Katalog

6 EYLÜL 2021 2 2022’DE SEÇİMLERE GİDİLECEK MACARİSTAN’DA ORBAN, GÜCÜNÜ VAKIFLAR ARACILIĞIYLA PEKİŞTİRİYOR Gasp edilmiş bir ülke CORENTIN LÉOTARD THOMAS LAFFITTE* acar hükümeti özel vakıflar M aracılığıyla ülkedeki çoğu üni- versitenin kontrolünü ve birkaç milyar avroluk kamu servetini ele geçirdi. Baş- bakan Viktor Orban yeni türden olan bu dev özelleştirmeler ile ülkenin kül- türel ve akademik kurumlarında nüfu- zunu sağlamlaştırırken kendisine ya- kın olanların yararına devletin kasaları- nı boşaltıyor. Macar iş insanı Andras Tombor ve babası Balazs Tombor, 1996’da kârlı fi- nansal işlemlerden sonra Mathias Cor- vinus Collegium’u (MCC) kurdu. Hı- ristiyan ve muhafazakâr değerlere bağ- lı olan kurucular, fikirlerin ve eleştirel düşüncenin tartışılmasını teşvik eden prestijli bir üniversite kurmayı amaç- lıyordu. İlk yıllarda sıradan bir yatı- lı okul olarak faaliyete başlayan bu kü- çük üniversite bugünlerde o kadar bü- yüdü ki artık kendisine yeni bir yer gerek. Bunun için Budapeşte’de Tu- na Nehri’nin yanı başındaki Gellert Tepesi’nde bulunan Macar Kültür Mer- kezi Balassi Enstitüsü binası yıkılacak ve yerine 2025’te açılması planlanan yeni MCC kampüsü yapılacak. Devletten dev destek! Tihanyi Vakfı, Tombor ailesi tara- fından akademik ve kültürel projele- ri finanse etmek için kuruldu. Fakat da- ha sonra birçok kamu malını satın ala- rak bir varlık yönetim şirketine dönüş- tü. Devlet bu vakfa ücretsiz bir şekilde büyük gayrimenkul portföyü ve ülke- nin önde gelen şirketleri olan petrol ve gaz şirketi Mol’un ve ilaç şirketi Gede- olarak kullanıldı ve Haziran 2020’de bir denetim kurulu tarafından yöneti- lendi: “Ulusal ve Hıristiyan temelle- kampüsü işgal eden Budapeşte Tiyat- on Richter’in hisselerinin yüzde 10’unu Mathias Corvinus Collegium Vakfı’nın liyor. Bu beş üye daha sonra halefle- ri üzerine kurduğumuz siyasi düzeninin ro ve Film Sanatları Üniversitesi’nde verdi. Bağımsız medyaya göre vakıf sa- kuruluşu ile feshedildi. Mart 2019’da rini seçmekten sorumlu. Tüm bu va- istikrara kavuşması bir başarıdır. (...) (SZFE) gerçek bir direnişle karşılaş- dece 2020 yılı boyunca devletten yakla- hükümet, vakıflar için Macaristan’da kıflar, yeni oluşturulan bir düzenleme 2018’deki zaferimiz, yeni bir çağ in- tı. Fakat sağlık krizi nedeniyle uygula- şık 500 milyar forint (1.4 milyar Avro) şimdiye kadar var olmayan yeni bir kurumu tarafından denetlenecek. Ku- şa etme emridir. (…) Bizi bekleyen gö- nan karantina bu direnişi sonlandırdı. değerinde birçok varlığı bünyesine ge- yasal statü getirdi: “Kamu hizmetin- rum başkanı ise başbakan tarafından rev, kültürel bir çağda siyasi rejimimizi Yasal işlemlerle yapılan büyük üniver- (1) çirdi. Bu değer 27 Macar kamu yük- den sorumlu” ve kamu yararına çalı- dokuz yıllık bir görev süresi için ata- oturtmak. (...) Büyük değişimlere doğ- sitelerin devri ve gizli özelleştirmeleri- seköğretim kurumunun 2019 yılı için (4) nacak. Kurum başkanının kim olaca- ru gidiyoruz.” nin çoğu, Macaristan’da Covid-19’dan şan “tröst vakfı”. Nisan 2021’de bu va- kümülatif yıllık bütçesinden daha faz- ğını henüz bilmesek de vakıfların de- Bu hesaplaşmanın köklerinin rekor ölümlerin olduğu ve olağanüstü kıf türünden 32 tane kuruldu ve daha lasına tekabül ediyor. Bununla birlikte, netim kurulu üyelerinin iktidara yakın Orban’ın 1998-2002 arası başbakan- halden dolayı sokağa çıkma yasağı uy- önce devlet bünyesinde bulunan varlık- vakıf lüks gayrimenkullere de yatırım olan bakanlar, iş insanları ve Fidesz’in lık görevini üstelendiği ve beklenme- gulanırken gerçekleşti. ları yönetmek için her biri için 1.7 mil- yaptı. Böylece Balaton Gölü üzerindeki yörüngesinde olan kişilerden oluşaca- İlk kez kuvvetlerini birleştiren bir si- yon Avro’luk bir bağış yapıldı. Böy- dik bir yenilgiyle sonuçlanan ilk döne- Revfülöp yat limanı, Györ’de bulunan yasi muhalefetle karşı karşıya kalan Fi- lece en ufak bir ücret ödemeksizin ğını tahmin etmek zor değil. mine indiği söyleniyor. Fidesz’in ku- lüks Konferencia Oteli ve Debrecen’de desz, on iki yıllık rakipsiz iktidarın ar- önemli kamu mallarının sahibi oldu- Orban, nisan ayı sonunda Kossuth rucularından biri olan ve 2010’dan be- bulunan ikonik Aranybika Oteli’ni bün- dından gelecek yıl bir seçim yenilgi- radyosunda yaptığı haftalık açıklama- ri parlamentoya başkanlık eden Laszlo lar: 18. yüzyıldan kalma bir barok şato, yesine kattı. si öngörüyor mu?.. Muhalefet bu vakıf- da, “Aynı ulus anlayışını paylaşan in- Köver, “Hükümetteydik ama iktidarda Budapeşte’nin kalbinde bulunan bir sa- Aşırı muhafazakâr bir lobi grubu olan ları Fidesz’e sadık üst düzey yetkililer sanları atayacağız ve kesinlikle enter- değildik” diye durumu özetledi. Orban, ray, bir tiyatro salonu, Tuna Nehri üze- Tihanyi Vakfı, Başbakan Viktor Or- için bir can simidi olarak değerlendi- nasyonalist-küreselci eğilimlileri değil” açıkça bir hegemonya mücadelesin- rindeki bir adanın yarısı ve ülke gene- ban hükümetiyle yakın ilişkiler içinde. demişti. Daha önce 2016 yılında Fi- den söz ediyor. 10 Haziran’da bir basın riyor. Bu yapılar yaklaşmakta olan bir linde daha birçok gayrimenkul. Bağım- 2015 yılında bir Göç Araştırma Enstitü- desz, Macaristan Merkez Bankası’nın toplantısında ülkenin en büyük yüz ser- iktidar değişikliğinde yeni yönetimin sız medyaya göre bu “hediyelerin” de- sü kurdu. Enstitünün başına genel mü- elindeki varlıkları bu tür bir vakfa dev- vet listesinin yayımlanmasının ardın- eylemini baltalayabilir ve iktidarın ye- ğeri birkaç milyar Avro’ya tekabül edi- dür olarak başbakanlık bünyesinde dev- retmeye çalışmıştı. O esnada Fidesz dan kamuoyunda doğan tepkiler sonu- niden ele geçirilmesinin önünü açabi- yor. Hükümet herhangi bir özelleştir- let sekreteri olan ve parlamento ile iliş- Milletvekili Lajos Kósa açıkça şunla- lir. Avukat Andras Schiffer’e göre “ik- cu Orban listedekilerin yüzde 80’inin- me olmadığını savunuyor. Bu varlıkla- kilerden sorumlu olan Balazs Orban’ı tidarın değişmesi durumunda, yeni hü- rı söylemişti: “Çok basit. Bir örnek ve- den fazlasının solculara ait olduğunu (2) rın özel şahıslara devredilemeyeceğini atadı (Başbakan ile aile bağı yok). kümet iktidarı paralel bir hükümetle, reyim: Ben bir bireyim, para bana ait, doğrulayarak “Hâlâ aradığımız denge- ve sadece “kamu yararına” kullanılabi- Macaristan’da yayıncılık piyasasının idarelerde yer alan ve Orban tarafından ta ki bir vakfa aktarmaya karar verene den uzağız” demişti. Gabor Scheiring, leceğini ileri sürerek devletin “ön alım ana yayınevi olan Libri’nin sermaye- yönetilen bir derin devletle paylaşmak kadar. Bu nedenle, artık bu parayla il- bu algının oldukça taraflı olduğunu hakkının” saklı olduğunu ekliyor. sinin yüzde 25’ini satın alarak kültürel zorunda kalacak”. Aynı zamanda Libe- gili hiçbir hakkım, çıkarım veya bağım analiz ediyor. Ona göre büyük servetle- alanda faaliyetlerini güçlendirdi. Ay- ral-ekolojik parti LMP’nin kurucu or- yok. Benim ve bu para arasındaki bağ rin çoğu aktif olarak iktidardaki partiyi Bakanlığın atadığı isim- nı zamanda, Mathias Corvinus Collegi- tağı ve eski milletvekili olan Schiffer, koptu. Bu vakfın ilkesidir.” destekliyor: “İlk 100’de sadece beş ya lerden denetim kurulu um gerçek bir yükseköğretim enstitü- 1989-1990 rejim değişikliği sırasında da altı kişi muhalefet partilerini destek- Kanun bu yeni yasal statülü vakıfla- süne dönüştü ve böylece Macaristan’da Muhalefetten tepki siyasi ve ekonomik hegemonyasını sür- liyor ve ağları son derece zayıf.” rı “hükümetten bağımsız” olarak tanıtı- ve komşu ülkelerdeki (Slovakya, Uk- dürmek için eski sosyalist nomenklatu- En dramatik çalkantı yükseköğre- Mart 2016’da Anayasa Konseyi, rayna, Romanya ve Sırbistan) Macar yor. Böyle bir formülasyon kullanarak ra tarafından milliyetçi sağın yararına bu düzenlemenin Macar temel yasa- timde yaşanıyor. Karl Marx Ekonomi azınlıklara yönelik şubeler sayesinde mevcut iktidarın amacı yeni vakıfların yürütülen kitlesel kamu serveti transfe- sı olan anayasaya tamamen aykırı ol- Üniversitesi’nin varisi, Corvinus Üni- on binden fazla öğrenci çekmeyi plan- asıl kullanım gerekçelerini maskele- ri ile bugün yaşananlar arasında bir pa- duğuna karar verdi. Bu engeli aşmak versitesi -aynı adı taşıyan College ile lıyor. Mathias Corvinus Collegium Ge- mek. Bu vakıfların ana sözleşmelerini ralellik olduğunu dile getiriyor. için Aralık 2020’de anayasa değiştiril- ilgisi yok- basit bir laboratuvar görevi- nel Müdürü Zoltan Szalai, çeşitli araş- veya kendilerine verilen görev kapsa- Fidesz, daha derinlere kök salmak di. Kamu parası kavramı devletin ge- ni üstlenmekle yetindi. Ta ki 2019 ya- tırma merkezlerinin programlarını de- mını değiştirmek için meclis üye tam- için Karpat dağlarında yeni ulusal- lir, gider ve alacakları ile sınırlı tutul- zında Maecenas Universitatis Corvini sayısının üçte iki nitelikli çoğunluğu netliyor ve aynı zamanda haftalık ya- muhafazakâr seçkinlerine yönelik Tuna du ve böylece yeni kuruluşlara aktarı- Vakfı’nın kontrolü altına girene kadar. yımlanan muhafazakâr Mandiner dergi- gerekiyor. Bu çoğunluk iktidarda olan kıyısında fütürist bir manastır kalesine lan fonlar kamu parası olmaktan çıktı. Vakfın sermayesinde her biri yüzde sini yönetiyor. Fidesz (Macar Yurttaş Birliği) partisi- benzeyen devasa bir üniversite komp- 2022 baharında yapılacak seçimlerde 10’luk hisseleriyle yine petrol şirketi nin 2018 seçimlerinden bu yana elde leksi inşa edecek. Böylece Fidesz’in Orban karşıtı bir referandum düzenle- Mol ve ilaç şirketi Richter var. İki yıl- Kamu malları vakıflara... ettiği çoğunluk ile örtüşüyor. bugüne kadar yaptığı büyük eserlerin mek için muhalefet bloğunu kuran al- dan kısa bir sürede 21 yükseköğretim Aslında ülkenin köklü dönüşümü Vakıflar, Yenilik ve Teknoloji Ba- sembolü haline gelecek. Ayrıca hükü- tı parlamento partisi ortak bir açıkla- kurumu, devlet tarafından yeni vakıfla- için Tihanyi Vakfı bir pilot çalışma kanlığı tarafından atanan beş kişilik met, Mathias Corvinus College’in pro- ma ile şiddetle tepki gösterdi: “Fidesz ra devredildi. Budapeşte’de sadece dört jelerine öncelikli yatırım statüsü ve- ve sözde Hıristiyan Demokratlar, ka- üniversite eski statüsünü korurken eya- 6 EYLÜL 2021 rerek olağan şehir planlama kuralları- mu fonlarını çalmak, kamu fonlarıyla letlerde bulunan tüm üniversiteler ar- SAYI: 20 LE MONDE diplomatique nı devre dışı bıraktı. Kısacası, Tihan- sulanan şirketler ve vakıflar bünyesin- tık bir vakfın kontrolü altında. Eger’de lemondediplomatique@cumhuriyet.com.tr yi Vakfı’nın ve bağlı vakıfların kontro- de saklamak ve konsolide etmek için Katolik kilisesine devredilen Karoly lü Orban’a hükümette kalmaktan ziya- adımlar attı.” Nisan ayında yeni yasal Eszterhazy Üniversitesi hariç... İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına Édité par la SA Le Monde diplomatique de iktidarda kalmayı sağlıyor. Actionnaires: Société éditrice du Monde, statülü vakıflar kurulduğunda Anayasa ALEV COŞKUN Association Gunter Holzmann, Öğrencilerin isyanı Genel Yayın Yönetmeni Konseyi’ne müdahale çağrısında bu- Les Amis du Monde diplomatique AYKUT KÜÇÜKKAYA lundular. Sorularımızı yanıtlayan yükseköğre- 1, avenue Stephen-Pichon, 75013 Paris Dış Haberler Müdürü Tél.: 01-53-94-96-01. Télécopieur: 01-53-94-96-26 Bocconi Üniversitesi Sosyal ve Si- timden sorumlu Yenilik ve Teknolo- Mine Esen www.monde-diplomatique.fr (*) Sırayla Courrier d’Europe yasal Bilimler Bölümü’nde yardımcı ji Bakanı Laszlo Palkovics, hüküme- Sorumlu Müdür Centrale’in Genel Yayın Yönetmeni ve araştırmacı olan Gabor Scheiring’e gö- tinin tek hedefinin “rekabetçilik” ol- Yönetim Kurulu Olcay Büyüktaş Akça gazeteci. re, “2022 seçimlerinde yenilgi korku- duğunu vurguluyor. Bu yeni kuruluş- Başkan ve Genel Yayın Yönetmeni Görsel Yönetmen SERGE HALIMI suyla Orban, yandaşlarının yararına ka- ları, “ülkenin gelecek yıllarda rekabet Hakan Akarsu Üyeler mu malını yağmalıyor. Burada açık bir gücünü sağlamak ve uzun vadeli istik- Paris Temsilcisi-Yayın Koordinasyon Vincent Caron, Bruno Lombard, Pierre siyasi amaç var. Mesele sadece Fidesz rar için gerekli olan modern ve benzer- Süleyman Tosunoğlu Rimbert, Anne-Cécile Robert Çeviri: Elvan Akansu Kara Sayfa Tasarım üye ağını ayakta tutmak değil. Bütün siz bir kamu hizmeti biçimi” olarak gö- Dış İlişkiler ve Baskılar Müdürü Anne-Cécile Robert Ece Kurtuluş Dursun bunlar kültürel hegemonya mücadele- rüyor. “Akademik modeldeki değişim Yazı İşleri Müdürü Yayın Kurulu sinin bir parçası. Bu açıdan Orban dai- üç yıl önce Corvinus’un yeniden dü- Benoit Breville Ali Sirmen, Aykut Küçükkaya, ma ülkenin liberal seçkinleri tarafından zenlenmesi esnasında başladı ve o za- Yazı İşleri Müdür Yardımcıları Mine Kırıkkanat, Mine Esen Martine Bulard, Renaud Lambert kendini marjinalleşmiş olarak hissetti”. manlar bu kadar şiddetli tartışmalara (1) Telex, 15 Ocak 2021, https://telex.hu yol açmadı” dedi. “Her akademik se- (2) Kendi görüşü istendiğinde Balazs Orban ‘Yeni bir çağ inşa etmek’ nato (üniversiteyi yöneten öğrenciler Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. onay vermişti fakat daha sonra geri çekti. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 2018 yılında, Avrupa Güvenlik ve İş- ve profesörler tarafından seçilen organ) (3) Czinkoczi Sandor, 444, 27 Nisan 2021, e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr birliği Teşkilatı gözlemcileri tarafından özgürce modelini değiştirmek isteyip https://444.hu Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. “özgür” ancak “haksız” kabul edilen ve istemediğine karar verdi” diye ekledi. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul Tel: (0212) 454 32 55 (4) Viktor Orban, Balvanyos Yaz Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. Orban’ın üst üste kazandığı üçüncü se- Hükümet, 2020 eğitim ve öğretim yılı- Üniversitesi’nde (Transilvanya) yapılan ko- çimin ardından, Orban halka şöyle ses- nın başında yaklaşık on hafta boyunca nuşma, 28 Temmuz 2018.