Katalog

3 ŞUBAT 2020 4 KIZGIN YAZ adı verilen iklim FELAKETİ ilk 2012’DE YAŞANDI. ŞİMDİ İSE ARTAN şiddetini anlatmak için Avustralya’da, cehennemde Sadece doksan günde 206 kez sıcaklık rekoru kırıldı. 24 Ocak’ta, termometre Güney Avustralya’daki Port Augusta kentinde 49.5 dereceye ulaştı. Sıcaklık dalgası kıtanın birçok yerinde yangınlara yol açtı. Maxıme lancıen * Baştarafı 1. sayfada P eki, su havzasından sorumlu olan yönetim, iklim değişikliğine nasıl tepki veriyor? MurrayDarling Havzası Kraliyet Komisyonu, 2018 yılında yapılan bir araştırma yetkililerin tarım işletmecilerine bakışını ortaya koydu. Ovalar kavruluyor, ancak devasa çiftliklerin yatırımcıları tehdidin farkında değil. Yasadışı bir şekilde Darling Irmağı’ndan suyu büyük miktarda çekiyor, su havzasını soluksuz bırakıyorlar. Raporda, “Nehirlerden ve ırmaklardan alınabilecek su miktarlarının sınırlarını bilimden ziyade siyaset belirliyor (4)” deniyor. Üç milyon nüfus, bu can çekişen ekosisteme bağımlı. İçme suyu, kuyularda ve depolarda bile yok artık. Gelinen durum çiftçiler, onların aileleri ve Aborijin topluluklar Avustralyalı ilk iklim sığınmacıları mı olacaklar sorusunu akıllara getiriyor... Okyanusya en çok endemik hayvan ve bitki türü barındıran kıta. Örneğin, memeli hayvanların yüzde 80’i için durum böyle. Bu olgu, 40 milyon yıl önce Avustralya ile Gondwana arasındaki ayrılmanın sonucu olan dönem ile de açıklanmakta. Bununla birlikte, İngiliz koloniciler tarafından evcil kedi ve tilkinin sokulması, Avustralya memelileri popülasyonunu kısmen yok etmiş. İki yüzyıl içerisinde, Kuzey Amerika’daki bir tek türe karşılık, 273 Avusturalya karasal endemik türünün yüzde 10’u kayboldu (5). Küresel ısınmayla birlikte doğadaki kırılgan canlıların ölüm oranı artıyor. Endemik memelilerin yüzde 21’i tehlikede. Gazeteci Elisabeth Kolbert (6) tarafından anlatılan “altıncı kitlesel yok oluş” ormanları, savanaları ve resifleri boşaltıyor. Kasım 2018’de, Cairns’ten Adelaide’a kadar binlerce büyük yarasanın (Pteropus) öldüğü görüldü. Sydney’de hayvan ekolojisi alanında doçent ve yarasa uzmanı olan Justin Welbergen, aşırı sıcakların bu yarasaların davranışı ve demografisi üzerindeki etkilerini inceliyor. “Hiç kuşku yok ki yazlarımız gitgide daha sıcak olacak. Yarasa ölümleri daha da artacak, özellikle dişiler ve yavrular” diyor. Polenleme için ana unsur olan bu hayvanların kitlesel yok oluşu, Avustralya ormanlarını daha da kırılgan hale getirmekte. Daha münzevi, ürkek ya da gececi olan diğer türler ise tropikal ormanların gizemi içinde yok olmakta. “Koalalar, beyaz kuyruğu dümen işlevi gören papağanlar, muhabbet kuşları, zebra ispinozları ve sinek kuşları (7)” diye sıralıyor bilim insanı Welbergen. Denizin yavaş yavaş yutmakta olduğu kumlu Bramb le Cay Adası’nda yaşayan fareye benzer kemirgen türü “melomys rubicola” 2019’da böyle yok olmuştu. 2014 yılında koalalar, turizm gelirinin 3.2 milyar dolarını temsil ediyordu. Şimdi “işlevsel olarak nesli tükenmiş” olarak nitelenen bu keseli hayvanlar, aynı zamanda en az 30 bin kişi için de istihdam anlamına geliyordu. Büyük Mercan Resifi, tek başına yaklaşık 56 milyar doları (8) bulan ekonomik, sosyal ve sembolik değere sahip. Ama Avustralya maden endüstrisinin 248 milyar dolar değerindeki ihracatı ve 247 binden fazla insana iş verdiği düşünüldüğünde, standart ekonomilerin düşünce tarzını yansıtan bu rakamdan bahsetmek neye yarar? Deniz seviyesi yükselirse Avustralyalıların yaklaşık yüzde 90’ı kıyıya 30 kilometreden daha yakın bir mesafede yaşıyor. Brisbane ile Melbourne arasındaki kıyı bölgesi 15 milyon kişiyi, yani 25.4 milyona varan toplam nüfusun yarısından fazlasını barındırmakta. Sonuç olarak, MurrayDarling’tekilerden başlamak üzere, su kaynakları üzerinde çok büyük bir baskı var. (9) Küresel ısınma Avustralya’yı suların yükselmesine ve tropik ötesi siklonlara karşı, gelişmiş başka hiçbir ülke için olmadığından daha savunmasız hale getiriyor. Avustralya Milli Marşı’nda “Vatanımız denizle kuşatılmış”, denir. İklim bilimci Joëlle Gergis ise şöyle tamamlıyor: “Ulusal kimliğimizin bir temeli çökmek üzere. Ve biz bu olaya erozyona uğrayan kıyıdan tanık oluyoruz (10).” Senaryoların en kötüsü bugünden 2100 yılına kadar denizlerin seviyesinde 1 metreden fazla bir yükselme olacağı tahmini. Bu da sigortacılar için su baskınları ve erozyon ile yutulan 226 milyar dolarlık bir taşınmaz varlık ve altyapı demek. Haziran 2016’da şiddetli fırtınalar, Queensland’dan Tazmanya’ya kadar ülkenin doğu kıyısında etkili oldu. Özellikle Sydney’de, Collaroy ve Narrabeen bölgelerinde yükselen sular evleri, yolları tahrip etti. İklim Konseyi Derneği, “Gazın, petrolün yanması ve ormanın yok olması ‘Kızgın Yazların’ kökeninde bulunan sera etkili gazın üretilmesine neden olur (11)” diye özetliyor. Normal zamanda 40 ile 50 güney paraleller arasındaki rüzgârlarla serinleyen Tazmanya’da, kıtanın güneydoğusundaki bu adada, ocak ayında sıcaklık 35 dereceyi gösteriyor. Kara bulutlar Hobart kentini adeta gerçek dışı bir ışıkgölge ortamına sokuyor. Dağların arkasında yağmur ormanları yanıyor. Beş yüz itfaiyeci, binlerce yıllık botanik hazineleri olan King Billy ve Huon çamlarını korumak için mücadele veriyor. Daha şimdiden 200 bin hektarlık bir alan duman olup gitti. Kıta üze Orman Çayır Çöl Mera Tarım ve hayvancılık Tarım Kuraklığa bağlı yangınlardan etkilenen alanlar Ölü alanlar Deniz sınırları Hint Okyanusu Timor Denizi Darwin Carpentaria Körfezi Kimberley Fitzroy KUZEY TOPRAKLARI Cairns Townsville QUEENSLAND Büyü k Set ResiŞ PasiŞk Okyanusu Mercan Denizi Carmichael Projesi Bölge sınırları Exmouth Koruma Alanları Aborijin toprakları Ningaloo ResiŞ BATI AVUSTRALYA Milli parklar Deniz alanları Maksimum koruma Sınırlı ve çok sınırlı koruma Perth Maden ve enerji işletmeleri Altın ve gümüş Bakır Çinko Elmas Boksit Demir Uranyum Kömür Gaz Petrol Denizaşırı petrol sahaları GÜNEY AVUSTRALYA Darling YENİ GÜNEY GALLEDR Logan City Brisbane Gold Coast Port Büyük Avustralya Körfezi Augusta Mildura Murray Canberra Adelaide VICTORIA Melbourne Newcastle Sydney Wollongong 200 binden fazla sakinin yaşadığı kentlerin nüfusu (binli sayı cinsinden) Geelong TAZMANYA Hobart Tazmanya Denizi 0 500 km 200 500 1 000 2 000 4 600 Kaynak: Avustralya Tarım ve su Kaynakları Bakanlıkları ; Avustralya Yerbilimleri Ajansı ; MyFireWatch ; worldpopulationreview.com ; Atralya Deniz Parkları ; “Küresel okyanuslar ve kıyı sularında oksijenin azalması”, Science Dergisi, Ocak 2018. Agnès Stienne rinde, kısmen ateşten doğan Avustralya manzarası alarm veren bir hızla genişliyor. İklim Konseyi yaşananlara karşı mücadele için koordineli bir politika eşliğinde emisyonları 2050’ye kadar sıfıra indirme çağrısında bulunuyor. “Yangın mevsimi Queensland’da normalden daha uzun sürdü ve Tazmanya’da daha erken başladı” diyor. Bunlar, milyarder Rupert Murdoch’un (ulusal basının yüzde 70’ini kontrol eden) medya araçlarının (12), Avustralya Madenler Konseyi ve Kömür Birliği gibi grupların küresel ısınma “efsanesi”ni geçersiz ilan ettikleri bir dönemde, kömür ihracatı dünya şampiyonu bir ülkede oluyor. Soğuk Savaş’ın “kızıl tehdidi”nden sonra, Avustralya sağı artık seçmenleri yanına çekmek için “yeşil tehdit” söylemini kullanıyor. Townsville’de işsizlik oranı yüzde 9’a ulaşıyor, yani Queensland’ın geri kalan kısmında gözlemlenen ortalamadan yüzde 3 daha fazla. Eylül 2018’de 17 ila 24 yaşındaki gençlerin yüzde 17.7 si işsizdi. Bitkisel sütlerini keyifle içerken, işçilere dersler veren kentli ekolojistleri gülünç duruma düşürmek için uydurulan bir slogan; “Kömür işimi alma, ben de senin soya sütünü almayacağım”... Burada gezegenin en büyük kömür madeni Carmichael’in inşa edilmesi düşünülüyor: Yaklaşık 447 kilometrekare, yani Paris’in yüzölçümünün dört katı. Her yıl 60 milyon ton düzeyinde çıkarılacak olsa, bu mega madenin bitirilmesi yüz elli yıl alırdı. Queensland Hazine İdaresi’nin, projenin mali yönden uygulanabililirliği konusundaki kuşkularına rağmen, Campbell Newman’ın hükümeti, sonra da Annastacia Palaszzcuk’un hükümeti, sahanın işletmecisi olan yerli Adani şirketler grubuna tam destek ver di. Binlerce istihdamın sağlanacağı vaadinde bulundu. Yine de Adani, Batı Avustralya’da Perth’te üslenmiş bulunan bir işlem merkezinden itibaren şoförsüz kamyonları denetleyen Rio Tinto devi gibi, madeni “kuyudan limana kadar” otomatik hale getirme isteğini saklamıyor. Lobiler devrede Yazar James Bradley, “20172018’de, kömür üzerinden alınan işletme vergileri Queensland’ın kamu gelirlerine ancak yüzde 6.4 düzeyinde katkıda bulundu, ki bu 20212023’de yüzde 4.6’ya düşmek zorunda (13)” diye vurguluyor. Daha sorunlu olan ise Avustralya Enstititüsü tarafından yürütülen bir incelemenin, yabancı şirketlerin ülkenin maden sanayisinin yüzde 86’sını elinde bulundurduklarını ve çeşitli Avustralya hükümetlerini etkilemek için on yıllık bir zaman içerisinde yarım milyar dolardan fazla bir para harcadıklarını göstermesi. (14) Ekolojik siyaset yanlıları, basit bir deyişle maden zenginliklerini sömüren lobilerle rekabet edecek olanaklara sahip değil. “Küresel ısınma seçimleri” adı verilmiş olan Mayıs 2019 milletvekili seçimleri, sadık bir Pantkot (Kutsal Ruh’un havarilerin üzerine inmesini anmak için Paskalya’dan sonraki yedinci pazar günü kutlanan Hıristiyan yortusu, Ç. N.) kutlayıcısı ve ateşli bir kömür savunucusu olan Morrison’u iktidara getirdi. Bununla birlikte, İklim Konseyi’nin üyesi, yetkin bir biyoloji profesörü olan Lesley Hughes’ın anlattığı gibi, “Avustralyalıların, (muhafazakâr sağ) koalisyonun yeniden seçilmiş olması bahanesiyle küresel ısınmayı kendilerine dert etmediklerini düşünmek fazlaca basite kaçmak olurdu (...) Yereldeki istihdam Fotoğraf: AFP lara bağlı kayıplar ve kazanımlar, İşçi Partisi tarafından kaybedilen sandalyelerden bazıları için son derecede belirleyici oldu”. Queensland’de seçmenler Morrison’un kararlılığını, kendilerini ne gerçekten maden yanlısı ne de vergi yanlısı olarak tanımlayabilen İşçi Partisi’nin belirsiz konumuna tercih ettiler. Bununla birlikte, Avustralya başka bir yola girebilir. Yüz kadar yerel hükümet ve 300 kent, “sürdürülebilir bir enerji geleceği”ni teşvik etmeyi amaçlayan Cities Power Partnership (Şehirler Güç Ortaklığı) programının bünyesinde bir araya geldiler. Japonya, Güney Kore, Çin ve Tayvan gibi karbonun çeşitli derecelerde azaltılması ile ilgilenen ülkelerin ortaya çıkması, Canberra’nın gündemini yeniden gözden geçirmesini sağladı. Şimdi “piyasanın etkinleştirilmesi (15)” zamanı. Fakat, devletlerin yön değiştirmeye niyetleri var mı? Aborijinleri dinlemek... Toprağın yasası... Batı Avustralya’nın kuzeyinde bulunan bir bölge olan Kimberley’de MardoowarraFitzroy Irmağı yakınında yaşayan Anne Poelina, “Bu başka bir hikâye” diyor. Nyikina Warwa kabilesinin geleneksel bekçisi, ebe ve doktor olan Poelina, bölgenin yerli topluluklarının sesini aktarıyor. Eğitim, araştırma ve formasyona yönelik bir toplum örgütü olan Madjulla’nın müdiresi olarak, bilim insanları, ekolojistler, sanatçılar, öykü anlatıcılar ve hukukçular ile birlikte çalışıyor. “Aborijinler enerji üretim ve tüketim usullerinin değiştirilmesine katılmak istiyorlar ve tartışmaya kabul edilmemek onlar için oldukça ümit kırıcı. Değişimin Aborijinlere olduğu kadar büyük şirketlere de yarar sağlayacağını kanıtlamak için, barışçı bir yaklaşımı savunuyorum.” Yerel kültür, geleneksel tıp, bin yıllık bir tarım bilgisi ve yenilenebilir enerjiler bu yönde bir o kadar argüman oluşturmakta. “Kimberley, dünyada başka bir gelişme modelinin mümkün olduğu tek yerdir.” Aborijinlerin animizmi (canlıcılığı) “toprağın yasasını” insanlarınkinin önüne geçirir. 60 bin yıldır, coğrafya bilgileri ile astronomi bilgilerinin harman olduğu sözlü bellek türküler aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılmakta. Bu “yol türküleri” kıtanın haritasını çıkarır ve bir toprağın, ırmağın, ormanın hem tarihini hem de yol güzergâhını anlatır. Bu felsefeye karşıt olarak, sanayi yoluyla hayvan yetiştirilmesi şu anda MardoowarraFitzroy Irmağı’nın ekosistemini tehdit ediyor. Su yeni altın... Avustralya’nın apaçık kuraklaşmakta oluşu karşısında Poelina, şu sonuca varıyor: “Su yeni altındır. Nadir bulunan bir gıda maddesidir.” Perth kıyılarının ötesinde, sıvılaştırılmış doğal gaz işletme yarışı, denizlerin korunması için yirmi beş yıldan fazla bir zamandır çalışan yazar Tim Winton’un kanını donduruyor. Mühendislik şirketi Subsea 7, Exmouth’un güneyinde gaz boru hattı üretim tesisi kurmayı planlıyor. On kilometre kadar uzunluktaki borular, Ningaloo Resifi’ni geçerek kıyı yataklarına erişecekmiş. 2011 UNESCO Dünya Mirası’na kaydedilmiş olan bu sit alanının korunması, 2000’li yılla