Katalog

SİYASET84 Paktı vardı lerdc 10. yıl törenleri için Voroşilov'un başında bulunduğu ve Bubnov, Budyeni, Kriyanovski gibi önde gelenlerin bulunduğu bir Sovyet delegasyonu uzun TUrkiye ziyaretine başladı. Sovyctler 4 savaş uçağı hediye ettiler ve General İlin hava kuvvetlerini ziyaret etti. Bu sıralarda TürkAlman dış ticaret istatistikleri de yüksek rakamlara ulaşmıştı. Türkiye bağımsız ve çok taraflı bir savunma ve dış ticaret politikası i/liyordu. Mussolini'nin; İtalya'nın larihi emellerini Asya ve Afrika olarak belirleyen saldırgan nutkuna, Türkiye Gelibolu'daki anma törenleriyle cevap verdi. Ingiltere ile ittifak ve 7 Kasım 1935'te Sovyetlerle uzatılan antlaşma bunu izledi. Balkan Paktı'nın imzasından sonra TürkYunan ilişkileri alışılmış bir dostluk havasının ötesinde romantik bir görünüm taşıyordu. Ürneğin, Türkiye kendi milletvekillerine verilen bir hakkı, demiryolları ve denizyollannda indirimli seyahati Yunan parlamenterlcrıne de verdi. Yalnız bu yakınlık o döneınin Yunan yönelicılerinın ideolojısi için söz konusu değildi. Hulgarıstan vc Arnavutluk Balkan Paktı'nın dışında kalmışlardı. Aınuvutluk'urı koınijularıyla çozülmesı guç toprak sorunları varılı. Bu sorun bir bukıma Arnavulluk'un ltalyan etkısıne gırmesine de neden oldu. Bulgarıstan ise 1. Dünya Savaşı galiplerinin yağnıasına uğramış, Makedonya, Batı Tıakya ve Dobıuca'da oneınli toprak kayıplaıı olmuştu. Hiçbır parti, hiçbir zumre Neuilly barışının koşullarına boyun eğmeye devam etmek niyetinde değildi. Bulgaristan, Balkanlarda durumun kendı lehine düzeltilmesini talep eden revizyonist bir politika izliyordu ve doğudaki komşusu Türkiye dışında hiçbir Balkan Ulkesi ile iyi ılişkıler kurması bu nedenle mümkün değildi. Bulgaristan'ın iç ve dış politıkasındakı hcr sorun cnındc sonunda Neuilly barışına bağlanıyordu ve hiçbir Bulgar hükumcti bu havanın dışına çıkacak durumda değildi. Bulgarlar Balkan Paktı'nın kendilcrinı önlemcyc yönclık bir bağlaşma olduğu kanısındaydılar vc galiba onların bu kanısını dcğiştırcbilccck durumdakı tck pakt uyesı de Furkiye idı. Nitekım on planda Türkiye'nin girişimiyle, Balkan Paktı'nın Bulgaristan ve Amavutluk'a karşı olamayacağı ve pakt uyeliğinin onlara her zaman açık olduğu paktın metninde ıfade edildi. Hulkaıı Paktı ınelnine gore; Turkiye, Yugoslavya, Romanya ve Yunanistan karşılıklı olarak sınırlaııuın guvenlıği konusunda birbirlerinegaranti veriyorlardı. Balkan Paktı'nın uyesi olmayan diğer Balkan ulkeleriyle herhangi biı pakt uyesi arasında doğacak gerilimden veya kurulacak iyi ilişkilerden uyeler birbirini haberdar etmekle yukumluyduler. Böylece pakt dışındaki Balkan ulkeleri; uyelerden herhangi birinin saldırı niyetine veya kendisinden diğerlerine karşı faydalanılma girişiminc karşı korunmuş oluyordu. Son bir nokta da daha önceki bazı olumsuz dencyımlcrdcn ileri gelen bir hukumdü. Paktın parafından sonra, devletlerin ulusal organlarının geciktirmeden onayı istenıyordu. (TBMM bu yükümlüluğü 6 Mart 1934'de yerınc gctirdi.) ltalya Balkan Paktı'ndan rahatsızdı ve pakt dışında kalan Balkan ulkelerine yönelık bir politika ızlemeye başladı. Arnavutluk'ta zaten etkindı. Bulgarıstan'la ilışkılerini güçlendirdi. Bulgar kralı bir Italyan prensesle evlenmiştı. Bu olay yakınlaşnıanın göıünüşteki nedeniydi. Anıa italya'nın diğer pakt Uyesi Balkan ülkelerını de bu tur yakınlaşma girişimlerinin dışında bıraktığı söylenemez. Turkiye ve Yugoslavya ile hasım durumda idi. (Yugoslavya'da hatta Hırvatlarınki gibi ayrılıkçı hareketleri desleklediklcrini belirtelim.) Ama Yunanistan'la durumun aynı olduğu söylenemez. Yunanistan daha ilk anda Balkan Paktı nedeniyle İtalya'nın hışmına ıığramaktan çekiniyordu. Çekinen sadece iktıdarın dış politika çevrelcri değildi. Muhalefet bu konuda iktadardan daha tclâşlıydı. Paktın mimarlarından olan Venizelos; hukümetin paktın hükümlerini vc izlediği politikayı gizlediğini ve daha açıklayıcı davranması gerektiğini söyledi. Atina'daki elçiliklerı gezerek bu konuda bilgi edinmc gayretındeydi. Çekinmesınin nedcni açıktı; ltalya.. Onun bu davranışı antıltalyan tutumlu Türk basınında eleştırİM konusu oldu. Daha 13 Ocak 1934'te Dışişleri Bakanı Maximos Roma'ya gitmiş ve Balkan Paktı konusunda Mussolini'ye güvence veırnişti. Üstelik Yunan parlamenlosu paktı onaylarken belgeye koycluğu bir çekince ile, pakt yüzünden ttalya'ya karşı bir biıleşmenin söz konusu olmadığını diğer imzaeılara da bildirmişti. (1. Soysal, Türkiye'nin Siyasal Anllaşmaları, s. 447). Türk basını Yunanistan'ın bu tutumunu herhalde hoş karşılamıyordu, ama elcştirilcrı Yunan Dışişleri Bakanı Maximos'un daha pakt imzalanmadan Roma'ya yapacağı ziyareti öğrenmiş ve Belgrad'taki Türk elçisini çağırarak kendisine Atina'dan gelen telgrafı okumuştu. (16 Aralık 1933). Kral Alexander elçimize; "Bay Maximos Roma'da Mussolini'yc Yugoslavlardan yakmacak, biz ise biıyuk devletlerin saldırısına karşı birlikle bir anlaşma imzalamak uzereyiz," sözlerine devaınla, "ben geçen sefer Alina'dan önce lslanbul'a uğradım ve hep öyle yapacagım" dedı. (Ataturk'un Milli I)ış Polilikası C. II, Belgrat'tan 16XVI933 tarihli rapors. 233 vd.) Açıkeası Yugoslavya, ortak dılşman Italya'ya karşı gerçek muttefik olarak Türkiye'yi görüyordu. Türkiye Balkanlarda ltalya'ya karşı bir politika izlemekteydi. Ankara Arnavutluk'un ttalya etkisinden çıkıp pakta ka/anılması için çalışmaktaydı. Bilindiği uzere Arnavutluk Cumhurbaşkanı olan Alımed Zogu kendini kral ilan ettikten sonra, Türkiye bu olayı şiddetle kınamış ve Arnavutluk ile ilişkiler uzun bir sııre kesilmişti. 1934'te ilişkiler yeniden kuruldu ve Tirana'ya elçi olarak atanan Ruşen Kşref (Unaydın)'e Atatiirk şu talimatı verdi; "Arnavutluk pakta girmedi, ama biz onu paklın doğal uyesi olarak görüyoruz... ltalya hiçbir çevre ve grupta ovülmeyecek hatla langage politique'le olsa bile, faşizmin başarıları, ilf>inç bir ideoloji olduğu ıjibi sozlere Türkiye verdi. Böylcce Yunanistan vargücüyle Italyan istila ordularıyla çarpışabildi vc saldırıyı durdurdu. Ne var ki nısan 1941'dc Almanlar Yugoslovya'yı ortadan kaldırdılar ve ardından da Yunanistan'ı işgal ettiler. Balkan Paktı'nın bu tarihte artık sona erdiğini söylemek yanlış olnıaz. (1. Soysal, s. 452453). Balkan Paktı küçuk devletlerin, büyüklere varlıklarını duyurduğu bir bağlaşmaydı. Paktın amaçlarından olan; iktısadı ışbırlıği ve başarılı yardımlaşnıa so/ konusu olamadı. Hatta ön planda elc alıııan askeri ışbırliğinin gerçekleştirildiğini söylemek daha da zoıdur. Bu alanda torensel ziyaretler vegöstermelik toplantılaıın ötesinde pek birşey yapılamadı. Hepsinden daha ya/ık olan, kultürel işbirliği konusundaki tasarımlardı. Atina'da Türk araştırmaları enstitusu, veya Ankara'da BalkanSlav araştırmalan merkezi gibi kuruluşlar hiçbir /aman göruımedi. Anadolu kazılarında yetenekli Türk meslektaşlarıyla çalışan Yunanlı arkcologlara veya Trakya'da, Trak buluntularını birliktc ıncclcycn Bulgar arkcologlara hıç rastlanmadı. Biıbirlcrinin univcrsitelerınde nuıbadcle ile gelen veya karşılıklı burslarla öğreten, öğrcnen Balkanlı profcsör vc öğrcncilcrc rastlanmadı. Balkan ülkelerinin dil ve külturleri gene bir İMZA TORENİ Tarih 9 Şubat 1934. Dört Balkan devletinin dışişlerî hakanları aynı masanın etrafında toplanmış, aynı nıettıı imzalıyorlar. Bu, Balkan Paktı'dır. Fotoğrafla soldan sağa Maksimos (Yunanistan), Tevfik Rüştıı Aras (Turkiye), l\. Tilulescu (Romanya! ve B. Yevtiç (Yugoslavya). muhalefetteki Veni/.elos'a yöneltmek, ilişkiler açısından daha az sakıncalıydı; "Bu işlere karışmak Bay Venizelos'un va/ifesi degildir' diye yazılıyordu, CHP organı Hakimiyeti Milliye'de.. (3 Mart 1934). Türk dış politikası bu dönemde muttefik Yunamstan'a hcr zaman Bulgaristan'ın yalnız bırakılmaması ve ttalya'nın yanına itilmemesı gerektiğini tclkin cdiyordu. Ekim 1937'de Ankara'yı ziyaret eden Başbakan Melaxas'a Atatürk; "Bulgarları tanırım, çalışkan, ciddi bir halklır. Onlan ıımitsizlige itmeyelim, kendilerinden çekiniyorsanı/, sınırlarımı/ı lahkim edebiliriz; ama onlarla mutlaka anlaşmalıyi7" dıyordıı. Bu poliıika başarıya ulaştı ve 1938'de Bulgaristan pakt uyeleriyle anlaştı. İTALYAYA KARŞI TÜRKİYE VK YUGOSLAVYA Balkan Paktı'nın iki üyesi Yugoslavya ve Türkiye ıse faşist ltalya'nın saldırgın eğılimlerine ciddı bir biçımdc karşı çıkmışlar ve diğer pakt üyclerinin tersine bu konuda yakın bir işbirliğine girişmişlerdi. Yugoslav Kralı karsı soğuk davranılaeak" (B. Şimşir, "Alatuık'ten Ruşen Eşref'e Yönerge," A.Ş. Esmer Armagaııı, s. 311314) Birinci Dunya Savaşı AvustııryaMacarıstan, Osmanlı ve Alıııan imparatorluklarının yıkımıyla sona erdi. Sovyetler Balkanlarda etkin değillerdi. Balkanların jandarması olma gorevini Fransa ustlenmişti. Ancak Fransa'nın 1930'larda ttalya'ya karşı Balkanları bir yem olarak kullandığı açıktı. Balkan Paktı hiçbir şeye yaramasa bile; Balkanlıların Balkanların asıl sahipleri olduğunu, hâlâ 19. yuzyılın buyuk devlet politikasını gutmek isteyenlere hatırlatmıştır. PAKTIN SONU 7 hylul 1940'da Almanların baskısı sonucu Komanya Craiova antlaşmasını imzalayarak, guney Dobıuca'yı Bulgaristan'a geri verdi. Balkan Paktı Romanya'ya bu anda hiç yardımcı olamadı. Ama ekim 1940'ta ltalya Yur.anistan'a saldırınca, Yunanistan'ın kuzey ve doğu sınırlan için gerekli güvenceyi birlerine kapalı kaldı. BUtün bu kusurlara rağmen Balkan Paktı, bu bölgenin tarihinde görulmedik bir kardeşlik romanti/minin ifadesidir ve ileıiye dönıık guçlıı yonü bııdıır. Pakt imzalanmadan önce 7 Kasım 1933'te Selanik'teki 4. Balkan Kongresine gondeıdigi telgrafta "Atatiirk; "Balkanlılar kardeştir, hepsi aynı ycrden gelmislir" diyerck bu yakınlığı adeta yeni bir ulusçuluk bıçimınde dile getiriyordu. Balkan Paktı Balkanlarda goreli olaıak demokrat rejımlerin, eıı azıııdan ulusçu ve bağımsızlıkçı rejımleıın yaşadığı yılların uıunüydü. Ufukta Nazı Almanyası belirip, Alman kuklası darbeci rejimler işbaşına geçtikçe pakt anlamını ve önemini kaybetmeye başlamışıı. Bununla birlikte Balkan Paktı, Balkanlıların kuçük hesapbrın ötesinde beraber olma isteklerinin ilk belgesidir ve tarihı anlamı budur. 1930'ların Turkiye'si bu paktın gerçekleşmesinde ve devamında bu ruh ve anlayışa sahip olduğu için ctkin olnıuştu.