Katalog

CUMHURİYET SAYFA 2002 'NIN AEDINDAN EROİN YILDIZOĞLU eçen yıl bir taraftan ABD küresel ama adeta ısmi olan ama cismi her an her yerde "varhkla yokluk" arasında gidip gelen bir düşmana. terorizme karşı sa\aşıru tek birülkeye karşı savaşa dönüşrürerek dünyanın geri kalaruna. "ya bendensin ya da bana karşı" diyerek meydan okudu; "Uygarnklar çaüşmasT paradigması tüm mitolojik boyutlanyla bırden genel kabul görmeye başladı. Diğer taraftan simgesel açılardan yüklü Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi gibi muhafazakâr, hatta prekapitalist (feodal), Hıristiyan ve Batı mitolojilen üzerine kurulmuş iki yapıt ortalığı kasıp kaMiruyordu. Bu iki gelişme arasında bir "modis operandP (ışleyiş ortaklığı) bulunabilir mi? Ben, biraz fazla "ideolojik" hatta komplocu bir irdelemenın izlerini taşıdığından, Pbtter ve Yüzükler'i aklımın gerisine atmayı seçtim uzun bir süre, Isabeüe Smadja'nın bu ay Le Monde Diplomatique'de yayımlanan kısa yazısını okuyana kadar... Eh kendime böyle saygın bir dergide bir "suç G Potter, Yüzükler ve George Bush ortagı" bulduguma göre. 2002'nin en temel özelliği, bence 11 '9'unbirde\amı olmanın yanı sıra, Bush yönetiminin "Yeni Savıuuna StratejisT ıle uluslararası planda, "AnayurtGüvenBk Yasasrvia" ta içerde. emperyal ve totaliter bir yola girdığini dünya âleme açıklamış olmasıydı. Ama adeta ABD bu yükü "İsteroeden" yükleniyordu, dünyayı terorizm belasından korumak için. Joseph Schumpeter, Roma Imparatorluğu'ndan söz ederken "Dünyada arük Roma'nın bir çıkannın sözde tehdit ya da saldın alonda olmadığı bir yer yoktu. Eğer söz konusu olan Roma'mn çıkan değÛse mutiaka nıüttefıklerinin çıkarlanydL Eğer orada Roma'nın bir müttefiki de yoksa. mutiaka kat edilecekti. Eğer herhangi bir somut çıkar ilan etmek mümkün olmuyorsa, o zaman ulusal onunuı hakarete uğramış olduğu ileri sürülecektL Savaş her zaman bir yasalhk aurasıyla sarmalanacak. Roma her zaman, kötü nh etlere sahip komşulannca saldınya uğruyor olacak, dünyayı saldırgan planlara karşı korumak her zaman Roma'nın üzerine düşecekti" (Aktaran Monthly Review Başyazı. Aralık 2002) diye yazıyordu. Dün Roma içın geçerli model artık ABD için de aynen geçerliydi. Ustelik, bundan böyle ABD kendisine rakip bir gücün yıikselmesini engellemek için hem askeri hem de jeoekonomik, daha kesin bir söyleyişle enerji kaynaklannın denetimıni elinde toplamayı amaçlayan bir programı benimseyecek. Eski dünya, "yaşhadam", Avrupa'nın uzlaşmacı, ekonomik ve siyasi pazarhğa, tavizlere, genış koalisyonlara dayanan yaklaşımına karşılık, genç ve güçlü ABD tek yanlı. "önleyici vuruş" politıkasını, sorunlan aciien, gerekirse şıddetle çözme taknğini benimseyecekti. Bu arada dünya. ABD ve düşmanlan ve dostlan. iyiler ve kötüler olarak ikiye bölünecek, kötülenn payına da Tejün değişiktikleri". direndikleri takdirde de adeta dünyanın geri kalaruna örnek olacak bir biçimde imha edilmek düşecekti. Şimdi, ABD değerlerine 'iyiye'', "doğruya", "adfle" dayanan bir Amerikan împaratorluğu kuruluyordu. Böyle dünyaya böyle film Yukandakı dünyay la, Potter ve Yüzükler dünyası arasındaki benzerlikler şaşılacak kadar çok. Her ıkı yapıtta da dünyayı tehdit eden iki büyük, karanlık ve kötü güç var. Potter" in şeytani düşmanı Voldermot dünyayı mudbloods/çamur kanlılardan (sihirbaz karundan olmayanlar) kurtarmak istiyor, hepsini imha ederek... Yüzükler'de. gezegene egemen olmak isteyen Sauron'un ruhsuz askerleri etrafa dehşet salıyor. Yüzükler'de kötülüğü yenmek için siyasi bir ittifak. Potter'de ise en yakın dostlann bir araya gelmesi gerekiyor. Her üdsinde de sa vaş topyekün: Adeta uygarlıklarsavaşıyor. Ya iyiden" yanasın ya da "kötüden"! Ara bir yer yok. Hem Potter'de hem de Yüzükler'de kötülerle Naziler arasındaki benzerlikler de çok çarpıcı. Sauron'un adamının adı Nazgul. Smadja'nın yazısında işaret ettiği gibi Nazi ve doğulu çağnşımlan olan bir isim bu. Valdermot'un hamisinin adıysa Salaza Slytherin (S.S). Her iki öyküde de "kötüyü" yenmek için çocuk (Potter), ya da çocuk görünüşlü (Frodo) (yetişkin olmayan) liderler gerekli. Eski emperyalıstlerin (yetişkinlerin, hatta Baba Bush'un) yöntemleri geçerli olmadığından, çocuklann, gençlerin (Genç Dünya ABD, Oğul Bush) çabalan gerekiyor. Her iki öyküde de karşımızda mutlak bir kötü olması, bizi müttefıklerimizin zaaflanru görmezden gelmeye, kabul etmeye, savaşa katılmaya mecbur kılıyor. Her türlü siyasi düşman Nazilerle özdeşleştirildiğinde, emperyalizmin, kapitalizmin taşıdığı körülükleri. liberal demokrasinin zaaflannı görmezden gelerek kabul etmek, eleştiri alanının dışrna çıkarmak gerekiyor. Böyle bir uygarlığın ruhunu da işte Potter ve Yüzüklerin Efendisi taşıyor, gerisini siz düşünün... Piyasaların nabzı Irak'a göre atacak TÜRKEL MİNİBAŞ A BD'nin Irak'la savaşının kesinlik kazanması, SM Türkıye'dekı üs ve limanlannkullandınlacağı /. JL söylentılen, IMF'nın uyanlan 2OO3'e dair olumlu beklentıleri şımdiden kırmaya başladı. Oysa, bü>rüme ve enflasyon oranındakı hedeflerde 9 aylık gerçekleşmeler beklenilenın üstüne çıkmış, dolayısıyla 2003'e daha pembe gözlüklerle bakılmaya başlanmıştı. Ne var ki, açıklanan veriler ilk 9 aya aıttı. Yani, 58'incı degil57'nci hükümetın ekonomik performansını gösteriyordu. Öte yandan, AKP hükümeti ikinci ayını doldurmasına rağmen 2003'e aıt makro ekonomik hedefler hâlâ belırlenmemıştır. Dolayısıyla pıyasalar, yatınmcının rasyonel karar vermesini sağlayacak venlerden yoksundur. Bu durumda, döviz ve hisse senedi piyasalanndaki ani yükselış ve düşüşlere hazırlıklı ohnakta yarar vardır. Dolardaki yükseliş neyin habercisi? Her ne kadar yatınmcı 1980 ya da 1990'lardaki gibi kör tercihler yapmıyorsa da dolar cazibesını 2003'te de korumaya devam edecek. Özellıkle de küçük ve orta ölçekli yatınmcı portfb'ylerinde! Aslında bu durum, ekonomik ve siyasi istikrarsızhğın süreklilik kazandığı bizim gibi ülkeler için doğal. ama.. dolar kurunun son bır t/ Piyasalar, haftaki yükselışının temelinde yatınmcının Irak'taki savaş var. Savaşın tarihi rasyonel karar yakınlaştıkça yatınmcı içın dolar vermesini "sağtam para" özelliğini sağlayacak sürdürecek. Birikımlerını dolarda venlerden değerlendırenlerin paniğe yoksundur. Bu kapıhnadan piyasalan ve makro durumda, döviz ve ekonomik gelişmeleri izleme>re hisse senedi devam etmesı gerekmekte. piyasalanndaki ani Örneğin kurun 1 milyon 650 binın yükseliş ve üstündeki alımlar ne kadar düşüşlere hazırlıklı nsklıyse, kunın 1 milyon 600'nin olmakta yarar var. aşağısına inmesi halınde satışa geçmek de aynı derece risklidir. Özellikle de yabancı yatınmcılar bonoda zaranna satışlan göze alıp dövize yönelmişken! Faizin tırmanışta ohnası ve bono faizlennin IMF temsılcilerini şaşırtacak derecede hızla gerilemesı. çoğu kışıde programın rayına oturduğu izlenımi yaratmıştı Ne var ki, iki buçuk ay gibi kısa sürede yaşanan bu gerileme beraberinde kar satışlannı getinnce yüzde 47'e kadar gerileyen bileşık faizler yenıden tırmanmaya başladı. Öte yandan, büyük ölçekli bankalann bonodan çıkıp dolara yönelmelen de faizlerin tırmanmasında etkılı oldu. Faız oranlannın yükselmesı her ne kadar bonoda alım zamanının sinyalım venyorsa da asıl belirleyici olan enflasyon oranı. 2003 için öngörülen yüzde 20 enflasyon oranının gerçekleşmesi halınde bono faizlennin getirisi enflasyonun üstünde olacağından bonolann 2003'ün cazıbe merkezi haline gehnemesi için hiçbir neden yok! Irak savaşı belırgınlik kazanmadıkça ÎMKB endeksindeki sert düşüşlere hazırlıklı olmak lazım. Harekâtın başlamasıyla endeksin 10.800'e kadar gerilemesi beklenmekle birlikte Türkiye sıcak bir çatışmanın içine girmedıği sürece bu seviyenın altuıda gerilemesi de şımdilık söz konusu değıl. 16 mılyar dolarlık kredi paketinın 1.6 mılyar dolannın verilmesıni piyasalar AKP hükümetinin IMF'den güvenoyu alması şeklinde değerlendıreceğınden ocak itibanyla endekste günlük yükselmeler görülebılir. Kısacası, borsada zaman pozısyon açmayı değil beklemeyi öngörmekte!. Özetle, 2003'ün rotası Irak'taki savaşın sürecine göre belırlenecek. Savaş bir ay gibi kısa bır sürede sonlanırsa dolar 2 mıryon liraıun altında, bileşık faizler de yüzde 70 crvannda dengelenmesi bekleniyor. Eğer savaş kısa sürerse! Küresel ekonominin çırpını ı ^ Yılın ilk yarısında, Afganistan operasyonuyla birlikte toparlanma yaşayan ABD ekonomisinin liderliğinde, bir önceki yılın küresel durgunluk tehdidinin ortadan kalktığı yönünde tahminler yürütüldü. Ekonomi Servisi ABD'dela 11 Eylül saldınlannın ardmdan küresel sistem dışında kalan odaklann, lider ekonomilerce hedef tahtasına oturtulduğu 2002 yılında, dünya ekonomisı başansızlıklar ve güven bunalımlanyla sarsıldı. Yılın ilk yansmda, Afganistan operasyonuyla birlikte toparlanma yaşayan ABD ekonomisinin liderliğinde, bir önceki yılın küresel durgunluk tehdidinin ortadan kalktığı yönünde tahminler yürütüldü. Ancak. son yanda ulus ötesi şirketlerde ortaya çıkan zincirleme yolsuzluklar ve güven bunahmı, bir taraftan uluslararası borsalarda tarihi kayıplara yol açarken bir taraftan da küresel ekonomide yenıden durgunluk endişesini ortaya çıkardı. 2002 yılında küresel ekonomiye ve ülkelere damgasını vvıran gelişmeler ise şöyle: • Şirket skandalları:Geçen yıl Aralık ayında. enerji devi Enron"un ani iflası, şirketın muhasebe hesaplannda yapılan yolsuzluğu ortaya çıkardı. Enron'un ardından, telekomünikasyonda VVorldcom, Global Crossing. Tyco International fırmalan, Medya devi AOL Time Warner, enerji şirketi Dynegy, bilişimde Xerox fırması ve QWest Communications, yolsuzluklanyla dünya piyasalannı sarsh. Dünya borsalannda ortaya çıkan güven bunahmı, ABD, Avrupa ve Asya borsalannda yüzde 35'lere varan kayıplara neden oldu. • ABD: Afganistan operasyonuyla birlikte savunma sanayiinde patlama yaşayan ABD. bir taraftan da büyüyen bütçe açığı ve artan işsizlık oranlanyla karşı karşıya kaldı. Şirket skandallanyla birleşen bu tablo nedeniyle ülkenin büyüme tahminleri her üç ayda bir belli oranlarda küçültüldü. ABD Merkez Bankası (FED), canlanmayı yakalayabilmek için faizleri son 50 yılın en düşük düzeyine ındirdi. • Avrupa: Yıl başında Ingiltere, tsveç ve Danimarka dışındaki 12 AB ülkesinin ortak parası Euro, günlük kullanıma sokuldu. Ancak para değişimi sırasında ortaya çıkan fiyat farklan, özellikle Almanya'da tepkiye neden oldu. 2002 yüında AB ülkeleri, 90'h yıllann başından bu yana unutulan eylem ve grevlen yeniden gördü. AB'nin sıkı bütçe politikasına karşılık artan enflasyon ve bütçe açığıyla karşılaşan AB ülkeleri, çareyi işten çıkarmalarda \e ücret zamlannı düşük tutmakta buldu. Şirket iflaslanmn artmasıyla birleşen Arjantin'de, Arahk a\ ında 30 kişinin ölümüyle sonuçlanan sosyal patlama üç hükümeti birden devirdi (üstte). AB ülkeleri. 9O'lı >ilların başından bu yana unutulan eylem ve grevleri yeniden gördü. Bunlardan en büyüğü 1 taKa'daki Fiat otomobil fabrikasındaki grevdi (sağda). bu tablo, AB'deki işsizlik oranlannm yükselmesine neden oldu. Italya, Fransa, Portekiz. Almanya, Ingiltere'de uyan grevleri ve eylemler baş gösterdi. Bu ülkelerde yıl başından ıtibaren yeni grevlerin yapılması planlanıyor. • Asya: Dünya Ticaret Örgütü'ne kabul edilen Çin, küresel sisteme uyum amacıyla ulusal pazannı hemen her alanda yabancı sermayeye açacak düzenlemeler üzerinde durdu. Çin, 2002 >ılının da en fazla büyüyen ekonomisi oldu. On yıldır süren durgunluk sinyallerini geçen yılın ilk yansında ABD'deki canlanmaya paralel olarak atmaya başlayan Japonya ise, yıl sonunda yeniden durgunluk, hatta küçülme tehdidi altına girdi. Japonya, bank kredilerden kaynaklanan mali kilitlenmeyi, 2002'de de aşmayı başaramadı. • Latin Amerika: Türkiye ile aynı dönemde kriz yaşayan Arjantin'de, Arahk ayında 30 kişinin ölümüyle sonuçlanan sosyal patlama üç hükümeti birden devirdi. Yeni lider Eduardo Duhalde nın IMF 'yle yaptığı yoğun görüşmeler ise başansızlıkla sonuçlandı. Krizin kapıya dayandığı Brezilya'ya ise, Ağustos ayında, rekor düzelde 30 milyar dolarhk bir kredi sağlandı. • Serbest ticarete darbe: ABD'nin Mart ayında çehk ithalatında gümrük tarifesini yüzde 30'a varan oranlara çıkarması, uluslararası alanda "ticaret sa\aşlannr başlattı. ABD'nin uygulamasının hemen ardından, Avrupa Birliği de çelik ithalatında kota uygulamasını başlattı. K R O N O L O J I S I şubelerinde astırdıkla18NİSAN:Yargıtav6. n ıddiasıyla IHD Genel Ceza Dairesi. Tasarruf Başkanı Hüsnü ÖnMevduatı Sigorta Fodül'ün de aralarında nu'na devredilen Egebulunduğu 24 kişi hakbank'ın eski sahibi ve kında soruşturma başışadamı Yahya Murat lattı. Demirel'in, şirketlerine .«4A1AY1S. GalatasaHalk Bankası'ndan ray ile Leeds United tausulsüz kredi \ erildıği kımlan arasındaki futgerekçesiyle \ argılanbol maçı öncesinde 2 dığı davada \erilen beİngiliz taraftann ölüraat karannı bozdu. müyle sonuçlanan Yargıtay "SalihMirolaylara ilişkın davazabejoğlu" olarak tanıda. sanık Ali Ümit Denan vasadışı İBDA C mir 15 yıl ağır hapis. 6 örgütü elebaşı Salih İzsanık da 3 ay 20"şer zet Erdiş'e. "Ana\rasal düzeni silah zoruyla deYahya M u r a t Demirel usulsüzlükten yargılandı. gün hapıs cezasına ^ ^ çarptınldı. ğistinne)e kalkışmak* 3 MAY1S: .Aziz Nesınin "Yaşar Ne Yaşar Ne Yasuçundan \erilen idam cezasını onadı. şamaz" adlı ünlü eserinden u>arlanan \e 1973 yılın^ < 5 NİSAN: "\'enikent"teki Jandarma Atış Poligonu'nda mcydana gelen patlamada, 2 asker şehit oldu. da TRT'de yayınlanan dizıdeki "Yaşar" tiplemesiyle ünlenen tiyatro sanatçısı Mehmet Keskinoğlu, lsn>ivil işçi hayatını kaybetti. 5 asker yaralandı. *i/N"İS.\N: Adana eski Milletvekili ve gazeteciya tanbul'da yaşamını yitirdi. 4MAV1S: MustafaYWınm adlı kişi Kaleşnikofmarzar Cüne\t Canver vefat etti. JIUdSAN: BakanlarKurulu,Afganistan'daki Ulus ka uzun namlulu silahıyla The Marmara Oteli'nde yabancılann da aralarında bulunduğu 13 kişiyi rehın allararası Gmenlik Destek Gücü'nün komutanlığının 6 aylık süre için Türkiye tarafından üstlenilmesini ka dı. »•<>İHAYIS: SınırTarumayan Gazeteciler Örgütü'nün. rarlaştırdı. •^JftMSAN: Ankara DGM Cumhuriyet Başsavcı Paris'te bir gann zemininde sergılediği "Basuı özgürlüpnün ayaklar altına abndjğı iilkder" hantasında balığu "Kürtçeeğitim" talebıni içeren pankartlan İHD 2i ülkelerin liderleriyle birlikte Genelkurmay Başka seyahatleri ile Mayıs ayında Türkiye'ye gelmesi planlanan Suriye ve Hindistan başbakanlannın ziyaretlenı Orgeneral Hüseyın Kıvrıkoğlu'nun fotoğrafina da yer vermesi. tepkılere neden oldu. ri ertelendi. Ünlü halk ozanı Âşık Mahzuni Şerif, tedavi gördü"Atatürk'ün mane\i şahsiyerine hakaref suçundan aldığı cezayı tamamlayan kapatılan Refah Parriğü Almanya'nın KölnPorz Hastanesi'nde vefat etti. sı'nin eski milletvekili Hasan Mezara ile uluslarara18 MAYIS: DTP'nin Büvük Bü>ük Kongresi'nde sı uyuşturucu kaçakçısı w San Avni" lakaplı Yaşar Avgenel başkanlığa Mehmet .\li Bayar seçildi. ni Musullulu tahliye oldu. ^ 19 MAYIS: Anavatan Partısı kurucu üyesi ve eski 9 \IAYIS: Sinema sanatçısı Kadir İnanır. manken rmlletvekili Leyla Yeniay Köseoğiu (76) vefat etti. Buket Sayş'ya telefon mesajıyla tacizde bulunduğu 20 MAYIS: *ANAP Sıyası Işler Başkanı Erkan gerekçesiv le 5 ay hapis cezasına çarptınldı. Hapis ce Mumcu, bu görevinden alınarak, Parlamento ile tlışzası 400 milyon para cezasına çevrildi. kiler Başkanlığı'na getirildi. Sezer. daha önce bazı maddelerinin veniden »örü12 MAY1S: Ankara Cumhuriyet Başsavcı Vekili BekirSelçuk, Erdoğan hakkında "haksızmal \arlığı edindiği'' iddıasıyla soruşturma başlattı. 13MAYIS: Ankara Cumhunyet Başsa\cı Vekili Selçuk. Susurluk hükümlüsü Korkut Eken'e destek amacıyla emeklı generaller ve bazı polıtıkacılann yaptığı açıklamalarda, "suç unsuru olmadığı'' gerekçesiyle takıpsizlik karan verdi. 14 NL4YTS: Ankara 4. Idare Mahkemesı. köprü ve otoyollara 2001 yılında yapılan zamlan iptal ettı. 15 M4YTS: TB.VIM, Sezer'ın bazı maddelerinin yeniden görüşülmesini istediğı RTÜK Yasası'nı yaşanan tartışmalara rağmen aynen kabul etti. 17MAYTS: Ecevıfin.2325Mayıs2002 tarihlerini kapsayan Pakistan ve Afganistan Âşık Mahzuni Şerif Almanya'da yaşammı jitirdi. şühnesi istemiyle iade ettiği. ancak TBMM'de aynen kabul edilen RTÜK Yasası'nı onayladı. 21MAYTS: Sezer. RTÜK Kanunu" nun kimi maddelerinin iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. 22 MAYIS: SP, DYP ve AKP Ecevit'in başbakanlık görevini yerine getıremediğini savunarak. bu görevi bırakması ve bir seçim hükümeti kurulması gerektığini dile getırdi. Sezer. daha önce bir daha görüşülmesı istemiyle iade ettiği, ancak TBMM'de aynen kabul edilen 4"?58 sayılı Şartla Sahverilme Yasası'nı onayladı. 23 MAYTS: Sezer. 4758 sayılı Şartla Salıverilmeye llışkin Yasa'nın iptali ve yürürlüğün durdurulması istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Ankara'nın Akün Sıneması. 1975 yılında Ertem EğUmez' in unutulmaz fılmi "Hababam Sımfi" ile açtığı perdelerinı, yine aynı filmle bir daha açılmamak üzere kapattı. ^JJLJVI^YTS: AKP Genel Başkanı Erdoğan. hakkında "haksE mal varhğı edindiği"' ıddiasıyla yürütülen soruşturma kapsamında .\nkara Cumhuriyet Başsavcı Vekili Bekir Selçuk'a 1 saat 10 dakika sureyle ifade verdi. "SusurhıkDavaa" kapsamında kesınleşmiş 4 v ıllık hapis cezası bulunan, Alı Fevzi Bir, tutuklu bulunduğu Almanya'dan iade edildi. Murat Karayalçm ve arkadaşlan, Sosyal Demokrat Halk Partisi adıyla parti kurdular. 25M\YTS: Ali Fevzı Bir'in, "ŞikeÇetesiD»%ası" kapsamındaki gıyabi tutukluluğu vicahiye çevrildi.