Katalog

SİYVSKT 83 9 ABD'DE YENI DEMOKRATLAR ZİYA OZKAHYAOCLU N ew York Dört yılda bır yapılan AIJD Baskanlık se<,unkrını dunyanın en büyuk ve cn uzun festıvalı saymak sanırım yanlış olmaz Demokral Partı'nın önde gelen adaylarından VValter Mundale propaganda valışmalarına u<, yıl önte başlamıştı Seçımlere daha bır yıl varkcn yazılı basın ve TV, adayların ne yaptıkları ve ne yapınak ıstedıklerıyle dolu Lubnan ve Grenada olayları ıle alevlenen tartışmalar, savaş ve barış konularının yanı sıra ekonomı alanında yoğunlaşıyor Şımdıye kadar Reagan'ın sosyal harcamalara neşter atan ve askerı har<.amaları kö rukleyen muhafazakâr pohtıkasına bır alternatıf bulunamamasının asıl nedenı, Amerıkan lıberâlı/mının .limmy Carler yönetımı ıle ıçıne dUştuğU kesıl kararsızlık oldu Ama artık perdenın aralandığı söylencbılır 198O'lı yıllarda fıhzlenmesı beklenen ekonomık modelın tohumları, 1984 seçım propaganda tarlasına serpılmeye ba$landı bıle Bu "yenilıberalizm"ın gundemınde, özel teşebbüsün son kalcsı vc dünyanın en buyuk serbest pıyasası ABD'de, temkınlı ve çekıngen adımlarla da olsa, endustrıde nıerke/ı planlamaya geçış arzulan yatıyor. Dcvletın ekonomıyı yönlendırmesı yolundakı ılk arayışlar, Carter yflnetımının son altı ayında belırmıştı Başını dev I)u Ponl Şırketı Başkanı Irvıng Schapiro, AFl CIO Scndıkası Başkanı Lane Kırkland ve bankcr Felix Rohatyn'ın «.ektıgı ve ış, ışçi ve hükumet çevrelerınden bır grup New Deal (Yenı Anlaşma) dıye bılınen, Buşkajı Roosevell'ın 1930 ve 1940'lardakı polıtıkalarının benzerı bır "yenıden endustrileşme" programı çızmeye başlamışlardı Ancak Cartcr'ın sevımı kaybetmesı sahneyı Reagan'ın serbest pıyasaularına bırakmıştı 1980'den sonra, Demokratık Panı'nın ve eskı model lıberalı/mın bu yenılgısıne tepkı olarak demokratlar yenı bır model arayışına gırdıler Partı n,ındekı bır grup otomobıl, ydık ve tekstıl gıbı bazı "eski" en Nereden çıktı bu merkezi planlama? Seçime oldukça fazla sayıda adayla hazırlanmak zorunda kalan Demokrat Parti içinde ekonomide devletin rolüne daha büyük önem veren "Yeni Demokratlar" gıiç kazamyorlar. FELİX KOHA1YN Wall Street'in en onemli banker ve borsa u/manlanndan. O da Demokrat Parli içindeki yeni arayişların onderlerınden. düstrılerde ABD'nın dünya pazarlarmda üstunlüğünü yıtırdığını savunuyor Bunun yerıne yatmmların ve devlet desteğının, bılgısayar, gcnetık v» uzay muhendıslığı gıbı yarının ılerı teknolojılerıne kaydınlmasını ısteyen bu grup gıderek partı ı<,ınde saygınlık kazanmaya başladı Oyle kı partının hcmen bütün adayları programlarına bu fıkırlerı katmayı artık bır ödev sayıyor Anketlere göre Carter'ın yardımcısı Walter Mondale, en önde gelen aday Arka sındakıler arasında senatör Cary Hart var Her ıkısı de Harvard Universıtesı protesör lerınden Robert Reı*h adlı bır ekonomıstın göruşlerım benımsemış görünuyor Serbest pıyasa ıle endustrıde merkezı planlama, sosyal adaletle ekonomık buyüme ve eskı ve yenı endüstrılerın bırbırlerıne zıt kavramlar olmadıklarını savunan Reich, devletın*büyuk vapta ekonomıye el atmasından yana Buradakı basın tarafından demokratık "sanayi polilikası" adı verılen bu programın ana temaları şunlar Devle tın yatırım ve kolaylıklarının daha ı,ok bellı ba7i endüstrılere kaydırılması, ışsızlerın buvuk çaplı btr "yenıden egıtim proRramı" ıle bu yenı sektörlere hazırlanması, ışverensendıka ılıskılerının geleneksel muhalefetten ı>bırlığıne dönü^turulmesı ve altvapı yatırımlannm genış vapta arttırılması Bu konuda Kongreye sunulan 30 kadar tasarı arasında genış karar alrna yetkısı olan bır "ekonomık konseyın" kararlarını usgula maya koyatak bır "l'lusal Sınaı Kalkınma Bankası" \ar Son yıllarda ABD'nın ıı,ınde bulunduğu cknnomık krız herkesı Batı Avrupa ve Ja pon hükümetlerının ekonomıyı yönlcndıriLi ve destekleyıcı IOIÜ üzerınde uzun uzun duşünmeye gıttı özelhkle Fransız devlet bankacılığının ve laponya'nın Uluslararası Tıcdret ve Endüstrı Bakanhğıııın ıthalat potansıyelı olan bellı ımalat ve araştırma sektörlerını hedefleyıp trost yaratma kaygılanndan uzak her türlü ekonomık, lojısıık ve parasal yardunda buluntna polıtıkası ve bu konudakı ımrenılecek başarıları Amerıkalılara ı,ok ea?ıp gelıyor Lndüstrıde merke7i karar alma yanlıları ıthalatın kısılması, ıflasın eşıgıııdekı şırketlerın kur tarılması ve ışsızlıjııı önlenmesı gıbı konularda artık serbest pıyasamn etkısız kaldıİm\ ve mılyarları.a dolarlık mevcut devlet desteğının ı,e dağınık >e eşgüdumsüz olduğunu ıddıa edıyorlar örneğın havacılık endüstrtsı araştırma ve gelıştırme harcamalannın yüzde 70'ını, fakat kımya endüst rısı ancak yüzde 2'SIPI devletten sağlıyor Tuıucu çevreler arasında Ikıncı Dünya Savaşı'ndan berı denenmemış ve bellı bır ölçude merkezi planlamayı da beraberınde getırecek bır sanayi polıtıkasını komünızının ılk aşaması olarak görenler de var Re agan'ın Malıye Bakanı Donald Regan, 230 ınıKonluk ,erbest pıyasanın vereteğı karariarın "2030 hukumet planUyıcısı" laraTından alınnıasını sakıncalı buluyor Sol kanat ıse genelde ekonomık planlama taraltarı \ntak baskı gruplarının etkısı altııu gırebılecek, yetkılerı demokratık ka lar mekanı/malarını boğabılecek bır "bu>uk >ırkeller kurporaliüinınden" korku yor Jaıkion'ın adav adaylığı nuiLadelesınde sı valı se<,nıenleıin yanı sııa başka bır kozıı 1J Deınokral Partı ıı,ı rcformlar" lack son Dtmokıatlann'bırlık ve l o n " tuıun da letornı oncrılerım u/un bır lıste halın k ,ı«.ıkh\aı.a^ı uhdıdındı. bıılundu \ n ık Paıtı Haşk ıııı ( haıks Manaıt I iık soıı ı "mesi'li'M sonra ^ıır\ı>mık ıı,ın ' ık IKI I . I I I Demokratlar dişdişe Demokrat Partı nın \BD Başkatılığı ı<,ın aday adavları Intesınde, Jınıırn Carter'ın cskt yardıımısı M alter Mondale buşı <,ekerken, lıstedı&ı tkına bır ısım hı:la \uk\eli\or \BD'lı ^erıale ıııı lıderı nıhıp Jesse Jtuksun A Bü'de, 1984 başbakanlık se(,ımle rı n,ın gcrı savına ı>kmı sıırerken başbakanlık aday adayları arasındakı kampanya da kı/ışıyor Ronald Rea^an'ın t ıııııhurıvetv' partının Başkanlık adayı olarak yarışaca ğı kcsınlık ka/andı Reagan'ın resmı <ı,ık laına.sını onuınuzdı.kı oı.ak avıııda vapması bekUnıyor Anı.ak Cuınhurıyetı.ılerın tek rakıbı bemokrat l'artı ıvınde Başkanlık iday adaylığı n,ın mutadele suıuvor Demokrat Partı nın aday ada>ları eskı Baskan lımmy Carter'ın yardımı.ısı Wal(ır Mondale, tskı astronot John (>lcnn, sı yalıı rahıp Jesse Jackson, (.ary Hart, fıeorge McGovern ve Frnest HollınKS. Bu altı aday adayı n,ınde, başkanlık sevimlerınde yarışma ılıtımalı en yuksek olan ısımler ıse Mondale, Jackı>un ve Glenn olarak sıralanıyor MONDAI h Başkanlıgın ıkı onemlı Drınokrjt dda>ı Ba/en de \jn Mondale aday ıdaylığı >arışında u/un bır surcdır başı v<*keıken, hstedekı ıkınu bır ısmın hızla yukseldığı gorulııyoı \BD'lı /encılerın lıderı rahıp Jev>t Jaıkson Josse Jackson'ın yııkselışı Demokrat aday adaylarının gevtığımız gunlerde gerı,ekleş tırdığı \'K gılnlükk "partı bırlıgi ve fon saglama" turunda ortaya y'ktı Jatkson beş kcntte vaptığı konuşmalarda dığer adayla rın toplayamadığı kalabalıkları bır arava getırerek 1yı bır hatıp olduğunu kanıtladı lackson ö/ellıkle sıyah scvmenlerın ı,oğun lukta nlduğu Mabama evaletınde Monda le'ye buyuk bır fark yapabıleteğını gösterdı Sı\ ıh Mabamalıların orgulu, "Alabama Deınokratık konferansı" Başkaııı Joc Re ed Mondale'yı destekledığını a^ıklarken, ornut ııyelerının buyuk vüğunluğu latk son ın >anmda ver ıldı Fyiletın hangı aday adayını dtstıkledığını belııleyetek gu te sahıp olan orgutun oyunu kı/anmak ı,ok onemlıydı Sonunda bır u/laşmaya va nldı örgut lıdcrlcrı Mondale yı Başkan, Iıtkson'ı da Başkan vardımusı adaylığı 1 , 1 destekleyeı.eklennı a(,ıkladılar Mon11 1 dale bu uzlaşmadan "hoşlandıgım" belırttı anı.ak Alabama'dan bu desteğın siırup sür meyeceğı, oylann Jatkson'a gıdıp,gıtme vtı.eğı konusunda kafasında soru ışaretle rıylc ayrıldı laıkson ın, M o ı ı d a k vt vandaslarının bı s mknüiıdii dı.kt s^vIITIı kııı lilarııu k ır ı viktıiı, bu kuı ıll ırın h ıksı/lığa vol ı»,a ı ıfiı.ıı sovkdığı bılınıvordıı l)ı.ınokratlarm lııru, l a t k s o n ın vıldı/ıııın ,) ırlaınasiNİd soiMiıJjnukuı dıgur tday ıdıvları n,ııı ptA "\tsanli ^.ı.ı,mı.dı tıarv Hart, lohn d k n n oldukı,a sonuk kaldılar (,eorge M ı d o \ e r n lXmokıatların *.ıı akılı olabıkLLğı lcmiM stverek, Ronjld Reat>an'ı \ B I ) ' \ ı savaşa s u r ı ı k l r m f k l e " sııı, ladı Dcinokr ııların bırlık ve l o n " s lelanıak ımaı.ıvla ı,ıkuğı uı, junlıık stvinı ııırıı, aday adaylaıınııı tı k ıck ne JJIMC olduklarının > ını sııa D t m o k r a ı l a r ı n kendı ivlerınde kı duıuııılaıını ortaya semıesı bakımından da oncınlıydı \dav adavl u ı tur boMinca bırbırlerıııı sııı,laMp durdul ır Cn/ııun ılk durağı \tlanta'da Gary Hart, John Cılenn'ı "gızli bir Cumhurıyetçı o l m a k l a " su^ladı Glenn, Mondale'nın "musrıf bır lıberal" olduğunu söyledı trnest Hollıngs, turun son durağı Albuquerque'de, Mondale ve Glenn'ın kampanya sırasında "zev/eklik ettıklerini" söyledı