Catalog

CUMHÜRÎYET 8 Eylul 1972 Izmıre dogru CEPHEDEN KAÇİŞA BAŞLAYAN YUNAN ASKERLERİNİ KOVALAYAN ORDUMUZ 6 EYLÜL TARlHlNDE GECE S A A T 20 SULARINDA SAÜHÜYE V A R M I Ş T I Yazan: Rüknü ÖZKÖK 8 EYLÜL AKŞAMI YUNAN ARTÇİLARI KEMALPAŞADAN DAATİUNCA YUNANLİLARİN KENDİLERİNİ SAVUNABİLE•CEKLERİ SON MEVZİ DE ELİMİZE GEÇTI YÜNAN ASKERLERÎ İZMİRE KAÇIYORDU er •vresi 11» düşfinfihnüş, hanrlanmış, yönettlmif bir hareket olan BOyük Taarrus'da eld* «dilen ba«an ferkalâd* idi. Bir înglliı Erkflıu Harbiyesinin raporun* gdre Törklerin 45 ayda aşamıyacaklan tahmin edilen Yunan mevzileri birkaç «aat içinde dannadağm edildi. 80 Ağustoı'ta yapılan savaşta Yunan Ordusunun büyuk bir kısmi imha ve esir edildi (1). Kurtulabilenler ise disiplini bozulmuş bir halde kaçmaya başladılar. Kin doiu ve paniğe kapıhmı bir güruh halinde kaçan Yunan askerlerı bütün öcünd sivil Türk halkmdan almaya kalkıştı. öldürduler, dovduler, kasabalan yaktıîar, boğazladıkları insanları ve hayvanlan eamiler* doldurdular. Kur'tm Kerimi parçaladılar. Disiplinli kalabilen bazı birlikler Türklere karşı koymayı denedilerse de, çoğunlukla panik, mantığa üstün geldl ve kaçışta ardı sıra terkediimiş yüzierce top, cephane, bınlerce tüfek ve araç gereç bırakarak sürdü gitti. Bozgunun, son bölümünde Ytinanhlarm kaçışı öylesine hızlanmıştı ki, cesur Türk süvarileri kıaa boylu atları üzerinde bile düşmanla temas kuramaz olmuştu. Olaylann gelişmesi üzerina îzmir'e 9 Yunan, 3 îngiliz ve S îtalyan gemisi geldi. Amerika Birleşik Devletlerl Bahrıye Nezaretı de îstanbul'daki Amerikan torpitolanna îzmjr'e hareket emnni verdi. îngillzlerın 9 harp gemisi de Karadeniz'deki deniz naklıyatım korumak amacıyla Kostence'ye gıtti. îzmir'deki konsolosluklar deniz askerleri tarafmdan korunmaya başladl. Yunan yoneticileri durumlarınm ümitsizlığini farkedinee I JtARA GÜN Biten, çöken imparatorluğa son darbe Yunanhlarm tzmır'e çıkışıyla indirilmiş oîuyordu. Anadolu Türklüğü için o « a ffin Dumlupmar «aferiyle «evince döntişmtiştti. K*ra bir fttn olaır 15 Mayıs 1919'da Yunanldarın şımankça îzmir'e çıkışım goruyorsuma» •. ,» *. •>*• mir haîkma yaymlıyacağı biîdlriyl dahi hazırlamıştı: «îzmir VIlâyetınm muhterem ahaFısme» dıye başlayan büdınsinde Nurettın Paşa, halka şoyle hıtap etmekteydı: «Haksız, ceban ve fakat dunya tarihmd'e gorulmemiş der«cede zahm olan dusmanımız Anadolu'dan atüdı. Anadolu, Yunan ordusuna mezar oldu.. Bugun harap olan îzmır'cFe emnıyetin, asayışin sağlanraası için sıkıyonetTm ılân edılmıstır Mirlıva Kâzım Paşa Haaretîerl îzmır mevkı kumandanı tâyın edılmıstır » Gazı M. Kemal Pasa 9 Eylul 1922 tarıhmde Nıf'teydı. Karargâhım tek katlı bir kasaba evmde kurmuştu. H Eylül tarihinde müttefiklerine başvurarak bir ateşkes anUşm*8i için etkiii oimalannı istedıler. ' .>' O günlerin oîağanüstü ortammda bütün muhabirlerıyle'gece11 gundüzîü çahsan Hâkimiyetl Mıîîiye gazetesınin îstanbul'da bulunan özel muhabirinden aîdığı bılgiye dayanarak blldırdığjne gore (2), Yunanhlar muskul ve tukenmiş bir vazıyette îngıltere' yı ateşkeı anlaşması ıçin aracı yapmak ıstemelerıne karşm îngiîiz yoneticileri Yunanlüarm doğrud"an doğruya Turklerle goruşmelerinin yararlı olacağmı bıîdırmislerdır. îngiliz gemılerının îzmir'e gelme3İ uzerine 6 Eylul'de Ingılız uyruklular îzmir'den ayrılmaya başîadılar. Aynı gun bozguna uğrayan Yunan Ordusunun ılk onculeri îzmir'e dönıneye başlaf dılar. Kimi at, esek sırtmda, kimi yayaydı. Bazüarı sılâhh, bir kısmı araçgereçsizdi. Hepsinin sakalları uzamıştı ve pjslik içınde yurüyorlardı. Buyük çoğunluğu çizme yenne »yakli^ijtt* P»çavralar iarmıştı. .• ' * « , .• « Bozgunun onune geçmek, hiç değılse etkısıni hafîfletmek için Yunan Hükumeti Harbiye Nazırı Teotakıs ıle Erkânj Hârbıye Reısi Dusmais'e genış yetkiler ,vermışti. •*.,"*•»'"* *':.**• Yunan kuvvetlerınin îzmir'e ctoğru cepheden kaçışa basîadiğı 6 Eyîül tarihlnde gece saat 20 00 sulannda Turk Ordusu da Salihli'ye varmıştı Yunanlıların îzmir onunde son blr saldırıda bulunmalan ihtımahne karşı Mustafa Kemal, Salıhty'de tertibat aldı. 8 Eylul akşamı Yunan artçılan Kemalpaşa'dan da atıhnca Yu ntnlıların îzmir*i tavunabilecekleri son m.evzi de ele geçiriîmiş oldu. Bunun uzerine 1. Ordu Kumandanı Nurettin Paşa, Batı Cephesı Kumand'anhğına su raporu gonderd^: ' «Dusmamn îzmır civarında mukavemetini .ummuyorum. S5vari Kolojdusu ile 3. Suvari Tumeni ve ath takip kolîan îzmir'e pek yaklasmışlardır. 2. Kolordu takip kolu saat 18" 30'da Kemalpaşa'yı ışgal etti. Bir alay kadar düşman îzmır dogrultusuna atıldı..> . ' \* • • ••...* * * 8 Eylüî gecesr "S. Süvari Koîordusundan irRumhtrm îzmir'e kaçtığı ve perısan bir durumda vapur bekledıği, Kolordıyıun îzmır'e ilerhyeceğı» rapor edildi. Olayîarm geiişmesi îzmir'e gırmenın saat meselesi olduğunu gösferiyordu. îzmir'de herhangı bır kargaşahğm çıkmasını onlemek için Batı Cephesi Komutanlığı • îzmır'in kurtarıhşmda nasıl hareket edüeceğini bir emirle duyurdu: «îzmır'in işgali ile askerî hükümet kuruhıp sıkıyönetim ilân • olunacaktır. Çehirde asayis ve inzibatı muhtfaza*için «eçtne bırlıkler tâyın olunacaktır. Duşman birlikleri vey« çeteleri şehrın sokakîarında dırenmeye yeltendıkleri takdirde süratle esir veya „ yokedılmeleri için bırlıklerimiz tarafmdan fed"akâran« hafeket* edılmelıdir. Yabancılar da, yerli halk gibi, askerî hukumetin bıldırilerine kayıtsız, şartsız uyacaklardır. Hangi uyruktan olursa olsun, ozellikle Rumlar suratle elaltına alınacak ve îzmir dışınd» t elverişji kamplara gonderilmek uzere toplattırılacaktır» (3). 1. Ordu Kumandanı Nurettm Paşa da îzmir'e «ırdiğinde îz YARIN: . «Güzel tzmir Kordonboyu şen olsun» t l ) Yunan zayiatı 15 bini esir olmak uzere 50 bin kışirfir. (Hâkimıyetı Millıye Ğazetesi, 9 Eylul 1922 Cumartesi); Jean Melia* ya gore Yunan kaybı 50 000 esir, 2 000 mıtraîyöz, 700 top, ay* rıca onemlı mıktarda harp aracı şeklındedir. {Jean Melia, Mustapha Kemal ou la renovatıon de la Turquie, Parig 1929^ (2) Hâkimiyetl Millıye, 9 Eylul 1922 (3) Turk îstıklâl Harbi, C. II, 6 kısım, III kıtap, s. 121123; Bertrand Bareılles toplattırma kararıni^, bujük bir katham yaptırılmak ıçın alındığım ıddia etmektedır. Tabiî tamamen duygusal ve yanlış bir ıddıadır (B. Bareıltes, Le Dzame Orıental, s. 146). Istaiıbul Hali ve Gerçekler • *» •• ; * HALDE "'V1. ...v. SATIŞ YAPAN SADECE SEKİZ f» t ŞÜKRAN KETENCİ KOOPERATİF VAR ı! 1Ü39, tstanbul balinin açıldıgi ilk yıllar. Halin içinde yeterince bir ferahlık var. Herşey o günün a udima göre düzenli. Halin nakli sorunu ırılemıv or ( / " ' / , ' * . \ l\ Her gün payımıza örtalania 100 gram duşen sebze ve meyı^anın bize gelinceye kadar g«;irdiği maceranın ozu, uretici komisyoncu madrabar manav, pazarcı veya seyyar satıu tuketici arasındaki ılışkilere bagh bir düzen içinde yuru,mr Hale gelen mallar çürumese, ya da çurütülmese, payımız» ;unde 400 gramdan lazla »ebze /e meyva düşecek. Kabzımalm, nadrabazin, manavm yarattıkan sünî fiyat artışları onlene}ilse daha az para ile fılemıze laha fazla sebze vö meyva doliurabileceğiz. Kısacası hal duze ıınde her $ey üretici ve tuketici Ueynıne işliyor. Ve yine hal îuzenınde en çirkin şeklıyle ışeyen tıcaret düzeni, kanunsuz* ukları, kanunsuzluklar da daha îuyük kanunsuzluklan getıri :.\:V •* »• pam civarında ii« İs'bVt lan için tahtja bârakalar yapilarak, satjşlârm kapalı bir yerde yapıîlttası fikrl getirildi. 1927 yı, lında ise bugunku Kadıkoy Hali inşa edildi, ancak bır yıl sonra Itfaiyeye venldi. 1926 yılında toptan sebze ve meyva satışlan Meyvahoş namı ile anılan, Kerestecilerin bulunduğu bolgeye doğmaöhğımız o tarıhte nakledıldi. Bu yerde 40 kadar kabzımal, tahta barakalar içinde top, tan ve perakende satışlar yapabıliyorlardı. Belediyece görevlen dirilen bir başmemur ve maiyetindeki iki memur ise gelen mal lan'kontrol vemuhafaza etmsk, kap başma S kıiruf rüsum almakla yukumlu kıhnmışlatdı..1927 yılında îstanbul nufusu 794.447'ye çıkmış, Meyvahoş üretici bolgelerden gdnderılen malları kaldıramaz oldu. O zamanın Şehremini Dr. Operatur Cemil Topuzlu Paşa, keresteciler yangınından sonra, hal ıçın istimlâk ettirerek hazırlattığı arazinin üzerinde bugunku Merkez Hal bınasının kurulmasını kararlaştırdı. Hal bması yapılıncaya kadar da yol ve geçıtler üzerınde gelışiguzel satış yapanlara, bugunku Sebze Halınin ktmfîu ^eîaüğu' a'raz'inin etrafı tahta perde ile çevrılerek burada satış japmalan emredlldi Emre itaat etmıyenler olduysa d*a bir sure sonra bütun satıcıların ıçerde satış yapmaları sağ landı. Ve 1935 yılında Meyva Hali mşaatı tamamlanarak 60 ya?ıhane, uç buyuk satış yerı, 1 olkanta, 2 kahveden ıbaret olarak îktısat Mudurluğune bağlı bır mudurluk halinde hızm 0 te gırmiş. 1937 yılında da 19 yazıhane, 4 buyuk satıs yerı ıle Sebze Hali tamamlandı zımalların birblrlerini tahrik ve teşvık etmeleri yu^unrlcn, Mey va Hali bır suıe bo1? kaldı. Ancak ılk Mudurun devamlı takibı ve ısrarı karşısmda bır sure sonra vazıhaneler dolmaya baş ladı. 1948 yılında da Kadıkoy Hali 12 yazıhane ve satış yerlerınden ıbaret olarak tekrar faalıyete geçırıldı Artan îş hacmı karşısmda 1948 1949 yıllarında kurulan komısyonlar Hal muessesesinın modern bır hale getırılmesı, ihtıvaçlara cevap verebilmesi için ahnması gereken tedbirlerı tartıştılar Sonuç olarak Hal'm mustakıl bır muessese olma*ı gerektığı kararına varjldı ve 1050 yılında dogrudan rfoğruya Rıyasete bağh bır Mudurluk hahne getırildı Kabzımallar direniyor Başıboş çalışrnaya alışmış kab Aradan 10 yıl geçmiş, 1949'lardayız. Halin içi birhayli kalabalıklaşmış. Yine de herşeye rağmen ihtiyacı rahatça karşılayabilecek genişlikte.» 8 kooperatif var. 193537 yıllarmın ıhtiyacına gbre yapıl« mış olan bınalar halen kullanılmakta. Kabzımalmadrabaz ilişkısi eski carilılığını kazanmış durumda... blnaların yerlerine 15 katlı 5 .apartman ve 400 odalı büyuk bır otel mşa edılecektir. Beanbourg meydanında ise 15 katlı 8 bına, buyük dukkânlar ve bır de yer altı garajı yapılacaktır. özet olarak, 58 bin ev yıkılacak 124 bm kışi başka yeriere taşınacak 470 hektarlık bir saha açılacaktı. Bu proje derhal basında büyük bır tepki ıle karşılanmış ve Beledıye Meclisi tarafmdan reddedılmlştir. killi binaları tepki ile karşıla» mıştı. Bu arada projenm öncöden tahmin edılenden çok daha pahalıya mal olacağı ortaya çıktı. Ve nıhayet bu projeden de vazgeçildi..» tşsiz kalmış ve halde çalısmak steyen bir vatandaş halde hanallık yapamaz. Halde hamallık rapabılmek için, Beledıyenın ıs edıği şartların bır onemı yokur. Halm hamallarla ilgıh deıetimıni (') uzerine almış ka^adayılardan ızıo almak, haraç ^ermek gerekır. Ve kanunçuzlukların daha bd^uk kanunsuzluklan getirmesı ,onucu, hal dıizeninin altında lirtakım karanlık cinayetlere cad"ar varan büyuk gangsterlik ,ebekelerı gizlenmiştır. Hali par ,ellemiş olan kabadayılar, geen kamyonlardan, kabzımallar. Jan, tartıdan, çıkış ve girışlerien haraç alırlar, Bu haraçlar ;üzünden bir kabzımalın günuk kaybı çok defa yuzlerce lı•ayı bulur Kabadayılann yıllık cazançları ise bazan milyonlara ılaşır. Çok buyuk çaptaki bu tolay kazanç yüzünden kabaiayılar zaman zaman kanh muadelelere gırişirler. Hal düzeninin üretici ve tüçetici lehme, kanunlar içinde y'urüyen bir düzen olabilmesi çin yapılması gerekenlerin tarışmasına, bugunkutfuzenin«o. rumlularına geçmeden, biraz da Eîal'in bu duzene gelinceye ka•îar geçirdiği safhalara bir göz sezdırelım Sebze Pazarından Hale îstanbul'da, 1904 yılına kadahalk yaş sebze ve meyva ıhtıyacını Sırkeci'dekı sebze pazarından karşılardı. 1912 yılınd't ise. Eminonu Sırkecı arasındaki saha üzerinde, toptan satışların başlamasıyle bugunun anlamında bir hal mefhumu doğurdu. 1924 yılında Emınonü Köprii başında meyva, Yağka Ve yıl 1972.. Nasıl halin içini tanıyabildiım mı? Geni^i meydan halkondularla dolmuş. S^andık'ar yayalar için ayrılmış yollara dahi taşmış durumda Nüfus yüzbinlerle sayılırken kurulan bir hal binasından milyonların ihtiyacı karşılanmay» kalkıçıürsa ionuç bu olur ancak tabii.M 1955 yılında, fıyatlarda istikrar sağlanması amacı ıle, hale aıt alanda parsel adı altında 15 eFransa'ya bir bakış şıt bolum yapılarak çeşıtli illenn ürunlerinm doğrudan doğruHal îstanbul'da toptan satışya pıyasaya sunulmasma çalışıl lar başladığından bu yana bır dı. Mukaveleler valiler ve kay sorun olarak ortaya çıkmış, çemakamlar tarafmdan ımzalan şitli fikirler atılmış, projeler mak şartı ile, bu yerler kıraya bir sakız gibi çığnenıp durmuş. verıldi. Ancak 15 ile ayrı ayn Bizde hal düzeni bir sorun da yer tahsısi de yararlı bir sonuç acaba dünyada nasıl? Onlar halgetirmedı, görevlı mümessıller den ne anlamışlar, halle nasıl uğ o bolsjenın malî gelmediği za raşmışlar? îşte Paris hali ile ilman kendı namlarına başka bol gilı «Boşuna yapılan bir sürü gelerın mallarını satarak gayeden plân» başlığı altında yaymlanan uzaklaştılar. Bu durum 1960 bir yazıdan bazı ilgınç bölümledevrımıne kadar devam etti. ri aşağıda veriyoruz«12. asrm başlannda Paris'de grev meydanmın çok kalabalıkDeğişen bir şey yok laştığını ve yürüyuşun güçleşti1960 devriminden sonra kabzığini gören VL I/Juis, çarşiyı şim malların yapmış oldukları bü diki halin bulunduğu Paris'in dıtün kıra akidleri iptal edilerek şındaki Champaux bölgesine 80 sayılı kanun ve bu kanuna nâkletmişti. 8 asır sonra ise hal bağh olarak çıkanlan talımatna yine aynı sebepten ötürü tekrar me gereğince, haldeki satış yer taşınacaktır. Ancak 8 asırlık bir leri yeniden tahsis edilmiştir. dönem içinde yetkilıler bir türMerkez ve Kadıköy halleri için İU cevaplandıramadıklan bir so135 firmaya, başta kooperatifler ru ile karşı karşıya kalmışlar. ve kooperatif birlikleri olmak ü Paris'te geleneksel olarak ticazere sırası ile müstahsil ve ko ret merkezi olan bölgede ne gimisyoncular olmak üzere satış bi yenilikler yapılmalı?. ızni venldi. Kira akdi yenne, tahsis sistemi getirılmesı ve iş58 bin ev yıkılacak ?allye ücreti alınması sıstemin1958 yılında şehir plân'lama den amaç kabzımal madrabaz ı daıresı hal sorununu gundemme hskisini ortadan kaldırmaktı. alarak inceleme başlamıştır. Şehircılık uzmanı Bay Rotival ile Ancak halen komisyoncular unlu mımarlardan Raymond Lo 'canalı ıle üretici adma yapılan ppr'den bir proje hazırlamaları satışların fııli durumunda değııstenır. Hazırlanan proje palaıs sen birşey olmadı. 1960'da tahRoyal, Sen Nehri, Le Marais ve sıs dışi bırakılan, kabzımallar Rivoli caddeleri arasındaki bbl1964 yılında Beledıye Encümeninin aldığı bir kararla tekrar ha genin aşağı yukarı tamamen imhasını öngörmektedir. Yıkılacak la döndüler, halde latlş yapan Tesellİmiz Paris halleri ıle ılgılı yazıyı okuduktan sonra rahat bir nefea alabılir, «Demekki butun dünyada hal .sorunu çözümlenemiyor* Onlarda da trafik sorunu bizinv ki gıbı. Onlar da hallerini bir 1963 yılında Beledıye Meclisi türlu nakledemıyorlar. Onlarda halin taşinması sorununu bir kez da bir sürü gerçekleşmemiş prodaha cıddıyetle ele almiştır. Bu jeler var» dıyerek kendi kendlişle gorevlendırilen komite şeh mizi teselli edeblliriz. Devekuşurin merkezinde 32 hektarlık bır nun başım kuma gömmesi ör•sahanın açılmasını ongören bır neğı gibı. Çünkü* sorunlar hep proje hazırlamışlar Bu alanda aynı ama sorunlann kapsamı herşey bulunacak, eski Roma bıraz fazlaca. farklı galiba; Onkentlerindeki forumlara * benzi' lann gerçekleştiremedikleri proyecekti. Gecegündüz hareketli jeler Paris'i baştan aşâğı değişolacak, halkı eğlendıren yerler tırecek çapta, 58 bin bınanın ve kültür merkezi bulunacak, yıktınlmasmı öngdrüyor. Onlar dğrenci ve gençlere cazip gelen hal derken, arabâ park yerine, bir havası olacaktı. Aynca tu yeşil sahasma ve kültür merkeristık niteliğe de sahıp olacaktı. zine vanncaya kadar bir bütüÜstelik bir sürü yeni dükkân nü kastediyorlar. Bizim hal açılacak ve bölge aynı zamanda mefhumumuz ise yaş sebze ve bir ticaret merkezi olacaktı. İş meyvamn satıldığı genişçe bir bu kadarla da bitmiyprdu. Oto yerin kurulabilmesinden ibaret. mobiller için geniş park yerleri, Bızim gerçekleştiremediğimla 4 hektarlık yeşil saha bulunma projenin tüm değeri 20 milyon. sı da öngörülmüştü. Tasarıyı Sadece satışlarm rahatça yapılagerçekleştirmek üzere 5 ünlü bıleceği bir binanın kurulması mimar (Arretche, Charpentıer, bıze yetecek Sız turlstik tesisi, Faugeron, de Marıen ve Marot) kültür merkezli, tarıhî binalan RÖrevlendirıldıler. Maliye Bakan olan bir hal değıl, sebze ve mey liğı da bu yeni yapılacak bol vamızm çürümemesıni sağlıyagede bir yer istiyo'rdu Bakanlı cak ve belkl düzenli bir çalışma ğından gönlü hos edilerek ıste sayesinde hal düzeninin biraü nen yer ayrıldı Ne var kl mı daha kanunlar içinde, halkm lemarlarm hazırladıkları makethinde olmasına fırsat verecek ler halka teşhir edilmeye başla bugünkünden daha geniş bir biyınca kıyamet koptu Halk Pa na istiyoruz.. ris'in şeklini değiştirecek proJeye isyan etmiş, alelâcayip şeBİTTİ