Katalog

29EKIMEKIATMA9 26/10/07 20:15 Page 3 84. YIL EKI 3 CMYK 29 EKİM 2007 PAZARTESİ 3 soy’un da içinde bulunduğu Türk karargahı Ruslara esir düşmek üzereyken, Mustafa Kemal Paşa yetişecek ve Rusları Sarıkamış’a kadar çekilmeye mecbur edecek, böylece Fuat esir olmaktan son anda kurtulacaktı. İki arkadaşın, dağ başında, önce askerce selamlaşmaları, sonra dostca kucaklaşmaları görülmeye değerdi. 1918 Eylül’ünde Mustafa Kemal Paşa ikinci kez 7.Ordu Komutanlığına atanmıştı. Kendisine bağlı kolordulardan 3.Kolordu Komutanı İsmet (İnönü) Bey, 20.Kolordu Komutanı ise Ali Fuat Cebesoy’du. Nihayet, 8 Kasım 1918’de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı kaldırılınca, 10 Kasım’da Adana’dan İstanbul’a doğru yola çıkarken 7.Ordu’yu Adana’da yine Fuat Paşa’ya teslim etmiş, ordunun yarısını Anadolu’nun içlerine doğru kaçırtmış, silahların büyük bir kısmını Ulukışla istikametine sevketmişti. Ayrıca gelecek günlere yönelik planlarını da işte bu Fuat Paşa’ya aktarmıştı. O yüzden, Fuat Paşa’nın istifası Gazi Mustafa Kemal’e çok dokunmuştu. Belli etmemeye çalışsa da. Siyaset bize göre değilmiş Ali Fuat Paşa, Gazi’ye istifasını verirken, “Bu siyaset bize göre değilmiş Paşam, ben orduya dönmek istiyorum!” demişti. Gitmek istediği yeri de kendisi seçmiş ve Konya’ya “2. Ordu Müfettişi” olarak atanmasını istemişti. (24 Ekim 1923). Ancak rütbesi bunun için yeterli değildi. Kendisi “mirliva” (tuğgeneral) idi. Oysa gitmek istediği orduda “ferik” yani daha üst rütbede komutanlar vardı. Gazi, bu arkadaşının geçmişteki hizmetlerini değerlendirerek ferik rütbesine geçmesini ve Konya’ya gitmesini sağladı. Ne var ki Rauf Bey’le birlikte arka arkaya gelen istifalar anlamlıydı ve Mustafa Kemal’in dikkatinden kaçmadı. Nasıl kaçsın ki!..Kazım Karabekir Paşa’nın da bir süre önce istifa edip 1. Ordu Müfettişliğine gitmiş olduğu dikkate alınınca, bu istifaların planlı olduğu anlaşılıyordu. Şimdi 1. Ordu’nun başında Kâzım Karabekir Paşa, 2. Ordu’nun başında da Ali Fuat Cebesoy Paşa bulunuyorlardı. Bu paşalar, başbakanlıktan istifa eden Rauf Bey’le birlikte, Mustafa Kemal’e muhalefet yapan kanatta yerlerini almışlardı. Refet Bele Paşa’nın da bu cephede olduğunu dikkate alırsak, bakabilen ve görebilen için “fotoğraf” çok netti. Gazi Mustafa Kemal, istifa eden Başbakan Rauf Bey’in yerine, bu göreve Ali Fethi Okyar’ın seçilmesini sağladı. Fethi Bey İçişleri Bakanıydı. Bu bakanlık görevi de üzerinde kalarak, başbakanlığı yürütmeye başladı. Böylece Başbakan krizi çözülmüş gibi oldu ve sıra Fuat Paşa’nın istifasıyla boşalan Meclis 2. Başkanını seçmeye geldi. Meclis’te giderek yoğunlaşan bir muhalefet yaşanıyordu. Başbakanlıktan istifa eden Rauf Bey, kendisi aday olmadığı halde, gene istifa eden arkadaşı Fuat Paşa’nın yerine Meclis 2.Başkanlığına seçilmişti. Meclis bu tutumuyla adeta Gazi’ye gözdağı veriyor, Lozan konusunda Rauf Bey gibi düşündüklerini göstermek istiyordu. Gazi’nin yakını gözüyle bakılan yeni Başbakana yapılan eleştiriler o denli yoğunlaştı ki, nihayet Fethi Bey, üzerindeki İçişleri Bakanlığını bıraktı ve sadece Başbakanlığı yürütmeyi sürdürdü. Bu durumda bir de İçişleri Bakanı seçmek gerekiyordu. Meclis, İçişleri Bakanı olarak Gazi’nin gösterdiği adayı değil de, eski bir vali olan Sabit (Sağıroğlu) Bey’i bu makama seçti. Gazi ise bunu mahzurlu buluyordu. Taraflar arasında görüş ayrılıkları giderek derinleşiyordu. Bütün bunların daha da gerisinde yatan ise, Gazi’yi bu tür sorunlarla uğraştırarak bir cumhuriyet kurması ihtimalini zayıflatmak, en azından erteletmek fikriydi. Bunu da daha birkaç ay önce yüzüne karşı söylemişlerdi. Gazi’nin o günü unutması mümkün değildi. Bunu ilerde, Nutuk’ta acı acı dile getirecekti. Şimdi bir de o günlere dönelim ve fotoğrafın tamamını daha net görelim: Cumhuriyet’in kurucuları tören için TBMM’den çıkarken... (29 Ekim 1930) Donup kalmıştı. Buna rağmen soğukkanlılığını koruyarak, “Peki Rauf, senin Sultan Vahdettin ile ilgili görüşün nedir?” diye sormuştu. Rauf Bey’in yanıtı, cumhuriyet konusunda da, padişahlık konusunda da Rauf Bey’in ne düşündüğünü çok açık anlatıyordu. Yani fotoğraf çok netti. Rauf Bey şöyle yanıtladı: “Benim babam, padişahın başmabeyinliğini yaptı. Boğazında, padişahın ekmeği var. O nimet şimdi benim boğazımda. Ben yediğim ekmeğe ihanet etmem kardeşim. Ayrıca aldığım İslam terbiyesi nedeniyle de, o bir halife olduğu için, padişaha o yönden de bağlıyım. O gibi makamlar ulvi makamlardır. Senin, benim gibi kişilerin aday olabilecekleri makamlar değillerdir. Bana göre bizim görevimiz bitmiştir. Hepimize önderlik yaptın, vatanı kurtardın, biz de senin emrinde çalıştık ama, bize göre bizim görevimiz sona ermiştir, şimdi emanetin sahibine iadesi gerekir…” demişti. Bunun üzerine Gazi aynı soruyu ev sahibi Refet Paşa’ya sormuştu. Refet Paşa: “Aynen, Rauf Bey gibi düşünüyorum, Paşam” diye yanıtlamıştı. Masadaki diğer konuk Ali Fuat Cebesoy Paşaydı. O’nun yanıtı biraz farklıydı: “Biliyorsunuz, Moskova’dan henüz döndüm Paşam. Durumu pek bilmiyorum, bana birkaç gün izin verin, yanıtımı daha sonra vereyim…”demişti. Yani Salacaklı Fuat bile “Ben senin yanındayım Kemal” diyememişti. Bunun üzerine Gazi: “Benden ne yapmamı istiyorsunuz ?” diye sormuştu. “Çık yarın Meclis kürsüsüne, bunları yapmayacağına söz ver…”demişlerdi. “Verin bana bir kâğıt” dedi, gece yarısı bağ evinde kâğıt bulamadılar. O zaman sigara paketinin kapağını yırttı ve arkasına şunları yazdı: “Günü geldiğinde padişahla ilgili kararı, en yüce icrai organ olan TBMM verecektir.” Arkadaşlarına okudu ve: “Yarın Meclis’te bu metni okursam, size göre Meclis teskin olur mu? Bu endişeleriniz giderilmiş olur mu?”diye sordu. “Evet”, dediler, “Çık bu metni oku”. Ertesi gün kürsüye çıktı ve metni okudu. Bu noktadan itibaren arkadaşlarıyla da yolları ayrıldı. Kurtuluşu sağladığı arkadaşlarıyla ve bu Birinci Meclis’le cumhuriyete gidemeyeceğini anlamıştı. Ertesi gün Gazi’nin 128 arkadaşı, yeni seçimlere gidilmesi için Meclis Başkanlığına önerge sundu. O günkü Anayasaya göre her iki yılda bir seçim yapılıyordu. Meclis dönemini doldurmuştu. Gazi de, bu krizi ancak böyle atlatabileceğini hesapladı ve düğmeye bastı. Seçimler sonucunda gelecek olan 2. Meclis’in ne ölçüde cumhuriyetten yana bir tavır sergileyeceğinin bir garantisi yoktu ama, başka çare de yoktu ve bu seçimlerin yapılması bir anayasa emriydi. ? Bu meclis senden korkuyor Gerçekten de, daha Lozan görüşmeleri sürerken, 1922’nin Aralık ayında bir akşam O’nu Refet (Bele) Paşa’nın Ankara Etlik’teki Kalaba’da bulunan bağ evine yemeğe davet etmişlerdi.. Yemektekiler, en yakın silah arkadaşlarıydılar. İlk sözü Rauf Bey almış ve sözü hiç eğmeden, bükmeden, doğrudan hedefine yöneltmişti. Rauf Bey şöyle diyordu: “Kemal, yemek için toplandık ama, bizim seninle konuşacak bir başka konumuz var. Şimdi onu konuşacağız. Bak kardeşim, bu Meclis senden korkuyor. O yüzden, tartıştıkları konular sana kadar gelmiyor ama ben başbakanım. Şikâyetler de bana geliyor.” Gazi şaşırmıştı. “Benim neyimden korkuyorlarmış?...” deyiverdi. Bunun üzerine Rauf Bey içini döktü: “ Senin bir gün bir fırsatını yakalarsan cumhuriyet kuracağından korkuyorlar. Dedikodular o kadar abartılıyor ki, içlerinden kimileri bir gün senin padişahı bile bu ülkeden kovacağın kaygısını taşıyor…Bu böyle gitmez. Çık kardeşim yarın kürsüye, bunları yapmayacağına milletin önünde söz ver!...” İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına İlhan Selçuk Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Yıldız, Yazıişleri Müdürü: Güray Öz Bu özel sayı Maltepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç tarafından hazırlanmıştır. Görsel Yönetmen: Özgür Özkü, Yayına Hazırlık: Duygu Atahan Yayınlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ, Yönetim yeri: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No. 2 Şişliİstanbul Tel: 0 212 343 72 74, Fax: 0 212 343 72 64, Reklam: Cumhuriyet Reklam, Genel Müdür: Özlem Ayden, Genel Müdür Yardımcısı: Nazende Pal, Reklam Koordinatörü: Hakan Çankaya, Neşe Yazıcı, Rezervasyon: Onur Tunalı Tel: 212251 98 7475. Baskı: İhlas Gazetecilik AŞ