraaKi kışıler bunlardı ko Roıu bugün kapsadıgı anlamıvla ruhbllimde llkın J Baldwln kullan çabalan sonucu bırıkımını sağla laylıgı varaır Romancının ıse, zanacafı rjarayla da ancak vaşıyordu ÎKI vıl kadar once eline dı (1895> İnsanı oskunmecı majmun jeruıe ko>oıjor dıye Gab olsjın tum çapraşıklıÇıncıa, o \ıp sınaı c'evrımıni tamamladığın geçen ellı bin llrayı da bozuk para gibi birkaç ayda gezerek rıel Tarde'a kızanlara aldırmaksızuı onun goruşlennl gelıştırc: »imge kı<üler us'unae vansıvan da si! ıt a,rııiıclan doruk nokta bıtirmiştl Ovsa, rol sorununun anahtan sayılacak şu sozler de Tarde ır alm?şıkları ırdelemPK sorumlu \a ulasmışnr Vepvenı bır sınıî tstanbul'J klmse onun kadar güzel vasamıyordu Kahveler • Psıkolojık olan, ancak toplumsal olanla açık'anabılır. Çunk luğu Ron ancı ou onımluluğıı, dogmuş gucu tukenen feodalıte slnemalar, Bogazıçı lokantalar, bulvar'ar hep onundu özgütoplumsal olanın kendısl de, psıkolojık o'andan oluşur Ne'ecc nın venne gecen burjuvazı, bır bılmçlı oıarak c a vuklenebılır < dü Tüm güzel kadınlara alabildığine bakar doğnıvu, güzeli de ıxı ınsan varsa, orada toplumsal bır ılışkı, bır toplumsal erk Konusunun ve kışılennın kendı joksu ar .e açıar ordusu \arat perlendırmeyi bılırdt Az arkadaşı vardı, ama onlara düşüncc leşme ve bykünme sdz konusudur Bu etKileşım ve oykunme, etkm gıne tanıdıgT o'aganustu bır coş mıştir E!bett« yenl sınıf bu ordu suıi, zamanmı, duygulannı, (varsa) parasını, her seytni verırdi ja da edilgın, ozenilerek ya da bilirımeden, istenılmejerek yapnkunun sonuc ı bıhnçsız olarak dan Çikacaktır Ne var ki, kalemış olabilır» Ben Celftl Süayı 1962'de tanıdım llk öykümü o yayımla da Ne \ar kı zpman romanı mının ışı?ını bu noktava tutabiTarde'ın sözlerini Dr Şeflk Hüsntl Deymerin 1928 lerden »nce Av blr tanh dpgenne vuce'terek va len Dıckens, bıza o toplum yapı mıştı Dostlugumuz bozulmadan (Urdü Yalnıı yasayan bu adam Oliver h'ç de yalmz adam izleniminl bırakmazdı tnsanda Her »abah dınlık dergısınde çıkan, «Hıç kırnse, sürexll bır çaaa aarcamaksıda kendı ortusunun altında unu suıın sımgelerı olarak zın ıç nde yaşadıgı toplumun agır basan gorüşlermden kendini kur tulmusluga gomereK sargı'ar Bu T»ıst Davıd Copperfıeld Nıcho yasama öfke, sevinç ve lstekle sarılıyor, birkaç dostu, es* taramaz» sözlenyle yanjana geürdık mi, arada hıç oır aynnı yargıdan vuzatcıy'a çıkanlar, u las Nıcklebv lerı kazandırırken, harflerle yazacagı ^ilri, olaylar, kent ve sanınm kafasındaki hiç tarıhe de «tanhten daha gerçek» durduramadığı fikir akısı lle en güzel kahvelerin en ön masa bulunmadıfı gorülür sanıyorum Bın dunva çapınaa bır psıkoeavıp gıden rar h ıçmde pırıl pı lanna oturup, günune baslıyordu sosyolog Obürü, devnm tanhine adını sılınmez harflerle yaznl kalabıhrler Çıkamavanlar belgeler arnıağan efnıştır Bu canlı kışiliği gelerek yalnıı bir ölüm tnıldu Dört beş dırmış blr Turk toplumcusu1 ise socı \an uiciızlara dorerler XIX vuzvıl ıse Batı Avrupa'da burju.azırm jukselış, Doğu aa. »özcüğu içeren derln anlamU »Urleri gibi bir ölüm glmdiye kadar roman dalında birçok metln vazıldı ancak metinler îstanbul'un kalabalıfc «lanlanndan, bulvarlanndan, kahveleTarıhlp rorran ılışıî'sını araş ıse feodalıtenin çozulüş çagıdır Uzerinde söylenilmesi gerekli olanlann hepsı sovlenılmedı ve jatırırtcn bır \izin n dar suvr a 1789 devnmı bu yukselış ve ço rlnden, sınemalanndan, yasamı boyunca bunun öfkesini anlatan eılmadı. Kadın başı (MODiGLİANi) rı ıcı ICIP rmumkun oldugunca, kuşun dJgtım noktası o,ur Na ozan ve sevgili dost Celftl Süav'a f«ygiler Çağdaş Türk romancısına duşen görev, istenerek istenilmeden oy polyon savaşlan Avrupa nın Ba pprl'3^Br la aai ornpk alacasım nanan bütUn bu rollenn kişide oluşturdugu uvumlu uyumsuz Hatta beUı on'arm tumunden tısındB daha Cromwel'ın 1640'lar davranışlan, sürtuşmelerle çaüşmalan gerılım noktalannda büinçışı tamamlarken, soz e'meve de olanak bulamaya da basladıgı le kavramak, rol oynayan roman kışı'sının benlığıne gırerek, onu cagım Yapabılereeım savımı Rus>a dakı feodal sınıfın hızla dış görünüşü kadar içvüzü ile de «yaşamak»Ur dıjorum O roman destpkl""f"i romanlarla duşun çokuşunü hazırıamıştır. Hem de klşisi «beklenilmez. bır davranışta buluracaksa bunun hiç de cemı tamtlamaia çalışmak ola venne başıva bır sınıf konulmabeklenilmez bır davranış olmadıgını sezdirerek, okuvucuyu tatsına olanak bırakmadan 1812 sacsk su bır şaşkınlığa utratmamaktır «Hiç olur mu canıra'. dedırtvasıjla oaşlayan sureç, bu vuzÇaSdas rcmaı m ılk ornefıne memektır. însanı her jonü ile insana açmak, açıklamaktıı kısaYaz olumü derlm de den 1917 de, bır sınıf ve tabakaSıcak toprağın yüreğlnde kan Becmed^n once bu sav çerçeve cası. sınde bır aeg ^ık saptamac'a b ı lar otaklığı olarak devnm'e soÇınar ağacı gelir duşıime Işıltılı bır gun sonudur nuç'anmışır Elbette bovlesıre Eleştırmecllerin romanlara rol sorunu açısından yaklaşmalan, san lunmak ı s M o n n Tıık topl ı Dallarında guneşin kuş yuvası nm, yenl, değışlk değerlendırmeler kazandıracaktır edebıyatımıYaz olumü öyleyse munur A^va da devletleşme e bır oluşum romanrılarırıı bulaza, lnsan, kışılık yorumlannı zengınleştırecektır Ben, Cervanbasladıgı donemlerın bır tanıîı caktır Ve elbette bu oluşumun îkındı vaktı yusufçuk hu çekerken Seher vaktının çınar yeşill tes'in Don Quıjote u ile Orhan Kemal ın Murtaza'sına rol sorunj var ^rlatıva dav rdığından ne ıçuıcen suzulup çıkabılen sımge kışıler tarih olacaklardır açısınaan bakmayı denedım Kalıcılıklarının nedenı hemen açıOlmek işıme gelır O guzehm gokyuzünü dokuyan kadannın tooı»ndı*ı bıhnemı ğa çıktı dijebılinm Don yuiTote'un şovaljelık Murtaza'nın bek>or ^e var kı eldekıler bıle de Fransa ı ın o surecırae keBırden damarlanmdan lvedi Demek ki yenıden birden can kuşumdur çilık gıbi «konserve rol.leri benimsememelerı, Içbenliklerlvle ierleioıı ]rlı§iTİe tıkır fıkT sımlerı ve sınıflan sımgeleyen dış'tan kaptıklan arasındaki sürekll çatışmalar güldurü i'e ağkaynavan b r gerılımle Bınb r kışıler belırmıştır K^zıl ve Kara Yaşantıya donuşmeye başlar Yaşamanın dallannda jakıyan. latınm odak noktalannda buluşması, her ıkl sanatçj tarafmdan gece Masalları ve Homeros des nın, Sorel ı Hjgo'nun Jean üstün bir *ezgl gücü lle lşlenilmişU. tanlan teknıgınde bır varıttır Valjean ı F'ansa'mn o dönebu Sözünü 'ığırn Dede Kor mini anl&mak ve ülkevi tümJyle CETHTJN ATUF KANSU Böyleoe, ust» wydıgınua romancılara, rol sorununu pratiğe, .günlük kut Klt&bı'dır Toplumsal >apı tanımak içın vazgeç.lmeı Balyas&rn»» tndlrgeyip uyguiayaa etkln gozjemcıler, ,vorumcular eo Roman Tarih ilişkileri üstüne görüşler Celâl Sılay'ın ardından YAZ ÖLÜMÜ •Itvla h k M I İ t a