Catalog

D'drcp imtiyazı hanun gibipdi keri birlikleri aşıretler, Şaiıl mevki'inde hernekadar yenrnişlerse de, Rıza Han gayretlerinde ısrar etmiş ve nihayet Bahtiyarl Han ile Mohammerah Şeyhinin hâkimiyetlerine son verebilmişti. Bununla beraber, Rıza Han'ın şirkete hiç bir müdahalesi olmamıştı. Hatta aşiretlerle çarpışmanın devamı sı rasında bir işletme alanımızı zıyaret ettiği sırada çok yakmlık da gdstermişti. Gücünü genişleten Rıza Han, Türkiyede Mustafa Kemâli kendisine yakın rehber almış, îran'daki monarşik idareyi yıkarak cumhuri yet ilân etmek istemişti. îran'dan firar etmiş olan eski Şah'ın saltanatına son vermiş, fakat Rıza Han'm cumhuriyet idaresi teklifi, mutaassıp gruplar tarafından reddedildiği için, kendisini Şah ilân etmek suretiyle monarşik idarenin devamına uymağa mecbur kalarak saltanatı Pehlevî ailesine intikâl et tirmişti. Rıza Şah'ın hükümran hğının iik yıllarında, şirketle Îran arasındaki münasebetler çok dostane olmuştu. Bununla beraber taraflar arasında evvel ce verilmiş olan imtiyazı bir kere gözden geçirmek ve bilhassa Royalite gelirleri üzerinde durmak gerekli olmuştu. Gö rüşmelere 1929 «enesi başlarında Tahran'da başlanmış ve hat ta bir kısım esas noktalar üzerınde anlaşmalara bile vanlmış tı. Bu anlaşmaların başarıya ulaşmalarında îran adliye nâzın nın parlâmento'da yaptığı konuşmalarm çok etkisi olmuştu: Nâzır, D'Arcy imtiyazının ka nnn oldnfana ve taraflann bu•a riayet etmefe meebnr oldnk lannı, bn imtiyazın mer'iyyette olap olmadıfının ssls sorulamı yaeağını, taraflann tam tnntabakatlan olmadıkça fesita veya tSdil edilmesinin de mümkSn olamıyacağını söylemişti. Hatia daha üeri giderek, şunu söyleyeceğim kı demişti, «hâlihazır hükumete göre bn, kutsal bir vesikadır. Bn sebeple D'Arcy imtiyazı bir kanundnr ve bn sebeple ber veçhesiyle mnteberdir ve bn bakımdan bizim kstt teminatımıza sirket her saman güvenebilir.» 1932 Kasım ayında, dünya tıcaretindeki kriz, şirket gelirlerinı süratle azalttığı için, Royalitedeki azalmaya Rıza Şah çok kızmış ve imtiyazı fesh ettiğinı bildirmişti. Bunun üzerine şıddetli çatışmalardan sonra yapılan yeni anlaşmaya göre, eski mukavele de olduğu üzere, net kânn •• 16 / sının ödenmesi yerine. her ihraç edilen ton yakıt için îran'a 4 Şilin verilecekti. (bir şilin bu günkü kambiyo fiyatıyle 125 krş. tur.) Mukavelenın dığer bir maddesinde, sterlin'in devaluasyonunda şirketin hükumete tazminat ödeyeceği de kayıtlanrnıştı. Şirketin vergi zımmet leri ton başına Royaliteye 114ve edilmişti. Şirketin imtiyaı suresi olan 1961, 1993 senesine kadar uzatılıyor, ve hiç bir teşrit tedbirle imtiyas anlaşmasının tran bnkfimetleri tarafından yfirürlükten ksldınlmasının mümkün olamıyacagı hükme bağlaniyordn. Îran, 1951 senesinde Ortadoğunun petrol üreten en büyük mem leketi haline gelmişti. Bcıhattifi ORHON dülhamid'in sarayında cereyan etmiştir. Bu müzakerelerin açılmasına, «Bay e/o5» olarak dünyaya ün salmıs olan Bay Serkis Gülbenkyan delâlet etmiştir. 1888 senesinde, baba Gülbenkyan oğ!u Serkis'i, petrol endüstrısinde tecrübe sahibi olması için Baku'ya göndermişti. Sonradan Serkis'in petrol konusu üzerınde yazmış olduğu makaleleri, saray hazine muhafızının dikkatini çektiği için, bilgisinden Irak petrolleri hakkında faydalanılmak maksadiyle kendisi saraya davet edilmişti. Bunun üzerine Serkis, o sırada Anadolu demiryolları güzergâhında tetkikler yapmış olan Alman mühendis ve Jeologlarının yazdıkları rapor ve kitaplardan derlemiş olduğu bilgileri ihtiva eden bir raporu Padişaha verilmek üzere takdim etmişti. Gülbenkyanın bu raporu, Irak petrollerinin bırkaç sene için, Sultanın tasarrufunda kaimasını sağiamıştı Bundan sonra bu bölgenin imtiyazını almak üzere 4 rakip ortaya çıkmıştı. Rakipler, Deutsche Bank'ın aracılığı ile Almanya Devleti, Amiral Colby Chester' in aracılığı ile Birleşik Amerika Devleti, Gülbenkyanın temsil ettiği Royal Dutch ve Shell Ortaklığı ve Angio Persiyen Ingiliz petrol şirketi olmuşlardı. Bunlardan sonuncusu dığerlerınra önüne geçerek îstanbul'a bir temsilci göndermiş ve 13 nisan 1909 tarihınde Sadrazam tarafından imtiyazın bu temsilciye verilecegi vaadi yapılmış, fakat Jön Türklerin hükumet darbesi, imtiyazın alınması işini yanda bırakmıştı. Aradan seneler geçmiş, Amiral Chester sahneden silinmiş ve 1914 yılına kadar üç rakip aralannda bir anlaşmaya varmışlardı. Bu anlaşmaya göre, bir şirket kurulacak ve bu şîrketin »'«25 hissesi Almanlann, %25'i Gülbenkyan'm temsil ettiği Dutch ve Shell'in, gerl kalan 0 /o50 ise Anglo Persiyan'ın olacaktı. Gülbenkyana ise, yaptığı hizmetlerine karşılık olarak ob5 hisse verilecekti ki, sonradan Gülbenkyan'm «Bay %5» lakabını almasına bu hisse sebep olmuştur. Irak ve Mr. % 5 în Bay % 5 liği Genellikle Ortadoğu olarak bilinen Mezapotamya, Birinci Dünya Savaşından evvel, Osmanlı împaratorluğunun hâkimiyeti altmdaydı. Bu savaşa katılmış birçok askerlerin hâtıralarında yaşayan Irak, 1920 senesinde Milletler Cemiyeti tarafından ayn bir vilâyet haline getirilerek îngiliz manda idaresine terk edilmiş ve sonra 1932 yılında bağımsızlığı ilân edilmişti. Irak'ta petrol olduğu yüz yıllardan beri bilinen bir gerçekti. Fırat Nehri üzerindeki Hit şehri, 5 bin senedenberi bir Bitum membaı idi. Babilin duvarlannın inşasında bitum kullamldığı nı Heredot yazmıştı. Hattâ eski bir kitabeye göre, Kıraliçe Semiramis bitum'un kullanılmasım sağlamış. tarihin kaydettiğine göre de, Nuh Aleyhisselâm, tufan için yaptığı gemiyi bitum'la ziftlemişti, Tarihl gerçekleri teyid eden sel baskınları Irak'ta 1956 senelerine kadar devam etmiştir. Bendler inşa edilerek su taşkınlarımn önlenebilmeleri, milyonlarca ton sıvı asfaltın ihraç edilerek karşılığında memlekete giren para sayesinde mümkün olabilmiştir. Irak petrolleri için ilk müzakereler, Osmanlı Padişahı Ab Rıza Han îmtiyazın Royalite lle ilgili maddesindeki belirsizlik dolayı sıyle, îran hükümetiyle şirket arasında bir anlaşamamazhk başlamıştı. Royalite net gelirin °o 16 sı olacaktı. Fakat bu net kâr'ın miktarı belli değildi. Bu anlaşmazhk 1920 senesinde bir uzlaşmayla çözümlenmişti. Fakat bundan kısa süre sonra Iran'da bir ihtilâl olmuştu. Şimdiki Şahın babası Rıza Han, 1921 senesinde bir kazak tümeniyle Tahrana yürümüş ve bir hükümet darbesi yapmış tı. Bunun neticesi olarak hera Genel Kurmay Başkanlığını ve hem de Savunma Bakanlığını üzerine almıştı. Petrol imtiyazı nın alınmış olduğu günlerde Başkentin gücü, tran'ın her eya letinde mevcut değildi. Bu sebeple şirket, mahalli aşiretlerin başlariyle anlaşmalar yapmağa mecbur olmuştu. Rıza Han ise, nüfuzunu eyaletlere kabul ettirmek isteğiyle askeri harekâta girişmişti. Asfahan' dan Kuzistan'a sevkettiği as San Remo Konferans 4 ağustos 1914 te Birinci Dünya Savaşı başlamış ve kurulması tasarısı hazırlanmış olan Türk petrol şirketi de bu suretle tarihe karısmıştı. YARIN : Ham Petrolun insanlık ve teknik Içln yararlı hale rftirildiği rafinerilerden biri Petrol konularmda adı sık nk geçen Gulbenkyan S AVAŞI N ALTI SENESİ Dişi Bond MODESTY BLAISC BULMACA İ S T A N BU L Türküler KecIdJ Konusma Türküler aecidl f») Köve haberler Sabah melodllerl Haberler ve hava durumu Kücük ilânlar Stüdvo G'den Hafif müzik R. haflf müılk oıkMlrMl Keman aololan GünumUz Sorunlanmu Istanbulun tA Paıadobleler Helahat Paratan tarkılar Müzik kutusu Kadm ve cevrt* Arkası varm Sabah konserl .,. Kısa haberlef Caz sarkıcılan Orhan Avsar orkeftraM Kücük llânlar 4 ses. 4 sazdan tttrküler Afife EdlboSlu SaUh Dlîerden sarkılar 13.00 Haberler. R. G. d« bulttn 13.20 Stüdvo G'den 13.30 Reklftm oroBramlan 14.00 Güzlde Kasmcıdan tarkılar 14.20 Dans orkestralan 14.35 Saz eserleri 14.50 Senfonik siirler 15.20 Operetlerden 15.40 Aziz Sensesten türküler 15.55 Kısa haberler 16.00 Eiltlm radvoıu 16.55 Cocuk baheesi 17.10 Bir sev unutmadınıı yaT 17.15 Cocuk korosu 17.20 Kısa haberler 17.50 Reklâm Drogramları 17.25 Karma fasıl tODİUluJu 19.00 19.40 Haberler ve hava durumu 19.45 Kücük ilanlar 20.00 Parlamentoda «ecen haita 20.15 Y Gürsesten sarkılar 20.35 Lled Drozramı 20.55 Nesrin Sioahiden larkllar 21.00 24 «aatin olavları. K. llânlar 21.20 Sanat dünyamıı 21.35 Sevdlklerinizle beraber 21.40 "Kücük İlanlar 22.00 Tiyatro okulu 22.45 Rekl&m DroKramlan 23.00 Haberler ve hava durumu 24.00 Gece konseri tKaDanıs ISTANBUL IL RADYO8O 16.55 Acılıs ve Drogram 17.00 Sizin lcin 17.30 Kücük koruer 18.00 Ivl aksamlar 18.30 Senfonik müzik 19.00 Cesitll melodller 19.30 Ak»m konseri 20.15 Beraber secelim 21.00 4 rüzgârın vetlrdlil ez«ller 21.15 Sonat saati 21.45 NaDolIten melodller 22.00 Cece konserl 23.00 Caz saati 23.30 Sevilen sarkılar 24.00 Pivano toloları 00.15 Taneo ve Dasadobleler 00.30 Hafif müzik 01.00 Proeram ve 06.25 06.30 06.45 06.50 07.00 07.05 07.30 07.45 07.50 08.00 08.20 08.40 09.00 09.10 09.30 09.45 10.00 10.15 1040 11.05 11.00 11.40 11.55 12.10 12.15 12.30 S6789 Acıhs. oroıram yin eden aracın durumunu değiş cunu teşkil eden kjsım, îtalyanın tir!» anlamına iki sözlü bır emır. başkentinin dörtte ikisı. 7 Çolt 2 E^ki Mısır tannıanndan. bir değerli taşlar2JAİ6789 dan, bır teklifl edatın kısalülmış ve kalınlaştınlı : mışı. 3 Bir çeşit cımri ve hasis, 2[o^r. y^M w|?| geri çevlrme ha deve ancak bu ecoirle yere çö *tA ' lıMyM'm reketl. 8 Koker. 4 îkl şeyj birbinyle ölçkulu bir ot, bu me ve ar&larındakı nisbetl meyenteresan olurdana çıkarmaya yarıyan esaa, Tusa Konuşmalar nanın Yugoslavyadan geçen kollada neyecanlı o rından. 5 Bir sıfat takısı, içinlur 9 Sahıp, de şarkılı parçalar bulunan ko OunKD nuınunmn Kuzey Avrupa me4i. 6 Bir maceramn sonu oall«dilınl» milletlerınden. 8OLDAN SAGA: 1 Yurdumuzun ısısı düşük yerleriöde sfik sık vukua gelen bir hftdise. (iki söz). 2 «tkt k'.sou. yumuşak degil» anlamına İki söz. 3 Kınlmaz cam çeşitlerlnden, tersi «gevşek değll» mânasınadır. 4 Evliyalık basamağına erlşmış doymak bilmez kisi» karşıUgı iki söz. 5 Pransada bir sehir, tersi ilk çağda Mısıra başkentlik etmiş şehlrlerden blrinin adıdır. 6 Bazı bacalardan yangın çıkmasına bu ve bunun eskimişi sebep olur, üzerinden atlanılıp geçilmesi gereken engellerden, bir takı. 7 Bu yıl yurdumuza çok yağdı, Avrupanın akar sularından. 8 «Hararet yollayan» m&nasına iki söz. 9 «Şoyle huzur içinde bir yere llişmekte devam et!» kar sılığı iki sözlü bir emir. YUKARIDAN AŞAĞIYA: 1 «Geminin gidecegl yönü ta Garth 1 \K. • •+ •Z• TÎ7 T 1+ • • 1+ ILIİ k2] ,2 z. X •• S• T 4^1 •3 X 4 f • t DtTNKtî BULMACANIN HALLEDtLMÎŞ ŞEKJJ Trffatıy Jones riFFANY JONES NASIL HALLEDİLECEK Yukandâkl rakamb bulmacada (adece 6 tane anahtar (ipucn) ve 8 tane tonuç vardtr. B09 olan 12 karenio içine 1 deo S a kadar uygun birer rakam koyarak ve 'opüuna, çarpma, çıkartma, bölıne isaretlerine dikkat ederek toldan «afa ve vukartdan asagiya bulmacada gösterilen sonnçlan bnlonaz. Blras vaktiniıl alır tma, bos vaktinizi bosça eeçirmia olursanıu. OSK ve OLÛM 76 « Biralay kızın senin için deli oldugunu g5rmü»fün sen, öyle değil mi?» « Ner'den çıkardın bunu?» € Bilmem. Senin.. herseyinden.» 0nun üzerine hiçbir zaman tam bir yargıya varamamıstı. Ondan öyle kadınca bir sey vardı ki, geri kalanı da kediceydi: Erkek gövdesinde, kedi yaradılıjında bir kadm. « Hakkın var sanırnn. Kendi einsdn üzerinde söt söylemeye yetkili bir uzmansın sen.» Kızın elini bırakt» «Kusura bakma» diyerek, sonra gene piposunu yaktı. Kızın eli aralarında gevşek, kisilikten uzak, öyle kaldı: Mendil denebilirdi. Jones yanık kibrit çöpünü kapağın arasından itü. « Bir öpüsmeye hayll önem verdiğiml ner'den çıkanyorsun?» dedi. Cecily'nin saçlarmda ı«ık gümüs bir paranm el değe değe asınmıs kenanydı. Divan onun sessiz sessiz kucakhyor, ısık onun kollannın bacaklarmın uzun inişi boyunca sessiz sessiz süzülüyordu. Pencerenln dısındaki yaprakların arasma bir esinti geldi, onları birbirine çarptı. Öğle geçmiş.ti. « Demek isüyorum ki sen bir kadm bir erkeği öpünce ya da ona bir sey söyleyince bunlan bir jey demek ister sanıyorsun.» < Bir sey demek ister ya. Zavallının sandığı sey değildir elbette onun demek istediği ama, bir sey demek ister.» < Öyleyse kadına kabahat bulmazsın erkek onun hiç de demek istemediği anlamı çıkanrsa, öyle değil mi?» « Niye kabahat bulmayayım? tnsanlann ne demek istediklerine güvenemezsen dünya hercümerç olur. O gün seni öpmeme bırakırken benim ne demek istediğimi sen pek iyi biliyordun.» « Ben bir şey demek istemediğim gibi senin de bir şey demek istediğini bilmiyordum. Sendin.» Jones kaba bir tavırla: «Bal gibi biliyordun» diye onun sözünü kesti. «Ne demek istediğimi biliyordun.» Cecily biraz cam sıkılmı» gibi: «l*i senben meselesine döküyoruz gibi geliyor bana» dedi. Jones piposunu emdi. • Elbette. Senden, benden başka nı ilgilendiriı ki bizi?» Cecily bacak bacak üstüne attı. « Ben ömrümde...» « Allahaskına 011u söyleme. öyle çok kadından işittim ki ben bunu. Benim kadar kendini . beyenmi; olan birinden daha başka şey beklerdim.» Cecily icinden: «Hayli yakışıkh olabilirdi jişman olmasaydı... bir de gözlerini başka renge boyayabilseydl» diyordu. Biraz geçtikten sonra konujtu: «O dedigimiz iki seyden htrbirinlen benim ne demek istediğimi sanıyorsun sen?» «Ne sövleveceeimi bilemivonım Sen cnlr hı»lı William FAULKNER gidiyorsun, bana göre çok hızlı. Her iki durumda da ne demek istediğin jöyle dursun, öptüğün. yalan söylediğin erkeklere bile akıl erdirebileceğimi pek sanmıyonnn. Sen de erdiremezsin sanırım.» «Demek ki bir kadının hiçbir şey demek istemeden kendini sevişmeye bırakmasım, erkeklere bir şeyler söylemesini aklm almıyor?» «Almıyor. Ben her söylediğimlen, her yaptığımlan bir şey demek isterim.» «Örneğin?> Cecily'nin sesi biraz ilgisiz, alaylı çıkmıştı. Jones gene kızm yüzü ışığa gelsin, kendi yüzfl gölgede kalsm diye yer değiştirmeyi düşündü ama, o zaman da onun yanı başında olamayacakü. Kaba bir tavırla: «Ben o öpüşülen bir gün öeni elde etmek istediğimi anlatmak istedim. dedi. Cecily tatlı bir sesle: «O!» dedi, «demek hepsi kararlaştırılmış, öyle mi? Ne güzell Şimdi anlıyorum kadmlar arasında niçin bukadar başarı kazandığm^ Bir istem meselesi, öyle değil mi? Gözlerinde insanın hayvan yanıyla şöyle bir bak, erkek kadm demek istedim senin oldu demektır O değerli zamanmı harcamaktan, zahmete girmekten hayli kurtanr bu seni, ha?» Jones'in bakışı durgun, pervasız. düşünceli, keçi bakısı gibi de tiksindiriciydi. •Dediğımi yapabileceğime inanmıyorsun, öyle mi?» Cecily, zarifçe, sinirli sinirli bir omuz silkti, aralarında gevşek gevşek duran eli gene bir çıçek gibi oldu: Sanki bütün gövdesı eli oluvermişü. İnce, gövdesiz bir şehvet simgesi. Eli onun eline kanşıp eriyebiür ama, gene de isteksiz kalabilir gibiydi: Eli onun elinde uyanmadan kalmış; gövdesi de öyle: încecik elbisesi içinde kırıkdökük uyuyor. Uzun bacakları, hareket için değil, uyumlu bir gidişin bilmemkaçmcı kuvvetine çıkarılması için özenle hazırlanmış; ilerleme güdüsü, hareket Onun gövdesi bütün erkekler üzerine düş kursunlar diye yaratılmış. Bir duruşu beyenmeyip başka bir duruşu deneyen. bir davranışı beyenmeyip başka bir davranışı deneyen boş. esnek bir kavak. «şaşkın, ama. zevk duyaraktan, bir entariyi beyenmeyip başka bir entariyi deneyen bir kız.» Cecily'nin görünmeyen yüzü ısıkla bulutlanıyor, gövdesi de, ki gövde değildi. düşte görülmüş bir elbiseyi kırışkınş ediyordu. Analık için yaratılmış değil, sevişme için bile değil: Göz için, kafa için yaratılmış bir jey. Jones, onun incecik kemiklcrini, etinde gizli bulunan acı sinirliliği sezerek: «Cinsiyetsiz» diye düşündü. «Korkarım, sana sıkı sıkı, sarılsam bir hayalet gibi beni delip geçersin» dedi, gevşekçe bir sarıldı. Cecily kaba bir tavırla: «Zor bir iş» dedi. «Niy« bukadar slşmansın?> Jones: «Sus!» dedi, «Isin siirin! bozacaksın.» MdllCOÇOğlU f k ^ n u veresim: AYHAN BAŞOĞLU BEYAZGÜL AN K A R A 06 25 Acılıs. orocranı O«.3O Günaydın 07.00 Köye haberler 07.05 N. T o k a t l ı o i l u V« G8nttl Akından »rkılar 07.30 Haberler ve hava durumu 07.45 Sabah müzi|i 08.00 Ankarada bugün 08.05 Küçük llinlar 08.10 Her telden 08.40 Kücük ilanlar 08.45 Nevin Akoldan türküler 09.00 Günümüz Sorunlarımıı 09.20 Sabah konserl 09.35 Kısa haberler n K. Uanlar 09.40 Arkası varın 10.00 Eâitim radyotu (1) 10.55 Melodiden melodly» 11.15 Cocuk bahcetl 11.30 Konser saati 12.00 Öğle muziSi 12.15 Kıbrıs saati 12.25 Kücük ilanlar 12.30 Beraber ve iolo larkllar 13.00 Haberler. R. G. de bucun 13.20 Pliklar arasında 13.30 Reklâm Drocramları 14.00 Cocuk baheesi 1415 Kutlu Pavaslıdan sarkıUr 14.35 BuEün icin lectiklerimiz 14.55 Kısa haberler ve K. ilânlar 15.00 Eeitim radyosu (2) 15.55 K. Karasülevmanoiludan türküler 16.10 Plâklar arasında 16.20 Fikret Kozinoiludan »arkılar 16.40 Müzik dlnlivellm 16.55 Kısa haberler v» K. llânlar 17.00 Vurttan sesler 17.30 ts dönüsü 17.50 Reklâm Drouramları 19.00 Haberler ve hava durumu 19.40 Kücük ilânlar 29.45 Ülkü YürükoSludan tttrküler 20.00 Uvkudan önce 20.0S S. Teemenden (arkılar 20.25 Ünlü solistler 21f)O 24 saatın olavlan. K. llânlar 21.05 Mikrofonda tivatro 22.05 T.B.M.M. saati 22 25 Hafif müzik 22.30 Alive Akkılıctan tflrkfllar 22.45 Haberltr v* hava durumu 23.00 Ocera albUmünden U.45 Gee* yarıtın* dolnt 24.00 Procraın v* kacanu lönrll \jzer\v\de. tete» tedi p»\