Katalog

Sayfa 12 Çalışma Hayatı Kamu ve özel kesimde çalışan milyonlarca insan dört değişik sosyal güvenlik kurumundan yararlanıyor Sosyal güvenliğin zıt kardeşleri Yasalar ve Çalışanlar w y Ikemizde, I I kamu ve özel I I kesimde I I çalışanların sosyal ^ ı \** güvenlikleri; 1) Türkıye Cumhuriyeti Emekli Sandığı, 2) Sosyal Sıgortalar Kurumu, 3) BağKur, 4) Sosyal Sigortalar Yasası'nın geçici 20. maddesi uyarınca kurulan özel emekli sandıklarınca sağlanır. Bu kurumlar; iş kazaları, meslek hastalıkları, analık, hastalık, malullük, yaşlılık ve ölüm yardımlarını sağlamakla ve aylıklarını bağlamakla yükümlüdür. Her kurumun kendine özgü kural ve koşulları vardır. Genelde, bu koşullar eşit olmayıp birbiriyle çelişir durumdadır. Yıllar boyu, tüm çalışanların sosyal güvenliklerinin tek bir kurumda toplanacağı söylenmekte ise de bu konuda bugüne kadar somut bir adım atılamamıştır. Konumuz, bu kurumların emekli aylığı bağlama koşullarını ayrıntılara gırmeden, genelleme içinde aktarmaya çalışmaktır. l Ikemizde yıllardan beri sosyal güvenliğin tek bir kurumda toplanacağı söyleniyorsa da bu konuda somut bir adım atilmış değil. tanınan haklardan yararlanabilmek ıçın "Türk uyruğunda olmak ve 18 yaşını doldurmuş bulunmak" koşulları aranır. Yasa, emeklilik hakları yönünden iki seçeneklidir. 1. seçenek: 60 yaşını dolduran kadın ya da erkek iştirakçi en az10tamyıl(3600gün) kesenek ödedığinde, kendi isteği ile emekli olmaya hak kazanır. 1) Türkiye Cumhuriyeti 2. seçenek: 20 tam yıl (7200 gün) kesenek ödeyen ve 38 Emekli Sandıgi: yaşını dolduran kadın Bu sosyal güvenlik kurumu, iştırakçılerle 25 tam yıl (9000 1949 yılında, 5434 sayılı TC gün) kesenek ödeyen ve 43 Emekli Sandığı Yasası ile yaşını dolduran erkek kurulmuştur. Türkiye'nin en iştirakçiler istekleri ile emekli eski sosyal güvenlik olmaya hak kazanır (Yasal kurumudur. ergin sayılanlar ıçin, yaş sınırı Emekli Sandığı Yasası, en sık değişikliğe uğrayan yasalardan bu yaşların altında olabilir). Emekli Sandığı'nda aylık bıridır. 1949 yılından bu yana, çeşitli yasa ve yasa hükmünde bağlama oranı üst sınırı, yüzde 100 olup bu oran üzerinden kararnamelerle 90 kez aylık alabilmek için bir değişikliğe uğramıştır. iştirakçinin 50 tam yıl (18.000 A) 657 sayılı Devlet Memurları gün) fiili hizmet zammı ile Yasası, birlikte "fiili hizmet süresini" B) 926 sayılı Türk Silahlı doldurması gerekir. Kuvvetler Personel Yasası, C) 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yasası, 2) Sosyal D) 2914 sayılı Yüksek Öğretim Sigortalar Kurumu: Personel Yasası, 1946 yılında 4792 sayılı yasanın 1. maddesiyle "İş E) 3466 sayılı Uzman hayatında türlü hallere karşı Jandarma Yasası, Sigorta Kanunu hükümlerini F) 399 sayılı Yasa Hükmünde Kararname kapsamında görev uygulamak ve Çalışma Bakanlığı'na bağlı olmak yapanlarla bunların eş ve üzere Işçi Sigortaları çocuklarının sosyal güvenlikleri, 5434 sayılı Türkiye Kurumu vücuda getirilmiştir" denilerek bugünün Cumhuriyeti Emekli Sandığı Sosyal Sigortalar Kurumu'nun Yasası ile sağlanır. temeli atılmıştır. Emekli Sandığı Yasası'nda 1946 yılında "Işçi Sigortalar Kurumu" adıyla yaşama geçırılen bu kurumun adı, 1965 yılında 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası'nın 136. maddesi ile "Sosyal Sigortalar Kurumu olarak değiştirilmiştir". 1965 yılında 50.6 sayılı yasanın yürürlüğe gırmesiyle işçilerın sosyal guvenliklerıni sağlayan; (1) 4772 sayılı İş Kazalarıyla Meslek Hastalıkları Kanunu, (2) Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu, (3) Malullük, Ihtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Kanunu, yürurlükten kaldırılmış ve bu "kanunlar" yerini tek bir yasaya, Sosyal Sigortalar Yasası'na bırakmıştır. Yasa, yürürlüğe girdiği 1965 yılından bu yana, 41 kez değişikliğe uğramıştır. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası'na göre, bazı "istisnalar" (ayırmalar) dışında, "Bir hizmet akdine dayanarak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanlar" bu yasaya göre sigortalı sayılırlar (Madde 2). Sosyal Sigortalar Yasası'na göre, Sosyal Sigortalar Kurumu'ndan yaşlılık aylığı almaya hak kazanabilmek için: (1) Kadın ve erkek sigortalıların 15 yıllık sigortalılık süresi içinde en az 3600 gün (10 tam yıl) malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemesinin yanı sıra, kadın sigortalının 50, erkek sigortalının da 55 yaşını doldurmuş olması, yaşlılık aylığı alması ıçin yeterlı koşullardır. (2) Kadın sigortalı 20, erkek sigortalı 25 yıllık sigortalılık suresı içinde 5000 gün (13 yıl 10 ay 20 gün) malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemış durumda ise yaşlılık aylığı almaya hak kazanır. Sosyal Sigortalar Kurumu'nun aylık bağlama üst sınır oranı yüzde 85'tır (seksen beş). BağKur, sosyal güvenlik kurumları içinde en genç olanıdır. 1972 yılında sosyal güvenlik kurumları arasına katılmıştır. Kısa adıyla "BağKur Yasası" olarak bilinen, 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Yasası 1972'den bu yana, 22 kez çeşitli yasalarla değişime uğramıştır. Ayrıntıya girmeden, genel olarak, yasayla ya da yasaların verdiği yetkiye dayanılarak kurulu "sosyal güvenlik kuruluşları kapsamı dışında kalan ve herhangi bir işverene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız" çalışanlar, BağKur sigortalısı olmak zorundadır. BağKur'un da yaşlılık aylığı bağlama koşulları kendine özgüdür. BağKur sigortalısı olabilmek için 18 yaşını doldurmak gerekir. (1) 20 tam yıl (7200 gün), prim ödeyen kadın sigortalı 38 yaşında, 25 tam yıl (9000 gün) 5) BağKur: prim ödeyen erkek sigortalı 43 yaşında yaşlılık aylığı almaya hak kazanır. (2) 15 tam yıl (5400 gün) prim ödeyen kadın sigortalılar 50 yaşını, yine 15 tam yıl (5400 gün) prim ödeyen erkek sigortalılar ise 55 yaşını doldurduklarında yaşlılık aylığı almaya hak kazanırlar. BağKur'un yaşlılık aylığı bağlama oranı ust sınırı, yuzde 90 (doksan) olarak saptanmıştır. 4) özel Emekli sandıklari: Sosyal Sigortalar Yasası, "bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birlikler personelinin" tümünü kapsamına almak ve "iş kazalarıyla meslek hastalıkları, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm, eşlerinin analık, eş ve çocuklarının hastalık hallerinde" en az Sosyal Sigortalar Yasası'nda belırtilen yardımları sağlamak koşulu ile bu kurumları kendi özel emekli sandıklarını kurmakta serbest bırakmıştır (Geçici Madde 20). Bu sandıkların sağlayacağı yardımlar ve bağlayacağı aylıklar, Sosyal Sigortalar Yasası'nda öngörülenlerden daha az olamayacaktır. Bu sandıklar, bu koşula uygun olarak statülerini kendileri belirler. gta