Katalog

C S Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası TRATEJİ Gürcistan’ın yeni sorunu: 15 Ermeni nüfus Saakaşvili yönetimi, Gürcistan’ın Abhazya ve Güney Osetya’daki etnik sorunlarını çözmeye çalışırken yeni sorunlarla karşılaşıyor. Kafkaslardaki yayılmacılığını Azerbaycan topraklarında gösteren Ermeniler, Gürcistan’ın güneybatısında da aynı girişimi yinelemek istiyor. Ermeniler, Ahıska Türklerinin dönüşünü de engellemeye çalışıyor. Sovyetler Birliği’nin dağılmasını takip eden yıllarda Ermenistan’daki yönetim, önemli diaspora kuruluşları ve Cevahetya Ermenilerinin büyük bir kısmı yukarıda ifade edilen strateji doğrultusunda çalışmalarını sürdürmüştür. Hedefe yönelik olarak, bölgedeki Ermenilerin Gürcistan yönetimi ile açık çatışmaya girmeden devamlı küçük sorunlar çıkarmaları sağlanmıştır. Fakat, sorunsal potansiyelin aslında daha büyük olduğu bir gerçekti ve sadece 2005 yılı içerisinde yaşananların bir kısmını gözden geçirmek bile bunu anlamak için yeterli olmaktadır. Örneğin, Mart 2005 başlarından itibaren Ermeni ve Gürcü din adamları arasında uzun süreden beri gözlenmekte olan kiliseler konusundaki gerginlik artış göstermiştir. Bu arada Ahıska Türklerinin tarihi yurtları olan bu bölgeye dönüşleri de büyük ölçüde bölgede yaşamakta olan Ermeni nüfusun önemli kısmının tepkileri nedeniyle gerçekleşememektedir. Ahıska Türklerinin tarihi yurtlarına dönüşüyle ilgili AGİT’in yıllardır uygulanmayan kararını görüşmek üzere Nisan 2005’te AGİT yetkilileri ile Gürcistan yönetimi arasında gerçekleştirilen görüşmeler sırasında ve sonrasında, özellikle 24 Nisan 2005’te, bölgede yaşayan Ermeniler konuya tepki göstermiş ve böyle bir şeye izin vermeyeceklerini açıklamıştır. Ahıska Türklerinin tarihi yurtlarına geri dönüşleriyle ilgili önemli gelişmelerin yaşandığı bu günlerde Cevahetya’da gerginliğin yeniden tırman(dırıl)masına bu açıdan da bakmak gerekmektedir. Gürcistan Ermenileri 2005 yılında 24 Nisan’a ilişkin olarak ilk defa ortak mesaj yayınlamıştır. Ahalkelek "Ermeni UlusalToplumsal Birliği" Başkanı Lutfik Petrosyan’ın açıklamalarına göre, Tiflis, Ahalkelek, Marneuli, Batum Ermeni toplumları, Ermeni Soykırımı kurbanlarını anma gününde aynı mesajı okuyarak dayanışma örneği sergilemiştir. Aynı dönemde Erivan’da kurulan ve merkez ofisi Ahalkelek’te bulunan Ermeni Ulusal Toplumsal Hareketi, Ermenistan yönetimini dış politikada Gürcistan’a özel yer ayırmaya ve Gürcistan’daki Ermenileri kaderleri ile baş başa bırakmaya, Gürcistan Ermenilerini ise silahlanma yoluyla da olsa "Gürcistan yönetiminin ırkçı politikalarına karşı" mücadele etmeye çağırmıştır. Mayıs 2005 başlarında Gürcü basınında Ermeni kökenli askerlerin birliklerinden firar ettikleri yönünde haberler yer almıştır. Bunun üzerine Ermeni basınında çıkan değerlendirmelerde, Ermeni kökenli askerlerin Gürcistan ordusunda aşağılandıkları, bu nedenle de onların sadece kendi bölgelerinde, yani Cevahetya’da askerlik yapmalarının doğru olacağı ileri sürülmüştür. Üsler konusunda Rusya ile Gürcistan arasında gerginlik devam ederken, 2 Mayıs 2005’te Gürcistan Savunma Bakanı İrakli Okruaşvili üslerin boşaltılması nedeniyle işlerinden olan bölge Ermenilerinin istihdam sorunlarının giderilmesi için gerekli adımları atacaklarını, fakat, Cevahetya’daki ayrılıkçı eğilimlere karşı hoşgörüyle davranmalarının söz konusu olamayacağını açıklamıştır. Bölgedeki Rus üslerine ilişkin her tartışma sırasında, özellikle Mayıs 2005’te yürütülen GürcistanRusya görüşmeleri sırasında ve sonrasında bölgede yaşayan Ermenilerin, Gürcistan yönetiminin Rus üslerinin boşaltılması talebine tepkileri söz konusu olmuştur. Hatta Mayıs 2005 sonlarında bir grup Ermeni kökenli Gürcistan vatandaşı sürekli gösteri gerçekleştirmiş, gösterilerde Gürcistan bayrağı dahi yakılmıştır. Bölgedeki bir Ermeni okulunun müdürünün değiştirilmesi de başka bir gerginlik nedeni olmuştur. Eğitim il müdürlüğünün Ermeni kökenli bir müdürü başka bir Ermeni kökenli kişi ile değiştirmesi üzerine 13 Temmuz 2005’te bölge Ermenileri adına ortak açıklama yayınlanarak Gürcistan yönetimi kararından vazgeçmesi için uyarıldı. Üzerinden kısa bir süre geçtikten sonra 16 Temmuz 2005’te Gürcistan Devlet Üniversitesi’nden bir grup öğrenci Ahalkelek bölgesinde Ermenilerin saldırısına uğramıştır. Ermeniler bu öğrencilerin bazı Gürcü din adamlarını da yanlarına alarak bölgedeki Ermeni kilisesini Gürcüleştirmeye çalıştıklarını iddia etmiştir. Olayı kınayan Gürcistan İçişleri Bakanlığı sözcüsü ise bölgede zaten Gürcü kilisesinin var olduğunu ve bölgeye giden öğrencilerin o kiliseyi ziyaret ettiklerini açıklamıştır. Bu arada gerginlik sırasında bölgedeki tek Gürcü okulu da saldırıya uğramış ve tahrip edilmiştir. 22 Temmuz 2005’te Rusya Ermenileri ve onları destekleyen bazı Rus aydınları tarafından yapılan açıklamada ise, Gürcistan’da Ermenilerin sorunlarının Gürcistan yönetiminin politikalarından kaynaklandığı iddia edilmiştir. G ürcistan, Abhazya ve Güney Osetya sorunlarını çözerek toprak bütünlüğünü sağlamak için farklı projeler peşinde koşarken, ülkenin güneybatısındaki Ermeni nüfusa ilişkin sorunlar artış göstermeye başladı. 11 Aralık 2005’te Gürcistan’ın SamsheCevahetya bölgesindeki gümrük binası bölgede yaşayan bir grup Ermeni’nin saldırısına uğramıştır. Gürcistan sınır kuvvetlerinin önleyemediği saldırı sırasında gümrük binaları dağıtılmış, gümrükte çalışanlar kaçarak kendilerini kurtarabilmiştir. Ermenistan basını olayın, bölgedeki Ermeni nüfusun sosyal ekonomik sorunlarından kaynaklandığını ileri sürmüştür. Gelişmeler üzerine, daha önce Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sırasında birliklerde komutanlık yapmış bir grup Ermeni, 13 Aralık 2005’te Gürcistan yönetimine uyarıda bulunarak "Gürcistan’daki Ermenilerin haklarına saygı göstermeleri gerektiğini, aksi taktirde olacaklardan Gürcistan yönetiminin sorumlu olacağını" ifade etmiştir. 19 Aralık 2005’te ise "Birleşik Cavah" örgütü, Gürcistan yönetimine başvuruda bulunarak, Ermeni azınlığın beklentilerini dikkate almaya çağırmıştır. Aynı örgüt 2 gün sonra bir bildiri daha yayınlayarak, Cevahetya’da devlet tarafından açılmış olan kimsesizler yurdunun da kapatılmasını talep etmiştir. Yaşanan bu olay bölge açısından ilk değildir. Hatırlanacağı üzere, 5 Ekim 2005’te Ahalkelek’te Ermenilerle polis arasında yaşanan gerginlik çatışmaya dönüşmüş, fakat olay büyümeden önlenmiştir. Cevahetya’da son yaşananların kökeni çok eski olup, Ermenilerin 18. ve 19. yüzyılda Çarlık Rusyası tarafından bölgeye yerleştirilmelerine kadar gitmektedir. 20. yüzyılın başlarında Cevahetya’daki Ermenilerin bölgeyi "millileştirme" çalışmaları Gürcü aydınlarının sert tepkisine neden olmuş, fakat Sovyetler Birliği dağılma sürecine girinceye kadar ciddi bir gerginlik söz konusu olmamıştır. İddialara göre Sovyetler Birliği’nin dağılma döneminde toplanan Ermeni Ulusal Kongresi, genişleme projesi çerçevesinde Azerbaycan’a ve Gürcistan’a karşı toprak iddialarının ortaya konmasını görüşmüştür. Toplantıda, öncelikle Azerbaycan topraklarının bir kısmının Ermenistan’a birleştirilmesi, daha sonra Gürcistan’a yönelik çalışmalara yoğunluk verilmesi doğrultusunda karar alınmıştır. Buna gerekçe olarak da, ilk önce Gürcistan’a yüklenilirse, hedefe ulaşılmış olsa bile, daha homojen olan Azerbaycan’a yönelik ikinci hamlenin başarıya ulaşma ihtimalinin düşük olacağı görüşü ortaya konmuştur. Bu nedenle de "ilk önce Azerbaycan topraklarının bir kısmı Ermenistan’a birleştirilecek (önce işgal, sonra hukuki boyut kazandırma yolu ile), daha sonra ise, bu süreçte diğer etnik sorunlarla boğuşmaktan yorgun düşmüş olan Gürcistan’a yüklenilecekti. (Nitekim, Abhazya sorunu sırasında Gürcistan ordusuna karşı Abhazya’nın bağımsızlığı için mücadele eden en önemli birliklerden birisinin Ermeni birliği olduğu unutulmamalıdır) Fakat yine de "altyapı" çalışmalarından geri kalınmamış, bu doğrultudaki çalışmaları organize etmek üzere 25 Şubat 1988’de "Cevah" isimli bir örgüt oluşturulmuştur. Ermeni yayılmacılığı ve Rusya Aslında Gürcistan Ermenilerinin son dönemdeki hareketlilikleri Sovyetler Birliği’nin dağılış yıllarını hatırlatır niteliktedir. Bağımsızlık mücadelesini ön saflarda veren Azerbaycan, iddialara göre bu nedenle de Moskova’nın gazabına daha fazla uğrama kaderiyle baş başa kalmış ve Ermenistan Azerbaycan topraklarını işgal ederken Rusya’nın desteğini devamlı arkasında hissetmişti. Bu yüzden Gürcistan, Abhazya ve Güney Osetya sorunlarını çözme yolunda adımlar atmaya hazırlanırken, dış politikada Rusya ile sorunlar yaşıyor. Bu aşamada Cevahetya Ermenilerinin hareketleri bir tesadüf olarak görülmemelidir. Aslında bölgedeki Ermeni nüfusun sık sık Gürcistan yönetimine karşı atağa kalkmaları Gürcistan yetkilileri tarafından da tepkiyle karşılanmaktadır. Örneğin, Mayıs 2005’teki gerginlikler sırasında Gürcistan Parlamento Başkanı Nino Burcanadze, "Gürcistan’daki Ermeniler için önceliğin Rusya’nın değil kendi vatanlarının çıkarları olması gerektiğini" açıklamıştır. Bölgedeki Ermeniler ile Rusya arasında dayanışma, devamlılık arz etmiştir. 1828 yılında Ahalkelek’te ilk Rus üssü kurulduğu sırada General Paskeviç’in bölgeye yerleştirilmiş Ermenilere yönelik söylediği "Bu topraklarda güçlü durun, korkmayın, çünkü Rus ordusu her zaman arkanızda olacaktır" sözleri halen Ahalkelek’teki boşaltılmak üzere olan 62. Rus Askeri Üssü’nün girişinde yazılı durmaktadır. Bu yüzden olacak ki, Rusya Gürcistan ile bölgedeki üslerini boşaltma konusunda uzlaşmaya vardığında Cevahetya Ermenileri Gürcistan’a olduğu kadar Rusya’ya da tepki göstermiştir. Bölge Ermenilerinin, Rusya’nın sıcak bakmadığı KarsAhalkelekTiflisBakü demiryolu hattı, BTC petrol boru hattı ve BaküTiflisErzurum doğalgaz hattı projelerinin gerçekleşmesine karşı devamlı girişimleri unutulmamalıdır. Görüldüğü üzere, Ermenistan’ın yayılmacılığı Rusya’nın Güney Kafkasya politikası ile birleşince Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorununa (Karabağ sorununa) şimdi bir de Cevahetya sorunu eklenecek gibi görünmektedir.