Katalog

2 KASIM 2020 4 RUSYA, BAŞKENTTE TURIZMI, KÜLTÜREL FAALIYETLERI GELIŞTIRMENIN YANI SIRA ULUSLARARASI Moskova’nın ‘küresel kent’ 1989’da Rusya genelinde büyük şehirlerde yaşayan nüfus 8 milyon arttı. Moskova bu rakamın yüzde 45’ini kendine çekti ve durum tersine dönecek gibi görünmüyor... Pek çok uzman, başkente yeni bölgeler eklenerek genişletilmesi, eski Moskova’nın “yenilenmesi” konusunda kaygılı... V P LADIMIR AWLOTSKY * R usya başkenti on yıldır iletişim stratejisine özen gösteriyor. En son kentsel pazarlama trendlerini yakında takip eden Moskova Belediyesi, diğer büyük dünya şehirleri gibi yatırımcıları ve uluslararası şirket yöneticilerini cezbetmeyi hedefliyor. Ancak bu strateji, Kremlin’in bölgesel eşitsizlikleri derinleştiren politikalarını yeterli bir şekilde gizleyemiyor. Rus ve yabancı turistler, boylarınca uzanan selfie çubuklarıyla fotoğraf çekmek için Kremlin’in dibinde bulunan ve Moskova Nehri’ne bakan yeni Zaryadye parkın giriş kapısında toplanıyor. Rusya’nın bitki örtüsünü temsil eden bu park, bozkır, tundra, orman ve bataklık manzaralarını bünyesinde barındırıyor. Aynı zamanda bir buz mağarası, arkeoloji müzesi, gurme restoranları, film gösterimleri ve sergilerin düzenlendiği bir multimedya kompleksi, 1600 koltuklu bir konser salonu ve açılısından yani 9 Eylül 2017’den bu yana başkentteki en prestijli uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapan bir açık hava tiyatrosu var. Belediye meclis üyelerinin gururu Zaryadye parkı, 2018’de Amerikan Time dergisi tarafından düzenlenen dünyanın gezilecek en güzel yerleri sıralamasına dahil edildi. Moskova’da son elli yılda inşa edilen ilk büyük park olan Zaryadye, Moskova Belediye Başkanı Sergey Sobyanin tarafından on yıl önce başlatılan başkenti dünya çapında güzelleştirme ve güçlendirme girişiminin bir parçası. Devlet Başkanı Vladimir Putin’in uzun süredir destekçisi ve eski bir federal yönetici olan Sobyanin, 2010 yılında başkentin başına geçtiğinde, Moskova’yı büyük metropoller arasındaki rekabete sokma amacıyla imajını yenilemek istediğini açıklamıştı. Başka bir deyişle, Moskova’yı Amerikalı sosyolog ve ekonomist Saskia Sassen tarafından popülerleştirilen “küresel kent” haline getirerek New York, Londra, Tokyo veya Paris’le yarıştırmak. Ayrıca Saskia Sassen, park tasarımcısı seçimi için kurulan jüride yer aldı. Değişken akaryakıt kurlarına bağımlı bir ekonomiye sahip olan bu ülkede, Moskova küresel ve istikrarlı bir finans ve yenilik merkezi haline gelmeyi hedefliyor. Rusya ve öncellikle yabancı yatırımlar için ayrıcalıklı bir platform haline gelen şehir, turizmin yanı sıra kültürel faaliyetleri de geliştirerek, uluslararası şirketlerin genel merkezlerini ve bağlı kuruluşlarına ev sahipliği yaparak uluslararası ekonomik ve finansal akışları yakalamayı amaçlıyor. Bu hedefe kültürel faaliyetlerini ve turizm sektörünü geliştirerek ulaşmayı düşünüyor. Bir metropol öyküsü inşa etmek Bunun için birtakım koşulların karşılanması gerekiyor. Uluslararası şirketler, yöneticilerine çekici ve kaliteli bir kentsel çevre sunmak için, özel mülkiyet hakkına saygılı, avantajlı bir vergilendirme düzeni ve hafif bir bürokrasiye sahip veya prestijli adres gibi altyapılar arıyorlar. Bu şirketlerin bünyelerinde bilim insanları, mühendisler, sanatçılar, medya, eğitim, sağlık ve adalet çalışanları gibi yeni ekonomiyi yönlendiren “yaratıcı sınıf”ın üyeleri yer alıyor. Bu konseptin kurucusu Richard Florida (1) da şimdilerde Moskova’ya gidiyor. Hatta 2019’da düzenlenen Moskova Kent Forumu’nun (Moscow Urban Forum, MUF) onur konuğu oldu. Kentsel konuları ele alan bu büyük organizasyon, her yıl elliden fazla ülkeden gelen ziyaretçileri ve üst kademe kamu yöneticileri, ekonomistleri ve şehir planlaMoskova Nehri’nin kıyılarındaki Moskva City ticaret bölgesinin inşası 1998’de yapıldı. Bölgenin Avrupa’nın en yüksek on gökdeleninden yedisine ev sahipliği yaptığı belirtiliyor. macıları gibi yüzlerce uzmanı bir araya getiriyor. Organizasyon 2017’den beri Zaryadye parkında düzenleniyor. Etkinliğin eş organizatörü ve belediyenin yüzde yüz sahibi olduğu Mosinjproekt inşaat şirketinde, 2018’den beri ünlü satış temsilcisi Maurice Leroy, ayda 10 bin Avro karşılığında (2) genel müdür yardımcısı görevini üstleniyor. LoiretCher’in eski milletvekili, daha önce François Fillon’un üçüncü hükümetinde (20102012) Şehir Bakanı iken Büyük Paris projesinden sorumluydu. Şimdi ise Moskova belediyesinin şirketinde büyük uluslararası projeleri yönetmekte. 4 Temmuz 2019’da Sobyanin ve Büyük Paris Metropolü Başkanı Patrick Ollier arasında bir işbirliği protokolünün imzalanmasını da Leroy yönetti. Anlaşma, Fransa ulusal elektrik üretim ve güç dağıtım şirketi Electricité de France (EDF) ve Fransız enerji şirketi Suez dahil olmak üzere birçok büyük Fransız şirketini kapsıyor. Moskova Kent Forumu, belediye yönetimine, kentsel politikasının sonuçlarını uluslararası liderlere ve yatırımcılara aktarmak için eşsiz bir fırsat sunuyor. Artık Moskova meydanları bir metre yüksekliği aşan harflerle oluşan sloganlar veya renkli ve çiçekli logolar ile doldu. Wifi her yerde; halk akıllı telefonlarda bulunan uygulamalar aracılığıyla belediye yönetmeliğinin geliştirilmesine katkı sağlıyor. Metroda belediye kanalı Moskva 24 yayımlanıyor, içerik olarak 2018 FIFA Dünya Kupası için Kızıl Meydan’da top sektiren Brezilyalı taraftarların görüntüsü, ardından belediye başkanının parklar, metro istasyonları, yollar, hastaneler gibi altyapı açılışları yaparken görüyoruz. Çünkü bina inşa etmek yeterli değil, aynı zamanda bir metropol öyküsü: küresel akışlarla uyumlu ve sürekli hareket halinde olan bir şehir öyküsü inşa edip onu halkın bilgisine sunmak gerekiyor. Çıkar çatışması... Sobyanin’in iletişim politikası, 1992 ile 2010 yılları arasında Belediye Başkanı görevini üstelenen Yuri Luzhkov’un ciddi bir şekilde eleştirilen politikasının izlerinden sıyrılmak. O dönem, zihinlerde şehrin demografik açıdan patlamasıyla anılıyor. 1990’ların ortalarında proje yöneticileri kolay bir şekilde yapı ruhsatları alabiliyordu. Kentin yoğunluğu, 1989 yılında kilometre kare başına 8 bin 280 kişiden oluşurken 2010 yılında bu 10 bin 681’e yükseldi. Böylece Uzakdoğu’daki büyük şehirlerin düzeyine ulaştı. Martopikör titreşimleriyle hareket eden Moskova, cinayet oranı dört katına çıktığı 1990’ların ilk yarısında kötü bir imaja da sahipti. Çetelerin sokak ortasında hesaplaşmaları durulmuş olsa da şehir düzenli olarak yolsuzluk vakalarıyla gündeme gelmeye devam ediyordu. Zaten Belediye Başkanı kendi başına çıkar çatışmasını simgeliyordu. 1991 yılında belediye başkanlığı seçimleri arifesinde evlendiği eşi Elena Batourina’yı inşaat devi Inteko şirketinin başına atadı. Öyle ki kocasının görev süresi boyunca büyük bir servet elde ederek ülkenin ilk kadın milyarderi unvanını kazandı. Birlikte, eski ve moderni birleştiren bir tarzda tarihi mirası yeniden biçimlendiren büyük projeler empoze ederek devrim öncesi kökenlere geri dönüp Sovyetizmin izini belirsizleştirmeyi hedeflediler. Komünistler tarafından 1931’de dinamitle yıkılan Kurtarıcı İsa Katedrali’nin 19952000 yılları arasında yeniden inşası ve 1997’de açılan İmparator 1. Peter’i devasa bir gemide canlandıran bronz heykel dönemin tartışılır zevkini gözler önüne seriyor. Ancak Luzhkov’un politikasının en çarpıcı yönlerinden biri, sermayenin piyasa ekonomisine kaymasıydı. SSCB döneminde ülkede hemen hemen hiçbir ticari ve ofis alanı yokken Luzhkov’un, görev süresi boyunca bu alanlarda patlama yaşandı. En gözde başarısı, bugün Avrupa’nın en yüksek on gökdelerinden yedisine sahip olan Moskva City’nin ticaret bölgesinin 1998 yılında inşası. Kutuzov Caddesi’nin Stalin döneminden kalma binalarının karşısında bulunan ve partinin üst düzey yöneticilerinin yerleştiği Moskova Nehri’nin kıyılarındaki Moskva City, Rus başkentin dünya metropolleri arasına girişini simgeliyor. Ancak 2006’da 5.5 milyon metrekare ofis alanı yani kişi başına 0,56 ofis ile Moskova uluslararası ortalamaların oldukça altında kaldı. Aynı tarihte, Paris kişi başına 4.5 metrekare Kremlin’in dibinde bulunan ve Moskova Nehri’ne bakan Zaryadye Parkı’nda konferans ve sergi alanları da mevcut. Devlet Başkanı Putin sık sık buradaki etkinliklere katılıyor. Rusya nüfusunun yüzde 8’i başkentte ikamet ediyor “M oskova, Rusya değil”. Hangi başkent hakkında benzer ifadeler duymuyoruz ki? Ancak bu söylem Moskova için öncelikle istatistiksel bir gerçeği yansıtıyor. Ülkenin en büyük şehri Moskova, 2018’de 12.6 milyonluk nüfusuyla Rusya nüfusunun yüzde 8’ini temsil ediyor. İkinci sırada 5.3 milyonluk nüfusuyla St. Petersburg yer alıyor. Moskova’nın bütçesi, eski imparatorluk başkenti olan St. Petersburg’un neredeyse dört katı. Üstünlüğü, değer üretiminde de kendini gösteriyor: Moskova gayri safi yurtiçi hasıladan (GSYİH) yüzde 21 pay aldı. Rusya’nın çoğu bölgesinde, ulaşım altyapısı kötü durumda, üretim esas olarak yerel pazarlara yönelik ve turizm neredeyse hiç yok. 2013 yılında uluslararası şirketlerin genel merkezlerinin sadece yüzde 60’ının Moskova’da bulunması şaşırtıcı değil. Paris’e (yüzde 73), Tokyo’ya (yüzde 70) veya Londra’ya (yüzde 69) göre daha düşük, ancak Frankfurt (yüzde 18) veya New York (yüzde 16) gibi federal eyaletlere göre daha yüksek bir oran (1). (1) Olivier Di Lello ve Céline Rozenblat, “Ortadoğu Avrupa şehirlerindeki uluslararası firma ağları”, Cybergeo, n ° 678, 20 Haziran 2014, https://journals.openedition.org ofis alanına sahipti. Moskova’da ofis talebi öyle yüksek ki, metrekare başına yıllık kiralık ofis fiyatı sürekli artıyor. İngiliz emlak danışmanı Knight Frank tarafından hazırlanan bir rapora göre, 2008’de Moskova’da aylık kira bedeli 900 Avro ile Paris (840), Singapur (826) veya Dubai’nin (780) önünde ancak Tokyo (1400) ve Londra’nın (1017) arkasında yer aldı (3). Federal alana geri dönüş Ofis alanlardaki darlık, şehrin uluslararası çekiciliğini azaltmakla birlikte bu alanların dağılımındaki sorunları da gözler önüne seriyor. İşlerin üçte biri başkentin merkez bölgesinde yer alırken bu bölge şehir yüzölçümünün onda birinden daha aza tekabül ediyor (4). Moskova’da yaşayan milyonlarca işçisinin günlük dolaşımına ilaveten yakın bölgelerden gelen 1.4 milyon çalışan ekleniyor. Bu rakam toplam olarak çalışan nüfusun yüzde 30’unu temsil ediyor. Bunların içinde bazıları başkentin sınırındaki yoğun nüfuslu “yatakhane” olarak kullanılan kasabalardan veya çevre yolundan yüz kilometreye kadar uzanan küçük kasabalarda yaşıyor. Yolculuk süreleri günde kırk ila iki yüz kırk dakika değişiyor (5). Büyük tüketici olarak bilinen “yatakhane” kasabalarda da ticari alanlar çoğalmaya başladı. Örneğin, ülkedeki ilk Ikea mağazası başkentin kuzeybatısında bulunan Khimki banliyösünde 2000 yılında açıldı; Fransız süpermarket zinciri olan Auchan da aynı yerde 2002’de mağazasını açtı. Kısa bir süre sonra yüzlerce Rus ve yabancı perakendeci, hizmet alanlarını en üst düzeye çıkarmak için çevre yolundaki alanlara akın edecektir. SSCB’nin düşüşüyle b?? irlikte özel araca erişimin gelişmesi, kentsel ulaşım planlamasında yeniden yapılandırma gerektirdi. 20. yüzyılın sonunda motorlu araç kullanımında 1993’te bin kişi başına 113 araç düşerken bu sayı 2016’da 308’e yükseldi. Bu hızlı artış Avrupa büyük şehirlerinde nadir görülen bir durum. 2000’de Moskova şehrin genel planı nüfusun 2025 yılında 8.5 milyon olacağını öngörürken bugün şehrin nüfusu yaklaşık 13 milyona ulaştı. Dolayısıyla Moskova’daki ulaşım araçlarındaki doluluk seviyesi dünyanın en yoğun bölgelerinden biri oldu (6). Bürokrasiden arındırma arayışı... Eski cumhurbaşkanlığı idare başkanı (20052008) olan Sobyanin’in 2010 yılında Rusya Federasyon Başbakan Yardımcısı (20082010) olarak atanması bir kırılmaya işaretti. Ardından belediye idarelerine üst düzey federal yöneticilerin atanmasıyla, akıllara Moskova on sekiz yıllık siyasi özerkliğin ardından federal yönetime geri mi dönüyor sorusunu getirdi. Kontrolü ele alan yeni yönetim, birkaç ay sonra proaktif yeni bir kentsel politika geliştirerek içeriğini halka sundu. 17 Haziran 2011’de St. Petersburg’daki Uluslararası Ekonomik Forum sırasında, dönemin Başbakanı Dmitry Medvedev parlamentonun alt ve üst meclisleri ve başsavcılık gibi bazı ana federal kurumları belediyenin sınırları dışına, çevre bir bölgeye transfer ederek idari bir bölge kurma istediğini açıklamıştı. Böylece şehir merkezi bürokratik faaliyetlerden arınarak biraz nefes alacaktı. Sobyanin bir açıklamasında, “İş dünyası her zaman hükümete, bakanlıklara ve devlet kurumlarına yakın olmak istiyor” ifadesini kullanmıştı. Dolayısıyla bu yeni idari bölgenin bir mıknatıs gibi yatırımları çekeceğini ve ulaşım sorununa ana çözüm olacağına inanıyordu (7). Başbakan Medvedev’in talebi üzerine dönemin Moskova bölgesi valisi olan Sobyanin ve Boris Gromov, şehrin güneybatısında yaklaşık 1480 kilometre ka