Katalog

Stockholm'de iki yıllık maraton Avrupa Silahsızlanma Konferansı'nda amaç Doğu ile Batı arasında bir "sürpriz askeri saldırı" ihtimalini en aza indirmek. Bu güvenceyi yaratacak bir zemini oluşturmak için Avrupa ülkelerinin heyetleh çalışmaya başladılar. SEDAT ERGtN STOCKHOLM Yönetmenliğini Tunc lemler ve Silahsızlanma Kunferansı" görev talimatı oluşturtmaktaydı. Açılışta hazır bulunan bakanlar, ülkelerine döndükten sonra Stockholm'de kalacak delegasyonlar iki yıl sürecek yeni bir diplomasi nıaratonuna başlayacaklar. İlk aşamada tam adından da anlaşılacağı gibi konfcransta "güven ve güvenlik artlıncı önlemler"iıı müzakeresi yapılacak. Başka bir deyişle, ilk aşamada konferansın görevi "silahsızlanma" konularını görüşmek değil. Eğer ilk aşama başarılı sorıuçlanır ve Doğu ile Batı arasında "güven ve güvenlik arttırıcı önlemler'V ilişkin ortak bir bclgc üzerinde anlaşabilirse, konferansın ikinci aşamasına geçile cek. Ikinci aşamada konferansın görev talimatının ne olacağı şimdililc meçhul. Avrupa Güvenlik ve Işbirliği Konferansı'nm 1986 yılında Viyana'da başlayacak olan üçüncü izleme toplantısında Stockholm konferansının sonuçları gözden geçirilecck vc ikinci aşamanın çerçevesi çizilecek. Ancak, şimdiden tahmin edilen, karadaki konvansiyonel kuvvetlerle sınırlı kalacak bir Silahsızlanma Konferansı'nm toplanması yolunda dönemin Hransa Cumhurbaşkanı Vulery Giscard D'Eslaing'in 1978 yılında yaptığı önerinin ikinci aşamada kuvveden fiile çıkabilcceği. Böylelikle ilk aşamada güven ve güvenliğin arttırılmasına ilişkin önlemler görüşülerek, ikinci aşa mada Avrupa'da silahsızlanmanın görüşülebilmesi için zemin oluşturulmıış olacak. GUven ve güvenlik arttırıcı önlemler neyi ifade ediyor? Bunu kavrayabilmek için yine gerilere dönmek gerekiyor. Helsinki Nihaî Senedi'nin getirdiği önemli sonuçlardan biri, Doğu ile Batı arasında karşılıklı güvenin tesisini sağlamaya yönelik önlemlere yer verilmesiydi. Helsinki Nihaî Senedi'nin imzalandığı 1975 yılından sonra uygulanmaya başlanan bu önlemler arasında büyUk çaptaki manevralann (25 bin askeri aşan) önceden duyurulması, askeri manevralara karşılıklı gözlemci gönderümesi gibi önlemler bulunmaktaydı. Bu önlemlerin temel niteliği askeri bir içerik taşımayıp, doğrudan doğruya karşılıklı güvenin oluşmasına yardımcı olmak amacıyla düzenlenmiş olmalarıyd. Ayrıca, Helsinki Nihaî Senedi'nin ilgili bölümunde yer alan bu önlemlerin kaleme alınış tarzından fazla bağlayıcı olmadıkları da kolaylıkla anlaşılabilirdi. Stockholm Konferansı'nın konusu olan "güven ve güvenlik artlıncı önlemler" ise askeri açıdan güvenlik ihtiyaçların bir de dikkate alınmasıyla Helsinki'de yer alan önlemlerden ileri gidiyorlar. Uslelik Avrupa Silahsızlanma Konferansı görev talimatında bu önlemlerin "bağlayıcı" olacaklarının kaydedilmesi Helsinki Senedi'nde yer almakla birlikte çoğu zaman uygulanmayan güven artlıncı önlemlere kıyasla bir başka önemli larklılığı gösteriyor. Yine Helsinki Nihaî Senedi'negöre, bir başka farklılık, önlemlerin dencllcncbilir olmaları noktasında karşımıza çıkıyor. 'Güven ve güvenlik arttıncı önlemler" düşüncesinin ardında yatan temel felsefe, sürpriz bir saldırı olasıhğmın en aza indirilmesi. Bu bakımdan söz konusu önlemler askeripolitik bir içerik taşıyacaklar. Okan'ın yaptığı, başrolü TUrker Kurtiz'in oynadığı ünlü "Otobüs" filmini seyreden okuılar, filmin öncmli bir bölümünUn geçtiği dcv meydanı hatırlayacaklardır. Sergelstrog Meydanı, Stoc!;holm'Un en merkezi yerlerinden biri olarak biliniyor. Filmi seyredenler kaçak TUrk işçilerinin sığındıkları otobüsün park ettiği Sergelstrog Meydanı'nın yanında yükselen modern yapıyı da hatırlayacaklardır. lşte 1970'li yıllarda parlamento binası olarak kullamlan bu modern yapı, bugünkü adıyla Kültür Sarayı, gcride bıraktığımız hafta Avrupa GUvenlik ve Işbirliği Konferansı'na katılan 35 tllkenin dışişleri bakanlarının bir araya geldikleri "Avrupa Silahsızlanma Konferansı"nın açılışına sahne oldu. Batı dünyası ile Doğu Bloku'nun nabzı bir süre burada attı. Avrupa Silahsızlanma Konferansı, AGİK (Avrupa Güvenlik ve Işbirliği Konferansı) sürecinin yeni bir aşamasını oluşturuyor. 1975 yılında imzalanan "Helsinki Nihai Senedi"nde öngörülen izleme toplantılanndan sonuçsuz kapanan ilki Bclgrad'da yapılmıştı. Başlıca görev çerçevesi nihaî senedin uygulanma durumunu görüşmek olan toplanlılardan ikincisi 1981 yılında Madrid'de başladı ve ciddi krizlere sahne ol duktan sonra geçen eylül ayında bir "sonuç bel gesi"nin kabulüylc sona erdi. Madrid Sonuç Belgesi'nin en öncmli bölümünü "Avrupa Güven ve Güvenlik Arttırıcı önAvrupa Si ahsızlanma Konferansı'ndaki bir başka yenilik de, Helsinki Nihaî Senedi'nin öngörülcn önlemlerin uygulama alanı Sovyetler Birliği'nin Avrupa sınırından içeri doğru 250 kilometre kadar uzanan bir koridoru kapsarken, Avrupa Silahsızlanma Konferansı'nda görüşülecek önlemlerin uygulama alanının Urallar'a kadar uzanacak olması. Türkiye'nin de dahil olduğu NATO grubu bu önlemlere ilişkin öneri paketini hazırlamış bulunuyor. öneri paketi altı noktadan oluşuyor. Bunlar kısaca şöyle özetlenebilir: 1) Karşılıklı olarak askeri birlikler arasında en formasyon takası. 2) Askeri açıdan anlamlı bütün manevralann önceden karşı tarafa haber verilmesi 3) Askeri birliklerin yerlerinin kaydırılması halinde karşı tarafın önceden haberdar edilmesi. 4) öncdcn bildirimleri güvence altına almak için denetleme mekanizmalarının getirilmesi. 5) Söz konusu bildirimleri güvence altına almak için denetleme mekanizmalarının getirilmesi. 6) Baş göslerecek bir krizin idare edilebilnıesi için karşılıklı haberleşme imkânlarının geliştirilmesi. Avrupa Silahsızlanma Konferansı'na katılan NATO ülkeleri bu önerilerle ortaya çıkarlarkcn, Doğu Bloku henüz kesin bir tutum takınmış de ğil. Sovyetler Birliği, şimdilik "kuvvet kullanımından kacınılması" gibi düşünceleri ön plana getiriyor. Türkiye de NATO grubu tarafından getirilen önlemleri destekliyor. Bunları "somut veözlü" buluyor. Türkiye'nin bu konfcransa bakış açısı geçen hafta Dışişleri Bakanı Vahil Halefoglu tarafından açıklandı. Konferansta yaptığı konuşmada Halcfoğlu, "hassas" bir bölgcdc yer alan TUrkiye'nin "denetlenebilir" güven ve güvenlik önlemlerinin kabulüylc sürpriz bir saldırı riskinin azaltılmasına önem vcrdiğini bildirdi. StYASFI 84