Katalog

1 KASIM 2021 2 PEKİN’İN KENDİ ‘ARKA BAHÇESİ’NE GELİŞİNE UZUN SÜRE İLGİSİZ KALAN WASHINGTON ARTIK ENDİŞELİ Latin Amerika’da kartal ve ejderhanın savaşı (14) rafından saf dışı bırakılıyor. Eski Kolombiya dev- ABD, 2018’de kendisi ile Meksika ve Kanada arasında yapılan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anne- d omınıque c orre A * let başkanı (1994-1998) ve UNASUR’un eski genel Anlaşması’nın yeniden müzakere edilmesini fırsat bilerek partnerlerinin Washington’ın sekreteri (2014-2017) Ernesto Samper ironiyle karışık “piyasa ekonomisi” unvanını vermeyi reddettiği ülkelerle yapacakları anlaşmaları ABD’ye olarak “esasen bu kötücül mekanizmaya ‘Pronord’ adı Baştarafı 1. sayfada veto etme hakkı veren bir maddeyi ekletiyor. Bu tür ülkelerin başında da Çin geliyor. 2019’da verilmeli” diyor; “Bu sağcı ülkeleri bir arada tutan or- tak nokta Venezüella’ya duydukları nefret ve ABD’ye ise DFC “Yeni İpek Yolları” ile rekabet edebilmek için “Amerika Kıtasında Büyüme” adlı hizmet etmek” diye ekliyor. Böylece bölünen Latin 60 milyar dolarlık bir yatırım planını başlatıyor. Bölgedeki 14 ülke bu girişime dahil oluyor. Amerika, Kuzey Amerikalı kartal için kolay lokma Beklendiği üzere Venezüella, Nikaragua ve Küba’ya davet gitmiyor. haline geliyor. 2016’da Beyaz Saray’a giren Trump’ın bölgeye il- 2 007’de Ekvador’un başına seçilen Rafael Cor- gisi seleflerininkinden daha fazla görünmüyordu. rea görev başına gelir gelmez Dünya Bankası temsil- Meksika sınırına bir duvar inşa etme ve Venezüella’yı cisini “istenmeyen kişi” ilan ediyor. Manta’daki Ame- ekonomik olarak boğma saplantısıyla yürüttüğü La- rikan askeri üssünü kapatıp ABD ile sürdürülen ser- tin Amerika politikası ülkesindeki Hispanik toplumu- best ticaret müzakerelerini askıya alıyor. Aynı yıl Hu- nun istekleri ve Orta Amerika’dan gelen göçü sınır- go Chavez, yoksul ülkeleri “talan etmek” için “emper- lama isteği ile şekilleniyor gibiydi. Öyle ki Trump, yalizmin enstrümanı” olmakla suçladığı IMF ve Dün- 2017’de daha da ileri gidip ülkesini Transpasifik İş- (4) ya Bankası’ndan Venezüella’yı çıkarıyor. Boliv- birliği Anlaşması’ndan çıkardı. Söz konusu anlaşmaya ya Devlet Başkanı Eva Morales, 2008’de atlattığı dar- 2015’te Çin ile yarışmak adına Barack Obama öncü- be girişimi sonrası Amerikan büyükelçisinin ve Uyuş- lük etmiş; Meksika, Şili ve Peru da imzacı olmuşlardı. turucu ile Mücadele Dairesi’nin (DEA) temsilcileri- Çin’in “Made in China 2025” adlı yol haritası bir nin ülkeden gitmesini istiyor. Beş yıl sonra ise bu de- dönüm noktası oluyor. 2015 yılında başlatılan bu fa “sosyal amaçlardan çok politik amaçlara sahip program, robotik, yapay zekâ ve bilişim gibi ileri tek- olmak”la suçladığı ABD Ulusal Kalkınma Ajansı’nı noloji sektörlere daha fazla yatırım yaparak Pekin’i (5) (USAID) sınır dışı ediyor. Aynı zamanda söz ko- teknoloji alanında özerk hale getirmeyi planlıyor. nusu hükümetler bazı doğal kaynakları kamusallaştı- Bundan bir yıl sonra ise Çin, Latin Amerika’ya yöne- rıp ülkelerinde faaliyet gösteren çok uluslu şirketlerin lik yayımladığı yeni beyaz kitapta, daha çok “bilimsel kârları üzerindeki vergileri de artırıyor. ve teknolojik yenilik”e odaklanan “yeni bir işbirliği Boston Üniversitesi’nde ekonomi araştırmaları yü- aşaması”nın başladığını duyuruyor ve askeri düzeyde rüten, Çin-Latin Amerika ilişkileri uzmanı Rebecca (15) “karşılıklı alışverişi” geliştirmek istediğini ekliyor. Ray’e göre “bu kararlar, solcu hükümetler tarafından Myers’e göre bu noktada “Çin’in (bölgedeki) var- ileri sürülen yeni koşullarda çalışmak istemeyen bir- lığının doğası değişiyor; Çin artık yalnızca ayakka- çok şirketin kaçmasına sebep oldu”. bı, tekstil ya da plastik kova değil geniş bir yelpazede Böyle bir ortamda, bağımsızlık talep eden Latin yüksek teknolojik ürün ve hizmet satıyor”. Çin’in te- Amerika’nın ihtiyaçlarını karşılayacak teknolojik ve lekomünikasyon şirketleri Ekvador ve Bolivya’ya gü- mali kaynaklara sahip ülke sayısı çok azdı. Dolayısıy- venlik kameraları ihraç ediyor veya Venezüella için la tüm gözler Pekin’e çevrildi. Asya’nın güçlü ülkesi, “akıllı” kimlik kartları üretiyor. Pekin, Patagonya’da 2008’de yayımlanan Latin Amerika’ya yönelik ilk be- bir uzay üssü inşaatına başlarken 2015 ile 2019 yılları yaz bülteninde, kendisini Latin Amerika ülkelerinin- arasında ise farklı Latin Amerika ülkelerine 615 mil- kine “benzer kalkınma düzeyindeki” bir ortak olarak yon dolar değerinde silah ve askeri sistem satışı ger- (6) sunuyor. “Eşitlik, karşılıklı yarar ve ortak kalkınma” çekleştirmiş durumda. temelinde işbirliği vaat ediyor. 2008 krizi sonrasında Çin finans kuruluşları (Çin Teknolojik güç Kalkınma Bankası ve Çin İhracat ve İthalat Bankası) İşte bu gelişmeler karşısında ABD sanki akşamdan Şili’de ekonomik kriz, gelir eşitsizliklerine karşı 2019’da kitlesel protestolar patlak vermişti. 18 Ekim’de Venezüella, Arjantin ve Ekvador gibi uluslararası pi- kalma bir halle gözlerini açıyor ve Çin’in artık “dün- gösterilerin yıldönümünde Santiago sokakları bir kez daha hükümet karşıtı eylemlere sahne oldu. yasadan borç almakta zorlanan bölge ülkelerine kredi- yanın atölyesi” değil, geleceğin endüstrilerinin ticaret ler sunuyor. Washington’a göre daha esnek davranan kurallarını belirleyebilecek büyük bir teknolojik güç Çin’in yatırımlarını giderek daha çok endişeyle karşı- -Sahra Altı Afrika’dan sonra bu sektörde en az harca- Pekin, borcu hammadde olarak geri ödeme imkânı (9) olduğunu fark ediyor. Nitekim Çin’in 2017’deki pa- lıyor” diye ekliyor. ma yapan bölge (IDB’ye göre yılda yüzde 2.5 )- söz sunuyor. Böylece Çin de orta sınıfların artan iştahı- tent başvuru sayısı ABD’nin başvurularından iki kat konusu endişeler ikinci planda kalıyor. Pekin’in ön- Ekvador’da 2014 yılında, devasa Coca Codo Sinc- nı karşılamak için doğal kaynak arzını güvence altına fazla. Amerikan egemenliğinin sendelediğini hisseden de gelen projelerinden biri olan Atlantik ve Pasifik kı- lair hidroelektrik barajının şantiyesini su basması sıra- alabiliyor. Ortaya verimli bir “kazan kazan” strateji- Trump da duruma tepki veriyor. 2017’de Çin’i “ulusal yılarını birbirine bağlayan kıtalararası demiryolu inşa- sında 13 işçinin ölümü, çalışma koşullarındaki düzen- (16) si çıkıyor. Çin artık Brezilya, Şili, Peru ve Uruguay’ın güvenlik” için bir “tehdit” olarak tanımlıyor. İki se- sizliklerin altını çiziyor. Bir yıl sonra, Peru’da, Peru atı Brezilyalı yerel iş çevrelerinin hayalleriyle de ör- en başta gelen ticaret ortağı ve de bölgenin en bü- ne sonra ise ülkesindeki şirketlerin Huawei, ZTE, Da- Devlet Başkanı Ollanta Humala, 4 kişinin ölümüyle tüşüyor. Latin Amerika ve Karayip Ülkeleri Ekonomi yük alacaklısı oluyor. 2005’ten beri bölgedeki liman- hua ve Hikvision gibi Çinli tedarikçilerden ekipman sonuçlanan bir bakır madenciliği projesine karşı yerel Komisyonu’nun (ECLAC) uluslararası ticaret ve en- lar, yollar, barajlar ve demiryolları gibi altyapı proje- satın almalarını yasaklıyor. Gerekçe olarak ise bu şir- halkın protestolarının ardından Las Bambas eyaletin- tegrasyon bölümünün eski direktörü Osvaldo Rosales, lerini finanse etmek için verdiği borçların toplamı 137 ketlerin Çin Komünist Partisi (ÇKP) adına hükümet- de olağanüstü hal ilan etmek zorunda kalıyor. 2018’de “Çin, kalkınmamızı neredeyse tamamen piyasa güç- (7) milyar dolar. Bugün bölgeye verilen Çin kredilerinin leri “izlediği”ni ve ABD’de teknoloji hırsızlığı yapa- Bolivya, yerel halkın projenin başlatılmasından ön- lerine emanet ederek devletin rolünü azaltan onlarca miktarı Dünya Bankası ve Amerikalılar Arası Kalkın- caklarını ileri sürüyor. ce kendilerine danışılmadığından şikâyet etmesi üze- yıllık neo-liberal politikaların bıraktığı boşlukları dol- (8) ma Bankası’nın (IDB) toplam kredilerini aşıyor. “Bu teknoloji soğuk savaşının” demir perdesinin rine Rositas hidroelektrik barajının inşaatını erteliyor. duruyor” diyor ve “bu ticaret yapısından sorumlu olan Latin Amerika’nın üzerine kapanması gecikmiyor. Wintgens’e göre, “ikili ilişki üzerinden yürüyen Çin, Çin’den çok geçmişteki bu politikalar” diye ekliyor. Asimetrik denge 2018’de o dönem Trump’ın Dışişleri Bakanı olan Rex ülkeler arasında rekabet yaratırken bu durum da söz- “Yeni İpek Yolları”nın uyandırdığı heyecanı fırsat Çin’in ani ve yoğun bir şekilde kıtaya ayak basması Tillerson, Teksas’taki Austin Üniversitesi’nde yaptı- leşmelerin çevresel ve sosyal kıstaslarını aşağılara çe- bilen Pekin “tek Çin” politikasını dayatıyor. 2017 ile beraberinde endişeleri de getiriyor: Yoksa ABD’den ğı bir konuşmada Çin’in “bölgeyi hâkimiyet altına al- kiyor”. Ray ise “Çinli yatırımcıların çevresel ve sos- 2018 arasında El Salvador, Panama ve Dominik Cum- mak için ekonomik gücünü kullandığını” belirtiyor kaçan Latin Amerika bu defa da başka bir imparator- yal performansları Batılılarınkinden daha kötü değil” huriyeti diplomatik olarak Çin’i tanımaya karar verin- ve “Latin Amerika’nın sadece kâr peşinde koşan ye- luğun boyunduruğuna mı giriyor? Brüksel’deki Libre derken daha iyi olmadığını da kabul ediyor. ce, Taipei’nin bölgedeki müttefik sayısı 9’a düşüyor. ni emperyal güçlere ihtiyacının olmadığı” konusunda Üniversitesi Siyasi Yaşam Araştırmaları Merkezi’nde Asya devinin Atlantik ve Pasifik okyanuslarının kesi- (17) uyarıyor. Ezcümle Monroe Doktrini tadında bir ko- ‘Geri ödemesi imkânsız borçlar...’ çalışan Sophie Wintgens duruma dair analizinde “gü- şim noktasındaki Karayip ülkeleri ile yakınlaşması ti- nuşma yapıyor. 2014’ten itibaren çoğu ülkede iktidara geri dönen ney-güney işbirliği söyleminin arkasında iki taraf ara- cari olarak stratejik önemdeki merkezlere erişimini O andan itibaren ABD kontrolü yeniden eline al- sağ, Washington’ın jeopolitik tercihleriyle yeniden hi- sında asimetrik bir denge söz konusu” diye belirti- güvenli hale getirirken Çin’in uluslararası kurumlar- mak için saldırılarını artırıyor. Eylül 2018’de Was- zalanıyor: Çin müttefik konumundan tehdit konumu- yor. Wintgens’e göre “Çin, ticari düzeyde Latin Ame- daki oy potansiyelini de genişletiyor. hington, Tayvan’la ilişkilerini kesen Panama, Domi- na geçiyor. El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, rika devletlerinin ABD’ye olan bağımlılığını azaltma- nik Cumhuriyeti ve El Salvador’daki diplomatik tem- 2019’da Washington’a ziyareti sırasında yaptığı açık- ‘Çin’e yönelik kaygılar var’ yı mümkün kıldı. Öte yandan, kendisi de güney-güney silcilerini misilleme olarak geri çağırıyor. Bir ay son- lamada “Çin gerçekleşmesi mümkün olmayan proje- Pekin, Washington’ın tavrını eleştirmekten geri dur- ticaret modelini yeniden üretiyor: İmal ettiği ürünleri ra yeni Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Panama’ya Ju- ler geliştirerek ülkeleri geri ödemesi imkânsız borç- satıyor ve hammadde satın alıyor”. muyor: Dışişleri Bakanlığı sözcülerinden Lu Kang, an Carlos Varela hükümetini Çinli şirketlerin “yağma- lar içinde bırakıyor ve bunu kendisine finansal kaldı- 2019’da ABD’nin “Latin Amerika’yı arka bahçe- Ekonomik düzeyde ise 20. yüzyıl boyunca ileri- (11) cı ekonomik faaliyetleri” ile ilgili “duyarlılaştırmak” raç olarak kullanıyor” diyor. Ekvador Başkanı Mo- si gibi gördüğünü” belirtirken kendi ülkesini ise La- (18) ci Latin Amerikalı iktisatçıların şikâyet ettiği “bağım- için Panama’ya seyahat ediyor. O tarihten bu yana reno ise selefinin Çin ile yaptığı anlaşmaların “şef- tin Amerikalıların “gerçek dostu” olarak tanımlıyor. lılık” olgusu varlığını sürdürüyor. Üstelik bu durum Panama, Asya devi tarafından finanse edilen beş alt- faflıktan uzak” olduğunu ve “ülkeye zarar verdiği- (10) Ancak sahada, insanlar Çinli şirketlerin Amerika- bölgedeki 18 ülkenin “yeni Çin İpek Yolları”na ka- (12) yapı projesini iptal etti. ni” söylüyor. 2018’deki seçim kampanyası sıra- tılmasıyla daha da yoğunlaşabilir. Söz konusu proje lı emsallerinden daha fedakâr davranmadığını görü- Akabinde Şili’yi ziyaret eden Pompeo, bu defa sında Brezilyalı muhafazakâr siyasetçi Jair Bolsona- 2013’te Şi Cinping tarafından başlatılan ve Çin’i kü- yor. Interamerican Dialogue adlı düşünce kuruluşu- Devlet Başkanı Sebastian Pinera’yı Çin hükümetinin ro “Çin’in Brezilya’dan bir şey satın almadığını ancak resel ticaret ve jeopolitik ağların kalbine yerleştirme- nun Asya ve Latin Amerika programı direktörü Mar- (19) (13) Huawei üzerindeki “kontrolü” konusunda uyarıyor. Brezilya’yı satın aldığını” dile getirirken esasen en yi amaçlayan geniş bir altyapı programı. Altyapı ya- garet Myers durumu “Çin’e bölgede iyi gözle bakıl- Birkaç ay sonra ise Şili söz konusu şirketi Pasifik öte- güçlü sosyal tabanını da karşısına alıyor. Nitekim ül- tırımları açısından epey geride kalmış bir bölge için mıyor” diye özetliyor. Myers “sivil toplum örgütleri si deniz altı kablolama projesinden çıkarıp yerine Ja- kenin sığır eti ve soya ihracatçıları büyük oranda Çin pon bir şirketi tercih ediyor. 2020’de ise dönemin dı- pazarına bağlılar. 1 KASIM 2021 SAYI: 22 şişleri ekonomi politikalarından sorumlu üst düzey Ekonomik sıkıntılarla boğuşan birçok bölge ülkesi LE MONDE diplomatique görevlisi Keith Krach Brezilya’ya yaptığı bir ziyaret- teselliyi IMF’nin kollarında buluyor. 2018’de Arjantin lemondediplomatique@cumhuriyet.com.tr te Huawei şirketini “ÇKP gözetleme devletinin omur- Devlet Başkanı Mauricio Macri, IMF tarafından öde- nen 57 milyarlık bir zarf ile ülke tarihindeki en büyük gası” olarak tanımlayıp Latin Amerika devini “Temiz İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına é dité par la SA Le Monde diplomatique Actionnaires: Société éditrice du Monde, ALEV COŞKUN mali kurtarma paketine başvuruyor. 2019 ve 2021’de Ağ” oluşumuna katılması konusunda ikna ediyor. Association Gunter Holzmann, Genel Yayın Yönetmeni muhafazakâr siyasetçiler Lenin Moreno ve Ivan Du- Les Amis du Monde diplomatique AyKUt Küçü KKAyA Salgınla ağırlaşan tablo que, kemer sıkma önlemleri karşılığında sırasıyla 4.5 1, avenue Stephen-Pichon, 75013 Paris Dış Haberler Müdürü Tél.: 01-53-94-96-01. Télécopieur: 01-53-94-96-26 milyar ve 11 milyar dolar değerinde krediler alıyor. Çin’i izole etme stratejisi finansal ve ticari mekaniz- Mine Esen www.monde-diplomatique.fr Büyük protesto gösterileri ile karşılanan bu önlemler maların devreye sokulmasını da gerektiriyor. 2018’de Yazıişleri Müdürü daha sonra geri çekiliyor. ABD, kendisi ile Meksika ve Kanada arasında yapılan Yönetim Kurulu Olcay Büyüktaş Akça Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması’nın (Ale- Başkan ve Genel Yayın Yönetmeni Yazıişleri Müdürü SERGE HALIMI Örgütlenmede çöküş na) yeniden müzakere edilmesini fırsat bilerek part- Hakan Akarsu Üyeler nerlerinin Washington’ın “piyasa ekonomisi” unvanı- Ama hepsinden öte, “mavi dalga” Latin Paris Temsilcisi-Yayın Koordinasyon Vincent Caron, Bruno Lombard, Pierre Rimbert, Anne- nı vermeyi reddettiği ülkelerle yapacakları anlaşmala- Süleyman tosunoğlu Amerika’nın jeopolitik konumunu dış baskılara kar- Cécile Robert Sayfa Tasarım rı ABD’ye veto etme hakkı veren bir maddeyi ekleti- Dış İlişkiler ve Baskılar Müdürü şı ana kalkanından yani bölgesel entegrasyondan yok- Anne-Cécile Robert Ece Kurtuluş yor. Bu tür ülkelerin başında da Çin geliyor. 2019’da sun bırakarak zayıflatıyor. Bölgedeki 33 ülkeyi bir Yazı İşleri Müdürü Yayın Kurulu ise DFC “Yeni İpek Yolları” ile rekabet edebilmek araya getiren ve Çin ile ana tartışma forumu olan La- Benoit Breville Ali Sirmen, Aykut Küçükkaya, için “Amerika Kıtasında Büyüme” adlı 60 milyar do- tin Amerika ve Karayip Ülkeleri Topluluğu’nu (CE- Yazı İşleri Müdür Yardımcıları Mine Kırıkkanat, Mine Esen larlık bir yatırım planını başlatıyor. Bölgedeki 14 ülke Martine Bulard, Renaud Lambert LAC) işlevsiz hale getiriyor. Ayrıca 2018’deki Ve- nezüella krizi konusundaki fikir ayrılıkları neticesin- bu girişime dahil oluyor. Beklendiği üzere Venezüel- de altı ülke, Washington’ın bölgedeki uzantısı Ame- la, Nikaragua ve Küba’ya davet gitmiyor. Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 rikan Devletleri Örgütü’ne (OAS) karşı denge görevi Eylül 2020’de, Trump, “Amerika Kıtasında Büyü- e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr görmesi beklenen Güney Amerika Uluslar Birliği’ne me” planının mimarı Mauricio Clever-Carone’u gele- Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul (UNASUR) katılımlarını askıya alıyor. 2019’da ise neksel olarak bir Latin Amerikalının başkanlık ettiği tel: (0212) 454 32 55 Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. UNASUR, daha çok Prosur (Güney yanlısı) kısaltma- IDB’nin başına geçiriyor. Eski Kolombiya devlet baş- sı ile bilinen Güney Amerika Kalkınma Forumu ta- kanı Ernesto Samper’e göre “IDB’nin bu şekilde rehin