Katalog

5 TEMMUZ 2021 6 Dile getirilen talepler aynı: Askeri değil sivil bir devlet, bağımsız bir adalet sistemi ve özgür seçimler. Yapılan haberler işine gelmeyince rejim makaslamaya başlıyor... Uluslararası Af Örgütü’nden Guellali’ye göre, “Tunus’ta ceza yasası, aktivistleri veya protestocuları yargılamak için kullanılıyor. Adalet sisteminde gerçek bir reform yapılmadı. Telekomünikasyon kanununun sosyal ağları bağlayıcı maddesi veya memurlara hakarete ilişkin maddeleri özgürlükleri kısıtlamak için ileri sürülebiliyor”. Guellali, “Güvenlik güçlerinin dokunulmazlığından bahsetmiyorum bile” diyor. Tunus’ta basın örgütleri ile insan hakları aktivistleri medyaya yönelik baskılara ve polisin eylemlere sert müdahalesine karşı sık sık eylem düzenliyor. CEZAYIR, TUNUS VE FAS’TA HABERCILIK MÜCADELESI Mağrip’in baskı altındaki gazetecileri bir numaralı medya kuruluşu olarak konumlan- farkında olarak “cezasının askıda” olduğunu belir- si partisi Nidaa Tounès ve Ennahda’nın etkisinden PIERRE PUCHOT * dıran bu internet sitesi de sansürden kurtulamadı. tiyordu. Bir ay sonra, bu kez bir yargıcı Twitter’da kaçmayı başardık. 2015’teki ittifaklarından sonra 2017’de de hedef olan TSA, hiçbir açıklama ya- eleştirdiği için tutuklu olarak yargılanıyor. durum değişti. Bugüne geldiğimizde ise Haica artık pılmadan ve emrin nereden geldiği bilinmeden fii- düzenleyici bir organdan çok gerçek bir güce sahip ‘Televizyon haberlerinde karalama’ len yasaklandı. Kamuoyuna hiçbir mahkeme kararı olmayan küçük bir dernek gibi” diyor. açıklanmadı. Hükümet ise bu konuda sorumluluk Tecavüz suçlamaları, Fas’ta son yirmi yıl içinde Khadhraoui’ye göre bu ortamda, sosyal ağların O nları susturmak için adaleti araçsallaştır- kabul etmiyor. Site yönetimi hiçbir yetkili tarafın- giderek yok olan bağımsız gazeteciliğin üstesinden kamusal meselelerde giderek artan önemi, haliha- maktan çekinmeyen Cezayirli ve Faslı yetkililerin dan bilgilendirilmedi. Guemache, bu keyfi duruma gelmek için yetkililerin başvurduğu tek yöntem de- zırda “epeyce sağlıksız” yürütülen siyasi tartışma- hedefindeki gazeteciler, ülkelerinin demokratikleş- tepkisini gösterirken “sanki gölgede saklanan, sü- ğil. Fas Araştırmacı Gazetecilik Derneği’nin (AM- nın giderek “kutuplaşmasına ve akıldışı hale gel- me mücadelesinde ön saflarda yer alıyor. Tunus’ta per güçlere sahip ve uygun gördüklerini yasaklaya- JI) kurucusu ve Fas’ta insan hakları mücadelesinin mesine” katkıda bulunuyor. Nisan ayının başında, ise 2011 devrimine ve eski rejimin uyguladığı san- bilen birinin olduğu izlenimini ediniyoruz” diyor. önde gelen isimlerinden Maati Monjib, 29 Aralık cumhurbaşkanlığı kabine şefinin, başbakanın gö- sürün sona ermesine rağmen medya ortamı kendini “Medyayla ilgili kararların herhangi bir yasal çer- 2020’de Rabat’ta tutuklandı. Araştırmacı gazeteci- revden alınması için çabaladığını gösteren bir kay- yapılandırmakta zorlanıyor ve siyasi aktörlerin bas- çevenin dışında alındığı Hirak öncesi duruma geri lik eğitimini finanse etmekle bağlantılı olarak “kara dın sızdırılması, Facebook’un saray içindeki hesap- kılarına maruz kalmaya devam ediyor. dönülüyor” diye ekliyor. para aklama” suçlamasıyla yargılandı, hapse atıldı, laşmalarda ve özellikle de cumhurbaşkanı ile hükü- Cezayir’den gelen ses vakur ve kararlı. Hat- Kasım 2020’de referandumla kabul edilen ardından Ocak 2021’de “dolandırıcılık” ve “devlet met arasındaki sessiz mücadelede ne kadar belirle- tın öbür ucunda, Casbah Tribune sitesinin yöne- Cezayir’in yeni anayasası, hiçbir sitenin mahke- güvenliğini tehlikeye atmak” nedeniyle mahkûm yici olduğunu gözler önüne serdi. Khadhraoui, ka- ticisi Khaled Drareni sakinliğiyle etkiliyor. TV5 me kararı olmadan askıya alınamayacağını belir- edildi. 60 yaşındaki gazeteci, 23 Mart’ta 19 günlük muoyunu yönlendirici bu tarz eylemlerin “iletişi- Monde’la da ortak çalışan Drareni, Eylül 2020’de tiyor. Halbuki Nisan 2021’de TSA, Casbah Tri- açlık grevinin ardından şartlı tahliye edildi. Mon- min tüm modern olanakları” kullanılarak gerçek- “milli birliği bozmak” ve “silahsız toplanma çağ- bune ve daha birçok siteye ulaşım engellenmek- jib, “Siyasi polisin, karşıtları elemek ve söylem de- leştirildiğinin altını çiziyor. Bu yeni düzende “sahte rısı yapmak” suçlarından iki yıl hapis cezası- teydi. Uluslararası Af Örgütü, dünyada insan hak- ğiştirmeye itmek için başvurduğu yöntem, hapis hesaplar üreterek seçime katılan adaylara görülme- na çarptırılıp Koléa hapishanesinde on bir ay kal- larının durumuna ilişkin yayımladığı raporunda cezasından da öte karalama kampanyaları oldu” di- miş şekilde saldıran şirketlerin” rolünden söz edi- dıktan sonra, 19 Şubat 2021’de tahliye edildi. (2) Cezayir hükümetini gazetecilerin çalışmaları- yor. “En bilindik gazetecileri diğerlerine korku sal- yor. Durumun belirgin olarak yaşandığı 2019 se- Bir yıl içinde hem ülkesinde hem de dışarıda ka- nı bağımsız olarak, tehdit veya yıldırma olmaksı- mak için gözaltına alıyorlar. Üstelik bu yöntem işe çimlerinde Facebook, aralarında Karoui’ye yakın- mu özgürlükleri için verilen mücadelenin sem- zın yapmalarına izin vermeye ve tüm internet site- yarıyor! Meslekten dışlanıyoruz. Genel olarak, re- lığıyla bilinen kişilerin de olduğu birçok hesabı ka- bolü oldu. Mart ayının sonunda, yüksek mahke- si erişim yasaklarını kaldırmaya çağırıyor. Bu ara- jimin güvenlikçi bileşeninin aceleyle ve baskıyı her patma kararı aldı. me mahkûmiyetini bozarak davanın yeniden gö- da, TSA ekibi de her akşam sosyal medya üzerin- geçen gün artırarak Fas halkının öfkesini susturma- Kamusal özgürlükler bağlamında büyük bir ge- rülmesini talep etti. 16 Şubat 2019’dan bu yana den okuyucularını sanal özel ağ (VPN) kullanma- ya çalıştığını söyleyebiliriz” diyor. rileme yaşayan Tunus’taki bu siyasi ve medyatik Cezayir’i sarsan halk hareketi Hirak’la ilgili yap- ya teşvik eden bir mesaj yayımlıyor. Ayrıca gün- Tunus’ta ise Ocak 2011 devriminden bu yana kaos daha da endişe verici hale geliyor. Uluslara- tığı haberler yüzünden rejim tarafından bir türlü cel siyaseti ve cuma günleri yapılan Hirak yürü- durum oldukça farklı. Tunus’ta medya sosyoloji- rası Af Örgütü’nden Guellali’ye göre “Ceza yasa- affedilmeyen Drareni üçüncü kez yargılanıyor. yüşlerini haberleştirmeye devam ediyor. si dersi veren Riadh Ferjani, “Şu anda Fas’ta yaşa- sı, aktivistleri veya protestocuları yargılamak için nanlar Zeynel Abidin Bin Ali rejimi altında yaşa- kullanılıyor”. “Adalet sisteminde gerçek bir re- ‘İktidar kendi masalını tekrar ‘Mağrip çapında dayanışma gerek’ dıklarımızı hatırlatıyor” diyor ve ekliyor: “Tek fark form gerçekleştirilmedi. Telekomünikasyon ka- Ancak iki seneyi aşan sansürlemelerin sonun- o dönemde iktidar, gazeteleri muhalifleri aşağıla- nununun sosyal ağları bağlayıcı 86. maddesi veya eden bir medya istiyor’ da artık eldeki imkânlar eskisi gibi değil. TSA’da mak için kullanırken şimdi Fas’ta gazeteciler tele- memurlara hakarete ilişkin maddeleri özgürlükle- Genç gazeteci hapisten çıkar çıkmaz, Mart 2019’un başında yirmiye yakın gazeteci tam za- vizyon haberlerinde karalanıyorlar.” ri kısıtlamak için ileri sürülebiliyor. Güvenlik güç- 2020’de Covid-19 salgını ile sekteye uğrayan ve manlı olarak çalışırken bugün yalnızca altı gazete- Devrimden bu yana Tunus’taki uygulamalar ol- lerinin dokunulmazlığından bahsetmiyorum bile” 2021 baharında yeniden başlayan gösterilere dön- ci var. Sitenin Arapça versiyonu askıya alındı. TSA dukça değişirken çoğulcu bir medya ortamının ya- diye ekliyor. Devrimin Ocak 2021’de gerçekleşti- dü. Dile getirilen talepler aynı: Askeri değil sivil bir finansal “birikimleri” ve hâlâ ona sadık kalan bir- vaş da olsa inşası birçok aşama kat etti. (4) Yine de rilen onuncu yıl kutlamalarında, çoğu reşit olma- devlet, bağımsız bir adalet sistemi ve özgür seçim- kaç reklam veren sayesinde ayakta kalıyor. Site, araştırmacı gazeteciliğe sık rastlanmıyor. Yeni ana- yan yüzlerce göstericinin tutuklanması Tunuslula- ler. Ancak artık hareketin başındaki iklim hüküm ana kaynağı olan reklam gelirlerinin yüzde 90’ını yasanın kabul edildiği 2014 yılında kurulan Inkyfa- rın hafızalarında hâlâ çok taze. sürmüyor. Hatta Drareni’ye göre Cezayir basın öz- kaybetmiş durumda. Ayda yalnızca 4 ile 5 milyon da, Nawaat ile birlikte bağımsız Tunus internet ga- Bir yandan reformların sekteye uğraması, diğer gürlüğü konusunda “tarihinin en kötü döneminden” arası ziyaretçi kaydediyor. Guemache, “Bugün in- zeteciliğinin öncüsü konumunda. Üstelik en çok yandan düzenleyici ve denetleyici kurumların ek- geçiyor: “Aramızda hep ‘Basının düşüşü 1999’da sanlar Cezayir’le ilgili haberleri yabancı medya ku- araştırma dosyası üreten az sayıdaki medyadan bi- sikliği sonucunda Tunus medyası baskılara kar- Abdülaziz Buteflika ile başladı’ derdik. Halbuki ruluşlarından alabiliyor” diye iç geçiriyor. “Ya da ri (2020’de yaklaşık otuz dosya). Herkesin ulaşa- şı savunmasız kalmaya devam ediyor. Son yaşa- şimdi durum daha ciddi. Said Boudour, Sofia Mar- sosyal medyadan haber alıyorlar ancak işin vahim bildiği “açık” içeriği Fransızca, Arapça ve Ingiliz- nan olay duruma iyi bir örnek oluşturuyor. Nisan rakchi, Mustafa Bendjama... Yalnızca işlerini yap- tarafı orası da ‘yalan haber’ dolu. Yüzlerce med- ce olarak yayımlanıyor. Inkyfada’nın melez eko- ayı başlarında ulusal basın ajansı Tunis Afrique tıkları için iktidar tarafından takip edilen ve hapse- ya kuruluşuna rağmen Cezayir’in artık güvenilir bir nomik modeli medyaya yönelik eğitim ve tekno- Presse’in (TAP) başına atanan Kamel Ben Younès, dilen gazeteciler artık saymakla bitmiyor.” basına sahip olmadığı bir duruma doğru gidiyoruz” loji geliştirme üzerine dayanıyor. “Kâr amacı güt- ajans personeli tarafından eski rejim döneminde Cumhurbaşkanı Abdülmecit Tebbun tarafından ifadesini kullanıyor. meyen” dernek modelinin gerektirdiği gibi Inkyfa- propaganda ve sansür hizmetlerine karışmakla suç- tarihi 12 Haziran olarak belirlenen seçimler ön- 2021 baharında gazetecileri ana hedef yapmak da yıllık 500 bin Avro değerindeki cirosunu ken- lanıyor. Younès sonunda görevden çekilse de söz cesinde güvenlik güçleri sürekli gazetecileri ve konusunda Cezayirli yetkililerin yalnız olduğu söy- di büyümesi için kullanıyor. Ayda 50 bin farklı zi- konusu olay Tunus idaresinin gazetecilik etiğinin göstericileri hedef alıyordu. (1) Hirak’ı en başın- lenemez. Fas’ta süregelen toplumsal gerilim orta- yaretçi tarafından görülen 200 bin sayfası ile siteye en temel kurallarına karşı sergilediği anlayışsızlık dan beri haberleştiren Tout sur L’Algérie (TSA- mında (3) dokuz ay tutuklu kalan Omar Radi, 27 mütevazı ama önemli bir katılımın sağlandığı or- ve umursamazlığı gözler önüne seriyor. Cezayir Hakkında Her Şey) sitesinin kurucula- Nisan’da mahkemeye çıkacaktı ancak davası yine tada. Bu tekil örnek Inkyfada’nın yöneticisi Malek rından Lounes Guemache’a göre verilmek iste- ertelendi. Çevrimiçi Le Desk gazetesinin kurucula- Khadhraoui’ye göre, çorak medya ortamında azın- nen mesaj açık: “Cezayir’de iktidar, değişim ya da rından araştırmacı gazeteci Radi, iki senedir özel- lıkta kalan bir deneyim. (*) Gazeteci özgür basın istemiyor.” Guemache, “Iktidar ken- likle ağır bir muameleye maruz bırakılıyor. Yazıla- “Tunus’ta araştırmacı gazetecilik eksikliği var. di masalını tekrar eden bir medya istiyor. Iktida- rı ve sosyal ağlarda yayımladıkları nedeniyle yet- Haberin kendisine bile az rastlanıyor. Onlarca özel ra göre artık her şeyin yolunda olduğu ‘yeni Ceza- kililerin tacizine uğrayan, iktidara yakın medyanın kanaldan sadece bir tanesinin günlük haber progra- Çeviri: Okan Urun yir’ var ancak bu bir yalan. Dinar 2020’de yüzde şiddetle saldırdığı Radi, 29 Temmuz 2020’den beri mı var! Radyolar ise daha çok reklam geliri sağla- 17 değer kaybetti; çok ciddi bir ekonomik ve sos- tutuklu yargılanıyor. Tecavüz şikâyeti üzerine “şid- dığı için eğlenceye yönelik içerikler üretiyor. Ege- yal krizle karşı karşıyayız. 1989’da tek parti ik- det içeren uygunsuz saldırı” ile suçlanıyor. Aynı men medya kuruluşları Bin Ali döneminde kurul- tidarının sona ermesinden bu yana gazetecilerin (1) Okuma tavsiyesi: Akram Belkaïd, “Algérie, les louan- olayda sanık olan çalışma arkadaşı Imad Stitou gibi du ve bu da bizi etik bir sorunla karşı karşıya bıra- işi hiç bu kadar zor olmamıştı. Terörizmin ‘kara ges et la matraque” (Cezayir’de havuç ve sopa), Horizons ara- kendisi de suçlamaları reddediyor. kıyor”. 2019 başkanlık seçimlerinde aday olan Na- bes, 30 Eylül 2020, https://blog.mondediplo.net dönemi’nde (1992-2000) bile yetkililer eleştirilebi- Sınır Tanımayan Gazeteciler gibi Radi’nin ser- bil Karoui’nin sahibi olduğu Nessma gibi başlıca (2) 2020/21 Raporu: “Dünyada insan haklarının durumu”, liyor, farklı konular tartışmaya açılabiliyordu. Ikti- best bırakılması çağrısında bulunan Uluslararası Af televizyon kanalları siyasi ve iktisadi iktidara yakın Uluslarararası Af Örgütü, 7 Nisan 2021, www.amnesty.org dar, Hirak defterini kapatmak için insanları korkut- (3) Okuma tavsiyesi: “Fas’ta seni bir sinek gibi görürler”, Örgütü’nün Mağrip ve Ortadoğu bölgesi direktörü duruyor. (5) mak istiyor. Ancak başarılı olamıyor” diyor. Le Monde diplomatique, Nisan 2020. Amna Guellali’ye göre “Bu davalar, çalışmaları ka- (4) Okuma tavsiyesi: Larbi Chouikha, “Médias, la réforme Sitelere erişime engel ‘Siyasi kutuplaşma sürüyor’ mu yararı olarak kabul edilen gazetecilerin arasın- inachevée” (Yarım kalan reform: Medya), “Le défi tunisien Yapılan haberler işine gelmeyince rejim makas- daki uluslararası dayanışmayı zayıflatmaya hizmet 2013 yılında, sektörü düzenlemeye çalışmak için (Tunus’un sınavı)” içinde, Manière de voir, no: 160, Ağustos- lamaya başlıyor. Interlignes veya genç medya por- ediyor”. “Omar Radi hakkında konuşmalıyız!” diye Bağımsız Radyo Televizyon Üst Kurulu (Haica) Eylül 2018. talı Twala gibi sitelere erişim geçici olarak dur- ısrar eden Drareni, “Basınımızı ve medyamızı öz- kurulsa da sonuç başarısız oldu. Başlarda bu ye- (5) Thameur Mekki, “Dosya: Nessma, kanun kaçağı bir duruluyor. Cezayirli internet kullanıcıları Haziran gürleştirmek için Mağrip çapında bir dayanışma ör- ni yapının parçası olan Ferjani, “Tunus’ta, Haica medyanın cezalandırılmadığı beş seneye bir bakış”, Nawaat, 2019’dan beri TSA’ya erişemiyor. O dönem ikti- gütlemek gerekli” görüşünü dile getiriyor. Radi, Ka- da dahil olmak üzere bağımsız kurumlar siyasi ku- 26 Nisan 2019, https://nawaat.org dar bir tür “karşı Hirak” çalışması yapmaya başla- sım 2019’da onunla Kazablanka’da buluştuğumuz- tuplaşmayı ortadan kaldıramadı” diye hayıflanı- (6) “Tunus: Cumhurbaşkanı ve başbakan arasındaki müca- dı. Ayda 25 milyon ziyaretçi ile kendini Cezayir’in da, herhangi bir nedenle her an tutuklanabileceğinin yor. Ferjani, “Iki yıl boyunca dönemin iki ana siya- delede yeni gerginlik”, RFI, 23 Şubat 2021, www.rfi.fr