Catalog

SAYTA DÖRT: :CUMHURÎYET 24 Mayıs 1972 ES ELLİNCt yıhnı Abdülhamıd'ın saltanatımn Uk yıl lannda doldurdu. Evvelce »zınlıkta olan fes, Sultan. Mahtnud devrımn ton Inatçılannın da yavas yava; obur d"unyaya goç etmıs olması sebebiyle artık iyıce piyasaya hâkım olu. 5 ordu. Tam o yıllarda Türkiyeyı ziyaret eden tanınmış Italyan gazetecisi Edmondo De Amlcıs jenihk timsali olarak sarığı tamamen altetmis gorünen fesm durumunu soyle anlatıyor: (1) «Eski Türk defigmez bir ka tılıkla hâlâ sanjını, kaftanını »an deriden ananevi ayak kabılannı giyiyor; en inatçılarınm sanfı en btiyüp. Ye. nilesen Türk nznn çenesine kadar iliklenmis uznn siyah bir pardesü, koyv renkli bir pantalon riviyor, fiıerinde Türk alâmeti elsrak sadere fesi var (. .). Araianndaki adeta bir nçnrnm. sanki t a . namcn avn iki millet. ( . ) F ATATÜRKE TEPHİLER SAPM DEVRİMİ ve DÜNYA Yenilik ve Osmanlılık timsali fes giderek Islfimın timsali olmuştu Osmanh yönetimlnden çıkanlar hemen kafasına şapkayı geçiriyor, Batıya esir sattılar» diye yakımyorlardı. olan müslümanlar da «Bizl şapkahlara 1893'de Paris'te Abdülhamid'ın doğum yıldönümü vesılesiyle Cafe Turc'de düzenlenen balonun dâvetiyesintfe ıu kayıt vardı: «Habit Noir pour les hommtg Toilettes ponr le» femme* Fez ponr Ieı hemmes..» Turkçesı: «Erkekler i«to (Hı. ristiyan) riyah giysi, kadınlar için tnvalet ve müslüman er. kekler İçin fes.» 1896'da da Bulgarıstan Prensi Ferdınand bağlı bulunduğu hukumdan Osmanh Padışahını ziyaret etmek lstediğinde, kendısıne fe» gıyme mecburiyeti kondu. taygısını yansıtan tek işaret olarak kullamlmaktadır. Aynca Doğu'ya özel bir sevgı besleyen Pıyer Lotı gıbı unlu kışıler de bunu başlanna fes geçırerek gostermektedirler. Fesin bu, Osmanlılık timsali olraayı asıp Islâmm timsali olması yolundaki gehşmesı, o zamana kadar fesle doğrudan ili;kısi olmayan Islâm ülkelerınde tfe kırmıtı başlığa bir eğilim yaratmıştı. özellikle Ingilizlere ve Hindu çoğunluğuna karsı birhğmi kay betmek istemeyen Hint Müslümanları için fes buyuk bir dini onem tasımaya basladı. Bir yandan da fes önemli bir ticaret ve moda konusu halina geldl. önceleri tepesi tablah ve asağısı darca yapılan fesin daha sonr» degisik bıçimleri ya pılmıstır. Darbeyoğlu, Hamidiye, Buyük Hamidiye, Aziziye, zuhaf, tam zuhaf, yarım zuhaf, efendi biçimi, Izmir biçimi gibi kalıplan ltıbariyle muhtelif olanlan vartfı. Aziziye, Sultan Azizın üstü dar altı genis, Ha. m:dı>e îkınci Abdulhamid'in te. pesı ve ağzı aynı genitlikta olan fesidir. SOLDA AZİZİYE FES ( L s T t DAR, ALTI GENİŞ), SAGDA HAMİDÎYE (tSTt) ve ALTI EŞtT). ESNt bır kışüık kazanmasından 75 yıl sonra fes artık tam manasıyla Islâmın timsali olarak yerlesti. Bır zaman. lar sarığa karsı eşitlik isareti olarak fese sarılan azınhklar hergün bır parça daha kuvvetten dusen ve parçalanan tmparatorluğun bu timsalini, içeride atamıyorlarsa da, açıktan açığa şapkaya taraftar gorunmeğe bas lamışlardı. Avrupa'nın gözünde ise fes, düşük bir medeniyetin timsali olarak yaşıyordu, bu yüz den yirminci yuzyıhn baslanndaki ihtilâlciler . Batılılaymak, lmparatorlugu yenileştirmek pe sinde olanlar yavas yavag fes dujmanı kesilmeye basladılar. Osmanh sınırlanndan çıkar çıkmaz basına şapka geçiren, karasularına girer girmez de bunu fesle değistirenlerin sayısı gittıkçe artıyordu. Ancak henü» kımse açıkça sapkaya geçmeyi iieri sürecek cesareti kenditinde bulamıyordu. Yazatı: Orhan KOLOGLU bn »etair ne olacak? . Her taraf fabrika bacalan, telgraf hatlanyla dolacak < .) ve Valide Sultan koprüsü üıerinde silindir sapkalarla bere sellnden başka bir şey göremeyeeeğiz. (...) l a zık. «Orduda da eski renk görkeminden eser y»k. Snltanın kinden erinkine kadar her kafada bn acınacak fes var. îriyan müslümanların kafaIan fizerinde eocakgnlngn ve Batılının basitligi bir yana, bir sürü goz hastalıgı ve bas agnsına üzüntüsü sebebiyet veriyorj» Doğunun kendıleri için b'.r ESİN yenihk timsali olarak renk ve eğlence panayın kaltanımlandığı ve fekildekı, masını arzulavanlann «plttokılıktaki tam batıhlaşma ire»k Dogn» merakhlarının arzu çin son aşama «ayıldığı bu iü larına rağmen fes hergün biraz rede vazar, geleeeğe bir faleı, daha yavılmaya, Doğu'nun tek bir sihirbaz gozüyle bakıvor ve baslığı olmağa doğru ilerledi. yarım yüzyıl sonra pek çok Osmanh Imparatorluğunda ve kim«enin tekrarlayacağı cüm. Mısn Hıdivlıgi hizmetine giren )elerle Doguva has renk ve şeyabancıların anlasmalanna «fes kil zengir.liğinin kaybolmasma givme» şartı konuyordu. Avru. uzuntıi«unu belirtiyor: pa'da D6ğu ile iigilı protokolda «Bir veya iki yüzyıl gonra fes bir mecburıyetti. örneğm tkisi arannda kararsızlar da vsr. Bnnlardan bazılan hâlâ sank sanyor ama nfacık övle ki bir gün lıiç gürültu kopartmadan sadece fesle do lasabilirler; difer bazılan cdbbeye bürünüyorlar ama fesi çoktan kafalanna yerles tirmisler. ( ..) Her yıl binlerce cfibbe yok oluyor ve yerini binleree pardesü alıvor; hergfin eski bir Türk ölüyor ve yenileşmlg blr Türk dofuvor..» R F Dini önem BDÜLHAMİD'IN 33 yıllık saltanatı fesın yava» yava» îılâmın timsali sayılmağa başlandığı devredir. Eskiden Osmanlı devleti hızmetlna giren yabancılar (askert uzmanlar vs.) başlanna fesi geçirirdi •ma simdi buna özelhkle dikkat edılmektedir. Şapkahnın îsltma A 33 Lan! tki tane kabve söle, biri »ekerll biri sade olsnn dedl. L'sak kapıdan rıksrken Emin efendi çirdi. AII Rıza nsta avakkabıyı çivilemesine devam ederek: Bnvur bakalım Emin efendi evlidım, yflzfinü gören cennetlik .. Lan Ahmet kabveler üç olsnn biri sade ikisi şekerll. Ey, nasınn? tyisin ya Emin efendi. Elbamdilnllab nsta sız nasılsınız? Idris ağanın hikâyesini anlatan memnr, hikâyesinin yarıda kalmasına üzülmekle btraber Emin efendinin batınnı fordn: Görüsemiyornz Emio efendi. Sizln doktoranuz da gelmis galiba? ts icabı o köv senın bn köy benim dolaşıp darnvornz. Allab baba bize de gezmeden vermiı ekmeii ne yapacaknn. Is de{il ama kör nefis için katlanıyornz. Tazın sıeagı, kısın avan nrtıraııdan geçiyor bütün. Kazays döndütümüz zaman ber tarafımız eziliyor yorrnnlaktan, kimsevle göruşecek halimiz kalroıyor. Hangi Is golav gardaşım Emin efendl, bizimki de sırf rakama davanıyo; bir yerinde bi hata vaptın mı yandın. Ali Rıza nsta, herkesin kendi i«ini biraı daha ağır görmek istedi|ini bilirdi. Bn meseleyi kısa kesmek için: Aslını ararsanız yervüzfinde golay I* de yoktnr, rahat da. Herifin biri bnnnn arapçasını sölemi;: Lârahate fitdünya .. Dofrn mn söyledim onn da bilmiyom ya. Emin efendi haberin var mı Idiris aganın basına gelendenî tdirif afayı tanırsın herhalde. Tanmca'y* yakın çiftlifi var. Nasıl tanımam tdris afayı, çok miıaflr oldnm onun rif*li5ınde. Küfür e'.A.> reısicnmhnra hapse atmıslar da Recep efendi oııu anlatıverivordn. Küfür mü etmis reisicnmhnra? îdris a|a mı? îdri» ağa ya .. Anlat Recep efendi gonaT Sonası tdıris aga, tdiria afa yeminibillah etti, aksam ne yaptığını bilmeditine; koskeca adam ağladı. Sona sahitleri çafırdılar sıraynan. Ben ömrümde mahkemeve cıkmamıstım gahitlik için bile. Zor oluyo Ali Rıza, dısarda küçücük gördügün bâkimler orda dev gibi olnya sanki; ananın adı, babanın adı deyince sasınvereeektim neredeyge. Sordnlar nasıl oldn diye. Anlattım bir bir. Aklıma ne geldi birdenbire biliyo mnsnn, gaveı bey de ordaydı, ona §or deylvereeektim. Sonagı b51e iste tdiri» a|a içmedl içmedi; bir içti pir içti. Şimdi artık 1»! yokıa Fesin yerine baska bir bashk konma volunda ilk hareket olarak tttihatçıların kalpağını gorüyoruz. Ordunun genc kad. rolan tıpkı Sultan Mahmud'un devrindeki gibi eskiyi temsil eden fesin yerine yeni bir «ev koymayı denediler. 1908 ihtilâldlerinin hemen hepjinin kafasında kalpak vardı. ancak bu, butun ordu ve sivil kadroların baslıklanm dejHştirmek için yeterli deeildı. Padlsahtan itibaren devietın bütun ilerl gelen askeri ve sivıl kadrolan yine fes gıymeğe devam ettiler. hattâ bır ara jandarmalara kalpak gıvdirildıvse de 31 Mart olavından sonra vine fe«e donuldu. (2) Yabancılarla yapılan anlas. znalara da vine «fes giyrn*» «artı konmağa devam edildi. i (3) ., .«... ı,. . Şapkalıya kin artıyor 2KİNCİ Meşrutıjet olayının Ihemen ertesınde Avusturya . 'Macaristan'm Bosna Hersefı yutuvermesi, fesin tekrar birincı plâna çıkma«ına sebep oldu. Imparatorluğun fes ithalâtının buyük kısmı Avusturyadan yapıldığından bu mallara boykot ilin edildı Aslına bakılırsa bu romantik bir protesto olmaktan ilerl gidemedi, ancak olsa olsa feslilerin şapkahlara karsı bir parça daha kmini arttırdı. Ev\'elce yalnız tutucu çev relerde bulunan «sapkalı» d*an n^fret hitsi gittikçe daha yaygın hale geldi. Hıri«stiyan azınlıkltr Ue her fırsatta festen kurtulmak Için fırsat kolluyorlardı 1913'de Yunanlılar Selinife girince sehirdeki Hıri«tivanlarin ilk isi, kalmıs son fe«lert de atıp baslarına sapkayı geçirmek oldu. Müslümanların da onlara kar. sılık feslerine büsbütun sımsıkı sanlmalan eörüldü. ttalvanların Batı Trablusunu lsgallerin den hemen birkaç av sonra yerli halk söyle bir sarkı düzmüştü: (4). Ya Trables, ra nmm al brnj at twila Ba'nk littnlvan bn.bertüa. Turkçe tercunne^i Ue soyle: «Ey Trablas, ey nznn bnrçlann anası, Sen! sspkalı tlalyanlara sattılar. ngrassın yakamı knrtaracam diye. Herhal epl ceza giyer. Emin efendi hikâyenin başını bilmiyordn: Nerde olmuş bn is? Güzel Ova kabvesınde, Taknp afama orda .. Üzüldüm dofrnsn. tdirig aganın aklım çelmiglerdir mnhakkak. Biz de Recep efendivnen öle diyoduk. Kaç senedir müşterim tdiris afa, bütün knnduralannı ben pençeledim. Kimse için en küçük bir köiülük düsündnğünü duvmadım Recep efendi, yeleğinin cebinden laatini ç> kardı baktı: Eb vakit epi olmus, asta onlan bl güzel onanver. Pek de geç kalmasm; küçugfln ayafınd baska giveceği yok. Ey hadi Allahaısmarladık! O çıktıklan sonra Ali Rıza nsta onun bıraktığı çocuk avakkabılarını kenardaki rafın üzerine koydu. Emin efendi ile konusmak hoşuna piderdi. Sözünü kesmeden kendisini dinlemesinl bilivordn Emin efendi Al] Rıza usta da onn dinlerdi; gerçi o çok defa kendi dertlerinden bahsc der, hayatın çekilmezliğinden, ciğerlerine musal* lat olan hastalıktan. anasının vımrhpndan »ıkftyet edip dururdu. Kasabalı govlemedigini bırakmıvordu, bu zayıf. hastalıklı, kendi balinde adam için. Ali Rıza nsta onun tek dostu olmakla övünebiKrdi. Emin efendi. kimseve söylemedigi »evleri kendisine sakınmadan anlatabilird) Onun evlenme hikâvesinden haberi vardı. Hattâ, anası ne kadar zorlarsa zorlasm evlrnmetnesini. ka> dınlann ba? belâsı. avakbağı olduklannı bir bir anlatmıstı. Emin efendi de hak veriyorda, kadın dendi m| tüyleri diken diken oluyordu «nnn da, Emin efendi de Ali Rıza nstaya bîr yakıniık rfnruyordn; zaman zaman sebebinl aradığl olmuştu kendi kendine; bu adam akrabası dejHldi, beraber askerlik yapmamışlardı. aynı mralarda okumamıslardı. başlanndan müşterek bir felâket geçmemisti fakat sanki akrabasıvmı», yahut aralannda bn ha*lardan birisi varmı? cibi derin bir bağla bağlıvdı Ali Rıza nstaya. Aklasnuş saçları, senelerin kamburlastırdı|ı sırtıvla bn adam ona bir ağabev gibi görunfivordn Çok defa ona danışmadan bir sey vapmamayı itivat haline getirmi^ti Ali Rıza nsta elindekl ayakkabıya bir çivi daha çaktıktan sonra: İyi yapmışsm dedi. Demek baberi vardı Ali Rıza ustanın ak«anv ki hâdiseden. Mehmet Alinin anası gördflkten duyduktan sonra vedi mahallenin haberi olmustu muhakkak Nasıl gnç retirdin ilin avısına? Senin d« kasın ııynlmıg, gözün morarmıs biraz. (Arkaaı var» Zamane Cocuâu . Yatan: BIU NAUCHTON 77 Çevıren: HİHAL YEĞİNO8AU TİFFANY JONES lacak bir vücudu vardı. Dzun kete geçer ve bütun araba zanboylu dUs karmlı, küçük g* gır zangır tıtreyıp sarsılmağa Her neyse, meydanlığın köşe ğüslU, uzun, ince bacaklı Kısa başlarmış Bu pılıçle de aynen suıi donerek Ruby'nın oturduğu kesilmis saçlar. Gerçi böyle kız boyle oldu Ute! Bır an bakıThompson Court denilen dev lar benim tlpim değildır ama vorsun, elml bıle tutmans ızm bloklar» dogru yürUdum. Gül ben zevkimJ eldeö ölçülere gı> yok • bu an sonraysa mübarek leri pek etrafa gostermemeğe re ayarlamağa daima hazınm kızın elinden kurtulabilene aşk çalışıyoruss, tabıi! Demek istedi dır Bır kereaınde eğn bacaklı clsun! Afalladım, kaldım Bel(1) Edmondo d'e Amicis, Consgim, bir pazaı günü ögleden bir kızla yatıyordum da eğri ki de etraffaki tertemiz Itu hatantınople Paris 1883, a. sonra, ellnde bir demet gülle bacaldı olmak bır fcız tçın dün vasındandı. 1034 bir yere gıttığınl tam görse ne yanın en büyuk mezıvetıymiç Ama lster inanın, ister tnan(2) A. Perlant. Etemelle Turnıyetle nereye gıttığini şıp diye gibi geldıydi bana «Bundan böy quie, s. 45. anlar. însan da mahrem nlyet le hep eğri bacaklı kızlarla dU rr.svin, bende zerre kadaı is (3) Örnefın 1909'da Amerikahierini sokaktan her gelen geçe ştıp kalkacağım» diye karar ver yok. hlarla yapılan Chester pro. Bir düşün birader, 8y!e btr ne flân «tmesini sevmlyor doj diğîmi hatırlıyorum Her tip kıa iesi anlaşmasma böyle bir rusu. için böyledir bu Yani diye şey ki oniki vaşından beri v8e madde konmuştu Claire Pri. ceğim hangi kız veva fcadınls kana yapışmış gece gilndüz raAsansörün zillne bastam. Ve berabersem onun tıpı Idealmls ce, Hebirth of Tıirkev s. 224. hat dirlik vermea. Saat gıblaşağıya insın diye beklerken ak gibi gelır bana Her zaman de4) Orıente Modemo. 15 12 1925, lıma nedense Ruby"nin dairesi rim ya ben maksat gönüller dir maçallah Derken en ağzına s 631 lâyık bir durum hazırlamışken ne yaptığun ilk ziyaret geldl hos olsunl meret tutsım seni vaya bırakA R I N: ve bu ziyaret sırasında oaşıma gelen gUlünç durum Ne diyordum &t şu yinıü sm! önce lnanasım bile eelf, Kurtuluş Savaşı, medi namussuzum Sonra da Şehrin bu ekabir semtine ge iki yaşmdaki pıliç. önceleri bl ne yapacagımı saşırdım xtn=algerçekte fesliye Uşiraden ml kapıdak] Unifor raz ters oir şey sandundı onu, malı kapıcıdan mı, Ruby'nin ama meğer so) kulağı taş gibi lah bir landarma fılftn ePH' de karşı da savaştı dairesindekJ lüks halılarla par sağırmıs. Bazı dedıklenme oe durumu kurtanrız» dıvp duafttaı kokulannı yadırgayısımdan vap verivor bazalanna da ver lar etmege başladım «ıralt nn nedendir, bilmem. Ama hı mıyordu Ben konuşurken du hava vapabılsem bırebir eelırzım kesflivermişt] ve biT türlü daklanma bakıp bakmamastna ''l. Zıra Dantolon pacasından formumu bulamıyordum An bağlıvdı bu Her nevse Işin aa içeri giren sıcak hava pek etkilarsmız ya? ömrümde Döyle lını öğrendıkten sonra hep sol lidlr. Kamyon soförlerinm «v'e lüks bir kadınla düşüp kalkma lamafta dikkat edeı olduk azgm oluşlan da bu vüzrtendir tsUnbol ÜnİTenitesl Rcklöt mıştun hiç. Gerçi henüz sohGUnlerden perşembevdi Pa y zaten Saatleree vol «Urprkpn luğundf» : bet ediyorduk ve dlveleşmeğe zartesideo bert seferber olmuş paçalanndan ıçeri eiren o sıEdebiyat Fakaitemizin de$«rbile baslamaraisfık ama başla tUT^ bu pilici elde edebümek (i dSretim üyelerinden Prof Dr sak da bır fayda vermeyeceğınl ıçın Gelsın Koka Kolalar git cak. ''•ımanlı havsrtadiT hikmet. Onlan baska ise verin: ne az> NURETTİN ŞAZİ bal gibi bUiyordum sm dondurmalar pastalar fl gınlıklan kalır ne bir sevleri! Böyle bir hal bafitna Uk defa lân falan Sonunda per$embe KÖSEMİHAL Ama nevlersfn ki sıcak hava gelmiyordu tabı! Her normal günü nıh. t onu arabama a t vefat «tmıstir. ertegın başına btnde bir gehr mavı ba$ardım re şehırden vüs tertıbatı ancak araba hareket 24 Mavıs 1972 Çarsamba eıı nü saat 1] de Ünlvtnıte Merbu. Bir keresinde de Hastings' lerce kilometre ötede cehenne hallndpv ken isler! kez binasında vapilacak torende tanıstığırn 22 vaşmda bir pi mln bucagı bir kuvtu koşede Bu «pfeT 4klıma öip türlü aden sonra ogle^ın Bevazıt calice karşı rezi) riisva olmu$tum park ettim np acık saçık spvler spttrmevl mlinde cenaze namazı kılınaTevzesivle bfraber tatil geçirTpcrübevle büirim lo ou o denedim HRni su mtl«tphren rak Zlncırhkuvu'dakı aıle kabmege eelmişti Teyze hanım tangaç kafasız kapah mtlstehcen W rlstanına defnedılecektır ^ıar kartpn^taPan öğleden sonralan ma)um turis İlk tcat pdilen otnmobıllere aan tanlan fllfln fHisi!n'iUm«* d« ÜniversHe mensupları adına. tik eezılere cıkıvordu Bızlm kız zer Han) sapından rutup S V naflle su arıöa hepsl de çok allesine, vakınlarıra ve ofrrenO cilerine olâida fünes banvosu yapıvor lan fconana fcadaı cevirri("TTti5 komikmfş eW eelivordu oana. f majfire» du. babarn çevlrirlermJş de neden 7ahu çıldıraeagım! Hemen t»men fcusurmu aayv sonra. birdenbire motoı hare(Arkaaı r*r) Bana; 1M1M797 YEFAT