Katalog

3 OCAK 2022 4 AŞIRI SAğ A TEPKİ SANDIğ A YANSIDI... SEÇİMDE SADECE BORİC İÇİN OY KULLANILMADI, KAST’A DA KARŞI ÇIKILDI Şili’de yeni sayfa açılıyor “Asi Ekim ruhu” Şili toplumunda hâlâ fazlasıyla mevcut. 19 Aralık Pazar gecesi ülkenin sokaklarında ve Santiago’nun “Onur Meydanı”nda solun zaferini kutlamaya gelen kalabalıkların sloganlarında ve haykırışlarında bu ruhu yeniden duymak mümkündü. Aylar süren pandemi ve ekonomik kriz nedeniyle bölgesel meclisler canlılıklarını kaybetmiş olsalar da çok sayıda sosyal adalet talebi hâlâ yerinde duruyor ve isyan ateşi de için için yanmaya devam ediyor. FRANCK GAUDICHAUD* Baştarafı 1. sayfada B oric’i iktidara taşıyan ekip içeri- sinde yer alan ve kendisi de 35 yaşında olan Izkia Siches belirleyici bir rol oy- nadı: Pandemi sırasında Doktorlar Ku- rulu başkanı olan, ülkenin kuzeyinden (Arica) gelen ve sağlık konularında gö- revdeki başkan Sebastián Piñera’ya olan muhalefetiyle tanınan Siches, se- yapılanma” stratejisine daha iyi şekilde tika yer alıyordu. Bunlara “daha yeşil” 2020 referandumunun ve geçen Mayıs me hızına bağlı olarak, dört veya beş çim kampanyasına canlılık kazandır- bir ekonomik model arayışı ve Mapuçe ayında genel seçimle kurucu bir mecli- yılda çok daha mütevazı bir 5 puan- geri dönmek için bir dış görünüş oluş- mayı başardı. İlk seçim verilerinin gös- ulus-halk toplulukları için tarihsel ta- sin seçilmesinin ardından, Pinochet’nin lık hedefe dönüştü. Bu revizyon, taşıdı- turup oluşturmayacağı konusunda kay- terdiği üzere kadınlar ve gençler, iki (10) lepleri doğrultusunda, özellikle de ken- mirası olan 1980 Anayasası’yla nihayet ğı mali “sorumluluğun” ve enflasyonu gılanıyordu. Komünistlerin hüküme- aday arasındaki yaklaşık 1 milyona ya- (7) di kaderini tayin etme hakkı, topluluk- bağlarını gerçekten koparmak üzere. kontrol altına alma kararlılığının gös- te katılması yüksek yerlerde telaş uyan- kın oy farkına fazlasıyla katkı sağlaya- Bu kurucu mecliste merkez sol ve mer- ların ata topraklarının iadesi veya çok tergesi olarak sunuldu. Oysa eşitsizlik- dırırken bazılarının “Şili tipi sosya- rak bu zaferin itici gücü oldular. De- kez sağdaki geleneksel partiler azınlı- uluslu bir devletin inşası etrafında, ye- ler (en zengin yüzde 1, ülke gelirinin lizm” ve Halk Birliği’ne (1970- 1973) ğerlendirmeler Boric’e 30 yaş altı ka- ğa düşerken (özellikle feministler ol- ni temel hakların müzakere edilmesi de yaklaşık üçte birine sahip), güvence- dönüşün hayaletini görmesine de neden dınların yüzde 68’inin oy verdiğini, mak üzere kısmen sosyal hareketlerden ekleniyordu. siz yaşam ve borçlanma sorunu bu “ne- oldu. Oysaki Komünist Parti daha ön- Kast’ın ise yetmiş yaş üzeri seçmenler- ve yerli halk örgütlerinden çıkan) ba- (2) oliberal cennetin” içinden geçtiği kri- ce, Michèle Bachelet’nin ikinci dönem den daha fazla oy aldığını gösterdi. (8) Aşırı sağa tepki ğımsızlar ve (Komünist Parti ve Geniş zin tam kalbinde yer alıyor. Kast’ın başkanlığı için (2014-2018) kurulan Platform, Apruebo Dignidad ittifa- Cephe etrafındaki) sol partiler çoğunlu- başarıyla geliştirdiği güvenlikçi söyle- “Yeni Çoğunluk” koalisyonuna katıla- Öğrenci hareketinden kının da çok ötesinde birleştirici olma- ğu aldılar. Kast ise Boric’in aksine, her me cevap olarak, başkan adayı, suç ve rak ılımlı olabileceğini göstermişti. yükseliş... yı başardı. Ancak -özellikle (Antofa- zaman bu projeyi başarısızlığa uğratma uyuşturucu trafiği konularına da konuş- Dokuz çocuk babası, 55 yaşında- gasta gibi) kent merkezlerinde ve bi- arzusunu açıkça dile getirmişti. masında yer verdi. Sağa destek için özür ki aşırı muhafazakâr adayın birinci tur- rinci turda sola karşı daha ziyade mu- Boric yapısal değişiklikleri hiç kim- “Gabriel Boric’in savunduğu şe- dilediler da oyların yüzde 28’ini alarak Boric’in halif olan bölgelerde- seçimlerin ikin- seyi geride bırakmadan gerçekleştir- yin adı sosyal demokrasidir” diyen Boric, solda ondan daha az uzlaşma (yüzde 23) önünde birinci çıkması bir ci turuna katılımda etkileyici sayıda bir mekten bahsederken “ekonomik olarak New York Times yazarı Binyamin arayışı kaygısı taşıyan bir kısım sosyal sürpriz etkisi yaratmıştı. Halbuki bazı- artış yaşanmasına bilhassa neden olan büyümeliyiz, portföyün önemi olmak- Appelbaum’a göre, bu proje hiçbir su- hareket tarafından da eleştirilmişti. Öy- ları Boric’in birinci turu kolaylıkla ka- şuydu: Mitinglerinde sık sık General sızın birçok kişi için tüketim malı olan rette “komünist” olarak nitelendirile- le ki kimi zaman ona “amarillo” (sarı) (9) zanacağını hayal ediyordu çünkü “se- Pinochet’yi öven şarkıların söylendiği şeyleri sosyal haklara dönüştürmeliyiz” mez. Kast taraftarlarının -genellik- etiketi yapıştırıldı. Başkan adayı, aslın- çilmiş başkan” on yıl boyunca olağa- aşırı bir sağın ortaya çıkması karşısın- yönünde bir açıklama yapmakla birlik- le abartılmış biçimde- duydukları deh- da Mapuçe sorunu veya iş hukuku ko- nüstü bir kariyer çizmişti: 2000’li yıl- da duyulan tepki. Yani seçimde sadece te, “ciddi” davranmayı vaat ederek ra- şete rağmen, Boric hiçbir zaman ülke- nusu üzerindeki belirsizliği sürdürdü. lardaki “özerk sol” hareketten ge- Boric için oy kullanılmadı, Kast’a kar- kiplerine güvence vermeye de çalıştı. nin muazzam doğal servetinin çoku- Sosyal hareketin “ayaklanmanın siyasi len Boric, daha sonra 2011 yılında- şı da oy verildi. Santiago’daki Granja İki tur arasındaki döneme, her ne kadar luslu şirketlerin ve ihracatçı burjuvazi- tutsakları” adını verdiği, iki yıldan be- “ücretsiz, kamusal ve kaliteli” bir eği- Halk Meclisi’nin Boric’e açık çek ver- Komünist Parti hoşlanmasa da merke- nin elinden alınıp kısmi dahi olsa ka- ri yargı kararı olmaksızın kimisi hapis- tim için yürütülen büyük gençlik hare- meksizin “faşizme karşı ayağa kalkma- ze doğru programlı bir kayma damga mu kontrolüne geçirilmesi olasılığın- (3) hanede, kimisi ev hapsinde olan kişi- ketleri sırasında Şili Üniversite Öğ- yı” kararlaştırması örneğinde olduğu vurmuştu. Boric, böylece eski Concer- dan bahsetmedi. Özellikle akla gelen ler için genel af fikrini savunmayı iste- rencileri Federasyonu (Fech) yöneti- gibi, kolektiflerin ve sosyal veya femi- tation koalisyonu partilerine yaklaşmış devasa lityum ve bakır madenleri ko- medi. Bu nedenle, 2019 Ekim ayında- cisi olmuş, 2013’te ise hiçbir partinin nist örgütlerin çok sayıdaki açıklaması oldu ve hatta, “piyasalara güven ver- nusunda Boric, özel işletmeciler tara- ki “neoliberal model” karşısındaki bir (5) desteği olmadan bağımsız olarak mil- da bunu doğruluyor. mek” amacıyla, Merkez Bankası eski fından ödenen “telif ücretlerinde” bir öfke patlaması olan büyük ayaklanma letvekili seçilmişti. Bağımsızların aley- başkanı Roberto Zahler veya epey libe- artışı gündeme getirdi. Allende’nin sırasında, Boric’in tartışmalı rolü sık hine merkez partilerin koalisyonları- Yeni anayasa vurgusu ral Ricardo Ffrench-Davis gibi onların “Şili’nin maaşı” dediği şey bu “yeni sık gündeme taşındı. Neredeyse Piñera nı destekleyen Şili seçim sisteminde bu Boric seçilmiş başkan olarak yaptığı en gözde ekonomistlerini ekibine kattı. solun” programında yok ve komünist hükümetini düşürecek olan bu isyan, önemli bir güç gösterisiydi. Daha son- ilk konuşmasında, sözlerini 1973 dar- Eski sosyal-liberal devlet baş- müttefiki de kamulaştırmalardan tekrar 1990’dan beri görülmemiş bir dev- rasında ise (Komünist Parti üyesi) Ca- besinde ölen sosyalist başkan Salvador kanları Ricardo Lagos ve Michèle bahsetmek için henüz zamanın gelme- (4) let baskısıyla karşılaştı. Sağ ve merkez mila Vallejo ya da o zamandan beri Allende’ye yaptığı birkaç göndermey- Bachelet’nin desteğini almak için çaba diğini düşünüyor. partiler tarafından imzalanan “sosyal sağ kolu olan Giorgio Jackson gibi öğ- le süsleyerek “tüm kadın ve erkek Şi- sarfeden Boric, bunun yanı sıra (Encu- Muzaffer koalisyon, ihtiyatlı davran- barış ve yeni anayasa” anlaşmasını 15 renci hareketlerinin önemli isimlerinin lililerin” başkanı olacağını vurgulama- entro Nacional de Empresarios, ENA- masına rağmen, elitlerin bir bölümü- (6) Kasım 2019’da ortaya çıkaran millet- safında yeniden seçilecekti. 2016’da ya özen gösterdi. “Dünya çapında gu- DE içerisinde örgütlenen) büyük pat- nün gözünde şüphe uyandırmaya de- vekilleri arasında Boric de vardı. Jackson ile birlikte kurduğu Frente rur kaynağı” olarak nitelendirdiği de- ronlarla da bir araya geldi. Kongre ta- vam ediyor. Seçimin hemen ertesinde, Komünist Parti ve anlaşmanın pro- Amplio (Geniş Cephe), tarihi komü- vam eden “kurucu süreci” savunacağı- rafından 2022 için onaylanan kemer “Şili usulü” neoliberalizmin kusursuz testoculara sırt çevirerek dört duvar nist sol (ve onun Castrocu veya Boli- nı belirtti: “İlk kez demokratik biçim- sıkma bütçesine riayet edeceği taahhü- örneği eski Hıristiyan demokrat Bakan arasında “kotarılmasını” kınayan Ge- varcı referansları) ile eski Concertati- de bir anayasa yazıyoruz. Bu Magna dünü verdikten sonra, mali hedeflerini Ignacio Walker, yeni seçilen başkanın niş Cephe’nin bir kısmı ise anlaşmayı on koalisyonunun geleneksel partile- Carta’nın, bir dayatmanın değil bir an- düşürdü: Yeni vergiler planı, kademe- “sosyal demokratlaştırıcı” ve “reform- imzalamadı. Kurucu meclisin oluştu- ri arasındaki kritik bir yerde konumlan- laşmanın meyvesi olması için bu süre- li olarak, iki dönemde 8 puanlık mil- cu” yöneliminin, “Komünist Parti ve rulmasına olanak sağlayan bu anlaşma, dı. (O döneme dek, Sosyalist Parti ve ci savunalım.” Gerçekten de Şili, Ekim li servet (GSYİH) eşdeğerinden, büyü- geniş cepheyi karakterize eden yeniden bazı militanlar tarafından Piñera’ya Hıristiyan Demokrasi arasında kurulan uzatılmış bir can simidi ve ülke olağa- ve 1990-2010 arasında iktidarda olan nüstü hal altındayken mücadeleleri ku- Concertation koalisyonuna karşı neoli- rumsal olarak kanalize etme girişimi beralizme sadık kalan yönetimi nede- olarak görüldü. niyle nefret duyuluyordu.) Boric ayrıca bir ay sonra, “barikat ve Uluslararası basının kolaya kaçarak sabotaj karşıtı yasa” lehine oy kullan- yapıştırdığı “radikal sol” yaftası ve- dı. Daha da fazla tartışmalı olan bu ya- ya Şili’deki ana akım medyayı doldu- sa, polis güçleri tarafından gerçekleş- ran komünizm suçlamalarının uzağın- tirilen insan hakları ihlallerinin (ulus- da yer alan “Frenteamplista” denen bu lararası alanda da) şiddetle eleştirildi- kurumsal “yeni sol”, reformcu ve post- ği bir dönemde, kurumsal baskıya ya- neoliberal olmayı amaçlıyordu. Boric sal bir teminat sundu. Daha sonra, mil- ve Geniş Cephe’nin yöntemi, çok po- letvekili Boric ve Frente Amplio’daki püler olan (ve daha fazla soldaki) ko- meslektaşları, parlamentoda sağın ya- münist Belediye Başkanı Daniel Jadue nında yer alarak verdikleri bu oy için karşısında ön seçimlerin kazanılmasıy- la ilk meyvesini verdi. Başkanlık prog- özür dilediler... Ve son olarak da so- ramının heybesinde özellikle yeni bir lun Küba devrimine seve seve koşul- mali politika bulunuyordu. Bu politi- suz desteğini ilan ettiği bir bölgede, ka, başka hedeflerin yanı sıra, sosyal Boric’in Karayipler’in büyük adasında- reformları karşılamak için büyük ser- ki Temmuz 2021 gösterilerini destek- vetleri ve büyük şirketleri vergilendir- lemeyi tercih etmesi bazıları tarafından bir ihanet olarak görüldü. meyi amaçlıyordu. Bu reformlar ara- Çünkü “asi Ekim ruhu” Şili toplu- sında halk sağlığı, eğitimin finansmanı, (General Augusto Pinochet tarafından munda hâlâ fazlasıyla mevcut. 19 Ara- özelleştirilen) emeklilik sisteminin bir lık Pazar gecesi ülkenin sokaklarında kamu kurumunca devralınması, kürta- ve Santiago’nun “Onur Meydanı”nda jın yasallaşması ve kadınların ve cin- solun zaferini kutlamaya gelen kalaba- sel azınlıkların hakları lehine bir poli- 35 yaşındaki Boric, 11 Mart 2022’de koltuğa geldiğinde, Latin Amerika tarihinin en genç devlet başkanı olacak. lıkların sloganlarında ve haykırışların-