Katalog

€hflfflfa|jrijrt/ BEKTAŞİÜK ÖZEL EKİ H. Gelenekten tarlkata: Balım Sultan Nak^i ^eyhleri alanıniî», ilcri gclen Rckta^ilcrsüriilmüş ya da öldurülmü^lcrdır. Abdfilmvrid dîincıniııdc (IK391861) ycniden orlaya çıkan Bektaşiler oncc ba^ka tank ailara girdilcı vc yeni tckkclcr açarak tarikatlannı caıılaııdınlılar. C'unihuriyencn sonra lckkc vc /avıyclcr tümüylc kapatılınca Bckta^iligin örgütscl nileligî ortadan kıılktı. inanc olarak varlıgını sürdürdü. Bcktaşilcr mczhcp olarak Cafcri olduklannı söylcrlcr \v On İki Imam'a baglıdırlar. Bcklaşi'nin nıüı>idi\luhamm«İ. rchbcri .\IL piri IIHCI BtfkU|ı \Ultiir. Ali scvgİM Bckta^tlikic her $eyin üstündcdsr vc llak* MuhaınrncdAli îiçlcmcsi. ücunun lck bir nuroldugu ınancına dayanır ıcıusuh<ruhun bir ınsanın bcdcninc girnıesı vc unuııla birlc^mcsi). tt*vclla vc tcberra da hr>!ıca manctararasırıdtulıı. acı Bektaş Veli'den yaklaşık iki yüzyıl sonra yaşayan Balım Sultan. Bektaşüiği bir gelcnek olmaklan çıkanp, tarikat haline getirnıiştir. Asıl adı "Hızır Balı" olan Balım Sultan, Bektaşiliğc verdiği hizmctlcrden ötiîrü "Ikinci Pir" sayılır. H acı BcktaşVcli'dcnyaklaşık iki yüzyıl sonra yaşamış nlaıı Balını SııtaHi (I42K1520), o gflnc kadar çugunluğıı *ö/d olarak sürdürülcn Bekia$i gclenegîni yazılı bir tcmclc oiurtınnsi, kurallaştırması açısımfcm Bckta*ilîgin Mlaıiluıtw nücligi kazanmasıııdaki büyük hizmctkTİ ncdcni ilc *PW Sa•P (ikinci pir) olarak anılır. Balım Suhan'm asıl adı "Hızır BalTdır. Bcklaşi gdcncftincc kabul cdilcn bilgîlerc gîirc Bcktu*ı u/.i/ekııııdcn. llacı Bckiaş'ın cvlallıgı Kadıııuk Ana'nın luramı Mürsd Bairnın upludur. liulım Sultan, Dımetokaıla Kı/ıldcli Sultan Dergâhfmİa yciişmi^lir. Vağbah B*ba'dan cl almıştır.Dimctoka'dnki Kı/ıldcli Sulıan Tekkesi'nc, Yagbah Bsıba'dan sı>nra Yarcn Raha. ondan sonra da Balım Sultan posiıtişin olmuştur. l4Wyıllarınıi;j II. Beyant'm çağnsı iîzcrine Utanbııl'a gclir. Kadıncık Aıia l.vi olarak hilinen cvde kalır. I lacıhckıa) Tckkcsı'nirı pck çnk bolümunü in$a ctıirir Kırklar Mcydanı'mn dı^ındaki yapıiann vugu, Balım Sullan döııcmindc yapılnıışıır. Balım Sultan 1520 vılinda, Hacıbekia^'ta Pir Evi'ndc ölmifcjiür. Olümündcn iki yıl önce bitirilmiş olan vc Şdı«ranı0u AH lk> larafindan llacı Bektaş Vcli Tckkcsi'nde yapılan fizcl lürbcsinc gömülmüşlür. Slmoesol anlatım Mevlcvîlik tarikati daha <ok aydın kent (.c\Tckrdeyayılııkcn, Bckta^îlik başlangıçla siııırboylarında, kırsal kcsımdc yavayıınlar arasiıuLı yandaş buldıı Bu arada Kalcndcrlık, Ismm'hlik. llaydnnlik gibi tunkaflarda olanlardandayamla^ topladı. Bcktu»ılık, ^anuınlıkian i/Kf ta^ıııasi. Anadolu halkımııkonuştuğııan Türkvcyi kullanması.avık ilkcler yerinc hcr dü>üncc \v inaıiwl*ı ol.ın ınsanlann kctıditerinc gıırc anlamlaı uık.u;]biItccgi üsifı kapalı vc gcncl iıunclaı ortaya kmması gıhi neılcnlerk (Kınanh Imparantrlu^u'nun tıcmcn hcr yorcsındı:. ö/ıllıklc Anadolu vc Balkanlarıla hı/la yayıldı. Bektaşilcr. mançlarmm dahav.nk siıngclcr vc üsiü kapalı sö/lerlc .ııılaiılınaMna kcndı aralannda kitmarı kaıdcsi (gı/lılık kuralı I vc Bckia^ı Mirrı dcrlcr. Bcktairilcr H/,. Ali'yi Allah^ın /ııhurıı kabul cdcrlcr; bu ncdcnlc ııatı Ali'yi okur vc <ahah akşam On İki Imam'a salavat gctirirlcr. Muhançm a> ııutı Ui gün ÜU içmczlcr vc namn2 yerinc nıyuzda bulunıırlur Ccm ayinindc içki iccr. ^a/ galar, ntTcs okıırlar vc bütün buıilan bir lür ibadet sayarlar. Bu tankatın ahı yıi^yıl yaijama.sımla. Bckta^î cdcbiyatıniıı vc nıü/iginııı onctııli bu payı vanlır. Bcktaşiliktc aşık (lalib). muhib, dcrviş, b d » vc lıalifc olıııak ü^crc bc$ dcrccc vardır. Tarikata girmck ıstcycnc a^ık, dcncydcn ttcgip tarikua aiınana muhip. tckkcvlc kalıp hizmet gjîrcne ilcrviij, ehil gAruııup lıalıfc tanfından icazcl vcrilcrıc baba dcnir. Babalar dervi) yctistirebilir* ancak habalık vcrcme/Jcr. llftlifcolmak istcycn huba, halitclik makamına ba^vurur, istcgi uygun bıılunursa halifclik icazeti vcrilir Rabanın ha^ı urabîlcccgi dört halifclik makamı vardır. Uun* lar Hacı Bektaş Tekkcsi. Kcrbcla lckkcsi, Mısır'daki Kaygu.suz Tekkcsi ve Dimetoka\lakî Kı/ıl Deli Tekkcsi'dir. Kurumlaşma vt ayrılık Balım Sultan "ııi Bckta^îlik açısından en öncmli hi/ıncilcri, Bckiaşiligîn ycnidcııdüzcnlcmcsini, gaga uyariamannı yaparak vc ilk kez rilüclleri, kurallan yazıya dökcrek uygulamalarda. temcl noktalarda bir örneklik saglamış olnıasıdır. Buıuın sonucuıub Bcktaşilik, zamantnın cgitim vcrcbilen kunıluşlanndan bîri olan, tam tcşcküllü bir tarikat nileligini kazannıakıaHvc tunı kurallan w vc csaslan bir yöııcımcligc, efffcftıınunc yc bağlanmaktadır. Müccrred (cvlenmemiş) dcıvi^lik kuru Balım Sultan 1520y*nda,HaabekteştaP1rEvi ndc«mn$liir. Şrh»nmı0u AU Bcytanıfiıv dan llacı Bektoj VcHTckknd'ndc yapılan îStnA türbcsliK' şmiıülmüflüı: ınunu Bckiagilige pctircn dc Balım Sul hinin maneyi buyruguyla llacı BektaşTcktanıiır. Balım Sultan cvlcnmcdi^i içiıı gcle kcsiî'nc gclip ycrleymiş (ISSI), onunla birnegc giîrc I lacı Hckta^ suyu Koknder Çd* liktc '«k^drbjıba'hk kummla$mı«lır. Bu aynı bTdcn sürmüştür. Balım Sultan"dan sonra /amanda Itekta^iligîn de Hilcn iki kola aymüccmed huhahgı IskriKİer llede ilc Enılr nlmasmın ba^langıcı olmu^lur. Böylece Kasım llcde (cmsil clnıck istcmişlersc de Bckta^iligt I lacı Bektaş soyundan gelen ÇcKalendcr Çclebi buna kaı^i çikmışiir Ama lcbrierlcpirinhalifesisayılanIX'dcbaba'lar I527<dc Kalcndcr Çclebi'ntn Osmanh'ya (cvli dcdcbabalann da seçildigı olmuytur) kar>ı ayaklanınası vc boşan ka/jmmak flaöe tems.il ctmişler, bu da îkilige vc çekişmcyc rvykcn thancic ııgrayıp öldürfilmcninîn ar yc»I açmıştır. dından Hacı Bektaş Tekkcsi u/.un sürc ba^II. Mahmut Yenîçcri Ocaftrnı kaldınnca sı/ kalını^tır. Daha soııra Balım Sultan der (1826), bclli bir tarihtcn sonra kunılan Hckvişlcrindcn müccrrcd Bahm S m m AH, şcy laşi tddulcriııi ik kapatmış, eaki tekketerc v Bektaşiler kendî larikatlan B a için •*iariki nazenîn" (ince yok nazik yol) taıuınım kullanırlar. Bu incelik, Bcktaşi'nîn sadece yol kurallan için değil aynt zamanda hazır ccvaplıgı ve nüktedanhğı için dc gcverli. Bektaşi, yuzyıllardan beri anlaülan fıkralarda, yoksul, ham softa ya vc bagnazlığa karşı» şaraba dü^kün, gönlü zengin bir kişilik çizer. lştc licknı^i'nin incc cspri anlayışını gösteren hirkaç örnek: b a E r e n l e r ' ı n d u n y a s ı n d a n Babalardan biri mahkcme reislifi yapiyordu. Bir gun. bir kı/n tceavüz suçlamasıyla bir çapkını malıkenicye gctirdilcr. Hakim olan baba sordu: Ne diyc bu haltt i^lcdin? Dclikanlı ccvap vcrtli: Bcnim kahahatim yok. Şcylana uydum. banayol gosicnli, buişiyaptırdı. Bcktâşi şöylc bir durdııktan %onra adanıa • Bchey açıkgöz! Hazrcii AdcrnV* sccdc ctmcmck için ccnnettcn kovulmayı alan şcytanın işi gucü yok. sana pezevenklik ınî yapacak? i dcrvişi, Ramazan gflnlerinin birsndc kahvcde nargilcsini içipkcyifçatarkcn, birdenbirc içcri gireıı onıçlu bîri Bckta^iyc çıkişır. Hibndi! Siz Müslüman dcgil mîsiniz? Elhamdüllillah Miblumanım Ne zamandan beri? Kalubcladanbcri! "Kalu hcla"une dcmeklir? "Kalu" bcn, bcla M scn! Ncrden çiktın gcldin başıma be idaın, çc kil git işine. 8/16AĞUSTOS1995