Katalog

5 TEMMUZ 2021 4 ÇİN KOMÜNİST PARTİSİ 100 YAŞINDA ‘Komünizm’, ulusal yenilenmenin aracı mı?.. ÇKP’nin izlediği yolu sosyalist idealin ÇKP’nin 100. yıldönümü “terk edilmesi” hatta bu ideale çerçevesinde, geçen perşembe günü “ihanet” olarak analiz etmek zor. İlan Pekin’de Tiananmen Meydanı’nda edilen sosyalizm en başından beri bir Devlet Başkanı Şi’nin de katılımıyla amaç değildi; Çin’i dünya sahnesinde tören düzenlendi. yeniden merkeze oturtmak amacıyla ülkeyi birleştirmek, sağlam bir ekonomi ve güçlü bir devlet inşa etmek için bir araçtı. Çin, hatalar ve yanılgılara rağmen, yalnızca bir ekonomik ve askeri güce dönüşmekle kalmadı aynı zamanda nüfusunun büyük bir bölümünün tüketim toplumuna dahil olma özlemini gidermesine de olanak sağladı... “Şi Cinping düşüncesine” gelince, o da Leninizm’den (“tüm örgütlerde partinin istikametini korumak”), Aydınlanmacılar’dan (bilimi desteklemek, “insanlık için bir kader topluluğu oluşturmak”), hümanist söylemden (insanların hayatını ve refahını iyileştirmek) veya bugün tüm ulusların paylaştığı fikirlerden (“doğayla uyum içinde yaşamak”) yararlanıyor. sınıfının partisi değildi. Sanayileşme- mik zorluklar da “orta köylü sınıfı” gi- Bu açıdan bakıldığında, ÇKP’nin le gerek yok. “Oy vermek bize ne sağ- JEAN-LOUIS ROCCA* nin zayıflığı nedeniyle işçi sayısı sınır- bi daha eğitimli ve dinamik katmanlar- izlediği yolu sosyalist idealin “terk layacak?” Bu soru bugünkü mevcut lıydı, 1949 yılında nüfusa oranı yüzde dan destek alınmasına yol açtı. 1950 edilmesi” hatta bu ideale “ihanet” ola- ruh halini gösterir gibi gözüküyor. Bu 5’ten fazla değildi. İşçiler 1930’da par- yılındaki tarım reformu, kırsaldaki du- rak analiz etmek zor. İlan edilen sos- muhafazakârlık siyasi kadroların sü- ti üyelerinin sadece yüzde 8’ini oluş- rumu iyileştirecek ve burada yaşayan- yalizm en başından beri bir amaç de- rekliliğinde de görülüyor. Ülkenin ba- turuyordu (bunların yüzde 2’si fabri- ların desteğini alacaktı. Ama epey hız- ğildi; Çin’i dünya sahnesinde yeni- şındaki insanlar, rejimin başlangıcın- ka işçisiydi). Parti yöneticilerinin ne- lı bir şekilde on yılın hemen ortasından den merkeze oturtmak amacıyla ül- daki devrimcilerle aynı çevreden ge- A redeyse tamamı eğitimli insanlardı, or- itibaren kolektifleştirme, köylüleri, fa- keyi birleştirmek, sağlam bir ekono- nayasasına göre “Çin Halk liyorlar, yüksek dereceli yöneticilerin ta sınıflardan (hali vakti yerinde köylü- aliyetleri sanayileşmeyi finanse etmeye mi ve güçlü bir devlet inşa etmek için Cumhuriyeti sosyalist bir devlettir (...) çocukları ve müttefikleri ve çok kalifi- ler, taşralı okuryazarlar, memurlar) ge- ve sosyalizmi inşa etmeye yarayan, sö- bir araçtı. “Sosyalist elit” tüm güçleri işçi sınıfı tarafından yönetilir ve işçi- ye meslek katmanlarının üyeleri. (9) lerle köylüler arasındaki ittifak üzeri- liyorlardı. (2) mürülen bir sınıfa dönüştürdü. kendinde toplayarak yeni yönetici sı- ne kurulmuştur”. Bir ülkenin anayasa- Son olarak ÇKP’nin karşılaştığı bir nıfı oluşturdu. Ekonomik milliyetçilik... Sanayileşmeyle işçi sıyla, o ülkenin gerçeğinin tam tamına üçüncü sorun daha vardı: Ulusu güç- Çin, hatalar ve yanılgılara rağmen Bununla birlikte, eğer toplumsal lendirmek için politikaya mı yok- yalnızca bir ekonomik ve askeri gü- uyuşmuyor olması hiç kimse için şaşır- sayısı arttı sözleşmeye riayet edilmezse, eğer halk sa ekonomiye mi, sınıf çatışmasına ce dönüşmekle kalmadı aynı zamanda tıcı değil. Fakat buradaki fark çok bü- Mücadeleler, özellikle 1920’li yılla- kaderinin partinin ve ulusun kaderleri- mı yoksa refaha mı güvenilmeliydi? nüfusunun büyük bir bölümünün tü- yük. Çin toplumu artık kapitalizmin bir rın başında birlikte yürütülmüş olsa da ne bağlı olduğu duygusunu artık taşı- 1956’da politikasının sosyalizmin düş- ketim toplumuna dahil olma özlemi- varyantının tüm özelliklerini gösteri- işçi sınıfının her zaman ayrı bir yaşa- mazsa ÇKP’nin ikinci yüzyılının kısa manlarını yendiğini ilan eden Mao, so- ni gidermesine de olanak sağladı. Bu- yor. Emek bir meta oldu. Tüketim top- mı oldu ve kendi örgütlerine dayandı: ömürlü olma riski var. İç istikrarı mu- nunda sınıf mücadelesinin yine de her gün ortalama bir Çinlinin beklentile- lumu, sosyal istikrarın güvencesi ve gizli cemiyetler, coğrafi temelli daya- hafaza etmek, bu nedenle, artık yaban- büyümenin itici gücü olarak işlev gö- zaman gerekli olduğu yargısına vardı. ri ve yaşam biçimi ortalama bir Fran- nışma ağları, sendikalar... (3) 1949’dan cı sermayeye ve düşük fiyatlı ihraca- Bu arada ve sosyalist ülkelerin çoğun- sız’ınkinden hiç de farklı değildir. rüyor. Para, eğitim birikimi ve benzer- sonra, sanayileşme işçi sayısında güçlü ta dayanmayan bir büyümeyi sağlama- da olduğu gibi rejim bir eleştiri yağmu- Uluslararası medyanın şaşırtıcı biçim- lerin birlikteliği üzerine kurulu sos- bir artışa yol açtı ve bu rakam 1995’te yı gerektiriyor. Parti bundan böyle iç ru altındaydı. Bu eleştiriler partinin or- de yardım ettiği ÇKP, elbette ki “Çin- yal yeniden üretim mekanizmaları eşit- yaklaşık 150 milyona ulaştı (nüfu- talebe, yabancı ülkelerdeki yatırımla- tadan kaldırılmasını değil, otoriter sap- li değerlerin”, “Batılı değerlere” karşı sizlikleri katılaştırıyor. İronik biçim- sun yüzde 8’i ve parti üyelerinin yüzde ra ve teknolojik alanda yenilik yaratı- maları ve yolsuzluklarıyla mücadele koyduğu şeklinde açıklıyor ancak bu- de, halk sınıflarının en önemli bölümü- 10’undan biraz fazlası). mına güveniyor. Uluslararası arenada- etmenin yanı sıra yaşam düzeyinin dü- nu gösteren hemen hemen hiçbir kanıt nü toplumun efendisi olması beklenen Yeni rejim işçilerin bir bölümüne ki diğer egemen güçlerin çıkarlarıyla şüklüğünü ifşa etmeyi amaçlıyordu. sergilemiyor. köylüler ve işçiler oluşturuyor. çok avantajlı yaşam ve çalışma şart- (kısmen) çatışmaya giren bir çeşit eko- ÇKP, muhaliflerinin sesini kısmak “Uyumlu toplum” veya “Çin rüya- Anlatı ile gerçek arasındaki bu uçu- ları sundu: ömür boyu istihdam, sos- nomik milliyetçilik söz konusu. ÇKP, için artık üretim araçlarıyla ilişki ye- sı” nihayetinde sadece beylik referans- rum Çin Komünist Partisi (ÇKP) tari- yal güvence, lojman, ortaklaşa tüke- 100 yıllık mevcudiyetten sonra, güçlü rine “değerlere” yani iktidar karşısın- ları -güçlü ama kanunun hâkim olduğu hinin tipik bir özelliği. ÇKP, Temmuz tim. Rejimin vitrini ve sanayileşme bir Çin kurdu fakat ABD ile olan ça- da alınan tutum üzerine kurulan bir sı- bir devlet, klasik yöneticiliğe göre “iyi 1921’deki kuruluşundan itibaren, ge- politikasının aracı haline gelen, görev- tışmanın da gösterdiği gibi Çin’in, is- nıf teorisi kullandı. Bu durum, bur- yönetişim” (etkin bürokrasi, çatışma- lişmek, iktidarda kalmak ama aynı za- leri üzerinde hak sahibi olan bu “me- tikrarını sürdürmek için çağdaş dünya- juva sınıfı ortadan kalkmış olsa bile ların önlenmesi...)- kendisi de Batı kö- manda da ülkeyi dönüştürmek için var mur ve işçiler” kendi sınıf çıkarlarını daki kazanılmış çıkarları altüst etmek- “burjuva ruhunun” tüm kafalara sıza- kenli olan müşterek refah düşüncesiy- olmayan bir toplumu tahayyül etti. Ül- savundular ve bunu kimi zaman par- ten başka seçeneği yok. Çin’i kırılgan bildiği şeklinde açıklanıyordu. Kültü- le birleştiriyor. keyi dönüştürürken 20. yüzyıl başın- tiye karşı yaptılar. Örneğin 1957’de, kılan da bu. rel devrim sırasında “büyük dümenci- daki devrimci ideallere sadık kalan birçoğu “bilimsel” çalışma metotları- Yoksulluğu ortadan nin” destekçileri, gerçek kökenleri ne ÇKP, toplumu modernleştirmeyi, hal- nın uygulanmaya başlamasına ve kü- olursa olsun, hemencecik sahici dev- kın azımsanamayacak bir bölümünü kaldırma hedefi çük sosyalist şeflerin saltanatına karşı (*) Siyaset bilimleri profesörü, rimciler olarak kabullenildi. Bu teo- zenginleştirmeyi ve ulusu güçlendir- çıktı. İşçiler arası eşitçiliği savundular “Şi Cinping düşüncesine” gelince, o Uluslararası Araştırmalar Merkezi’nde ri ülkenin sorunlarının çözümünü eko- meyi başardı. Sahip olduğu halk deste- (4) ve kültür devrimi sırasında (1966- da Leninizmden (tüm örgütlerde par- (CERI) araştırmacı, “Çin Orta Sınıfının nomik kalkınmada görenleri bertaraf ğinin nedenlerini başka yerde aramaya 1976) maddi ayrıcalıklarının korun- tinin istikametini korumak), aydınlan- Oluşması: Küçük Konfor ve Büyük etmeye yaradı. şüphesiz gerek yok. Yakın zamandaki masını ve bunların geçici işçilere de macılardan (bilimi desteklemek, in- Beklentiler” kitabının yazarı, Palgra ve Covid-19 pandemisinin kontrol altına genişletilmesini talep ettiler. (5) sanlık için bir kader topluluğu oluştur- Macmillan, New York, 2017. Refah vaadine dayanan alınması, kusurlarına ve hatalarına rağ- İkinci sorun da şuydu: Parti, yeni bir mak), hümanist söylemden (insanların men, ÇKP’nin yeri doldurulamaz oldu- yeni bir sosyal sözleşme... toplum yaratılmasını, ulusun yeniden hayatını ve refahını iyileştirmek) ve- ğu duygusunu beslemeye katkı sağladı. tesis edilmesi ve iktidarını sağlamlaş- 1970’lerin sonunda ve özellikle de ya bugün tüm ulusların paylaştığı fikir- Çeviri: Zeynep Peker tırmak için basit bir araç olarak görü- 1990’lı yıllardan itibaren tüm denge- lerden (doğayla uyum içinde yaşamak) Zorlu dönemler... yordu. Sınıflarla ilgili analiz, esas ola- ler yeniden değişti. Ekarte edilmiş olan yararlanıyor. (7) 20. yüzyıl başı, Çin açısından her rak sosyal gerçekliği açıklamak yeri- yönetici sınıf üyelerinin büyük bölü- ÇKP’nin ihanet etmek bir yana sadık (1) 1912’de kurulan ulusalcı parti Kuomin- türlü başarısızlığın yaşandığı bir dö- tang, komünistlere karşı savaşmış, daha sonra ne halkı seferber etmeyi amaçlamak- mü iktidara geri döndü ve yavaş yavaş kaldığı iki ilke var. Bir yandan sınıfsız Japon işgaline karşı mücadele etmek için onlar- nemdi: Çing Hanedanlığı altındaki taydı. Böylece ulusal birleşme veya ik- ekonomi politikasının merkezine kapi- bir toplum efsanesini sürdürüyor, diğer la birleşmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında (1644-1911) imparatorluğun reform gi- tidarın ele geçirilmesiyle ilgili zorunlu- talist mekanizmaları yerleştirdi. Onlara yandan da ulusla parti arasındaki be- yeniden ÇKP’nin karşısında yer almıştır. Yenil- rişimlerinin başarısızlığı, 1912’de ilan luklar, başka güçlerle birlik oluşturma- göre sadece refah vaadine dayanan ye- lirsizlik fikrinden vazgeçmiyor. Elbet- gisinin ardından askeri birlikleriyle Tayvan’a edilen ve savaş lordlarının kurbanı yı gerektirdi, Japonya’ya karşı savaşta ni bir sosyal sözleşme, Çin’in gücünün te söz konusu olan eşitlikçi bir toplum çekilen Kuomintang, önce kuvvet kullanarak olan cumhuriyetin çöküşü, ekonominin (1937-1945) veya 1945 ile 1950’li yıl- yeniden tesis edilmesini ve partinin sü- yaratılması değil ama halkın tamamı- daha sonra da seçimlerle Mart 2000’e kadar güçsüzlüğü. Çinli milliyetçilerin büyük ların başı arasında olduğu gibi. Örne- rekliliğini sağlayabilirdi. Bunun karşı- nın “küçük bir refaha” ulaşmasını sağ- iktidarda kalmıştır. bölümü böylece, sadece tek bir parti ğin ulusal burjuvazi, (yabancılara sa- lığı, sınıf mücadelesinin erk yöntemi lamak. Herkes makul bir rahatlığa ula- (2) James Pinckney Harrison, İktidara Doğ- tarafından yönetilen güçlü bir devletin tılmış) komprador burjuvazinin ve- olarak terk edilmesiydi. “Ülkenin efen- şabildiği ve yoksulluk ortadan kalktığı ru Uzun Bir Yürüyüş: Çin Komünist Partisi’nin Çin’i modernleştirebileceği ve emper- ya (Kuomintang’a satılmış) bürokratik dileri” olan işçilerin yerini hiçbir hakkı müddetçe gelirler arasında devasa fark- Tarihi, 1921-72, Præger, New York, 1972. yalist güçler karşısında kendini kabul burjuvazinin aleyhine nesnel bir mütte- olmayan, kendilerini işe adamış göç- ların bir önemi yok. Toplumun büyük (3) Gail Hershatter, Tientsin İşçileri, 1900- ettirebileceği sonucuna vardı. fik olarak görülmüştü. men köylüler aldı. bir kesiminin gözünde, bu amaç, ulu- 1949, Stanford University Press, 1993. 1917’de, Rusya’daki Ekim Devrimi 2002’de “üçlü temsilcilik” teorisiy- sal çıkarların ve örgüt etrafında birliğin (4) Mark W. Frazier, Çin Sanayi İşyerinin Tarım reformu bu kanıyı daha da güçlendirmeye yara- le, çalışanların ve entelektüellerin çı- kalan her şeyin üstünde önem taşıması- Oluşumu: Devlet, Devrim, İş İdaresi, Camb- ridge University Press, 2002. dı. Çok küçük bir parti olan ÇKP, ra- Aynı şekilde eğer köylü sınıfı mer- karlarının yanı sıra büyüme, istihdam, nı (şimdilik) haklı kılıyor. (5) Elizabeth J. Perry ve Li Xun, Proletarya kibi Kuomintang (1) karşısında avan- kezi bir öneme sahip olduysa bunun sağlayan ve böylece ulusal gücü sağ- ÇKP, bazı üyelerinin “hümanist bir Gücü: Kültürel Devrim’de Şangay, Westview tajlara sahipti: Bir teoriye (Marksizm), nedeni teorik olmaktan ziyade pratik- lamlaştıran girişimcilerin çıkarlarını da sosyalizmi” veya kelimenin tam an- Press, Boulder (Colorado), 1997. bir modele (Bolşevizm) ve bir devle- ti. 1927’den itibaren kentsel örgütler gözetmek gerekiyordu. Hâlâ sosyalist lamıyla “halk” demokrasisinin fark- (6) Cf. Çin Orta Sınıfının Oluşması, op. cit. te (Sovyetler Birliği) dayanıyordu. Fa- Kuomintang tarafından imha edilmişti. olan bir Çin’de bu girişimciler sömürü- lı biçimlerini savunduğu 1980’li yıla- (7) John Garrick ve Yan Chang Bennett, “Şi kat ÇKP gerekli gördüğünde (1950’li Mao Zedung, 1934’te ÇKP’nin kontro- cü olamazlardı (bkz. Jérôme Doyon’un rın dışında, hiçbir zaman gerçek alter- Cinping’in Düşüncesi”, Perspectives chinoises, yılların sonundan itibaren) en önemli lünü aldığında “devrimci sınıf” olarak makalesi). Sonuçta ülke, herkesin ulu- natif önerilerle karşı karşıya kalma- no: 2018/1-2, Hongkong, 2018. desteğiyle ama aynı zamanda model ve proletaryanın yerini kesin bir biçimde sal refah ve büyüklüğe katkı sağlama- dı. Bugün hâlâ en çok eleştirenler da- (8) Émilie Frenkiel, Çin’de siyaseti konuş- hatta teoriyle olan bağlarını koparmak- köylü sınıfı aldı. Yine de Çin kırsalının sı gerektiği “orta gelirli maaşlılardan” hi seçimlerin barındırdığı istikrarsız- mak. Demokrasi taraftarı veya karşıtı aydın- tan da çekinmeyecekti. önemli sosyal eşitsizliklere sahip olma- oluşan sınıfsız bir toplumdu. Elbette ki lık tohumlarından endişe duyuyor. (8) lar, Paris, 2014. Teorideki uyarlamalar en başından sına rağmen yoksul ve topraksız köylü- partinin düşmanları vardı ama bunlar Nüfusun büyük bir bölümünün siya- (9) David S. G. Goodman, Çağdaş Çin’de Sı- beri vardı. İlk zorluk şuydu: ÇKP işçi ler hiç de devrimci değillerdi. Ekono- aslında ulusun düşmanlarıydılar. (6) si muhafazakârlığından bahsetmeye bi- nıf, Polity Press, Cambridge, 2014.