Katalog

16IIAZİRAN2002. SAYI 847 oremi heın bir yandan anlamaya çalışırlar hembiryandandabiryaıılışıbulnıayaçalışırlar, çaba gösterirler. Matematiktedaimayanlışarama,hernedense, uğraşların en fazla vakit alan bölümiidür. Diyelim ki biryanlış bulanıadılar, hatta beğendiler; ondan sonra o matematikçinin yapacağı işartık olurup, buldugu sonucu, teoreıni bir nıutematik nıakalesi olarak yazmakvebirmatematikdergisineyollamaktır. Matematik.eneskibilimalanıdır. Öyleeski ki, kil tabletlere, papirüse ve parşömene yazılmış matematik metinleribilevar. Bıı şunu da gösterir: Matematik makalesi, neyin üzerine yazılmışolursaolsun,binyıllardır lıer isteyeııe açık olmuşlur, çünkü matematikte ispat, başkaları tarafından kontrol edilebilirolmakzorundadır. "Ciizli"olması durumunda matematik, "matematik" olnıa niteliğiniyitirir. Turing'in; Hilbert'in "Entscheidungsproblem"ini çö/diikten sonra dehasım yenideıı ortaya koyduğu Enigma şifresindeki "Knigma" ismi, otomatik çalışan birşifrelememakinesindcnalıyorduadını. Bumakine, 2. Diinya Savaşı boyunca Alman askeri lıaberleşmesigizliliğinikorumadaengüvenilenaraçtı. Dünya Savaşı'nın seyrini değiştirirken aynı zamanda modern bilgisayarın temelleriniatıyorlardı. Enigma, her 24 saatte bir Almanlar tarafından yeniden ayarlanıyordu; dolayısıyla her güniin şifre analıtarı farklıydı vc makine öyle yapılmıştı, şifreler için öyle çok sayıda kombinasyon vardı ki, bugünkü bilgisayarlardabile Ivnigmaşifresini 24 saat içinde çözmek mümkün değildir. Dolayısıyla Almanlar, daha bilgisayannolmad.ğı 1940'larda Dereceye Hiren kendi şifre sistemlerininve haberleşmelerinin emniyetiııe güvenmekte çok haklıydılar. Turing, 1939 yılı sonunda Alman Hava KuvvetiLuftvvaffe'nın, 1941 ortalarında ise Alman Deniz Kuvvetleri'nin şifresini kırdı. Enigma makinesinin özelliği nedeniyle bu işi n her giinyenidenvemümkiinolduğu kadar çabuk yapılması gerekiyordu. Ama bu da başanlnıışlı vc bu duruııı, Mültefikleriıı, Almanların bütün gizli haberleşmelerinden vaklindc haberdar olabilmclcrini sağlaya tı. Ayrıca istese, muazzam kombinasyon ve istatistik yöntemleri bilgisiyle, yıllar sonrasınin bilgisayarkuramlarınmgündemini bütün ayrıntılarıyla belirleyebilirdi. Oysa Manchester'de yüriittüğü çalışmalar, çok sınırlı çaptaydı. Turing araştırmalarına devam etti, ancak bu çalışmalar artık dağınıktı. Yapay zekâ üzerinde çalışmaları sonucunda "Makine ve Zekâyı Bilgisayarlaştırma"adlı nıakalesi 195O'de"Mind"adlı felsefe dergisinde yayımlanbir utletti. dı ve bu makale, yapay zekâ araştırmalarına klasik olacak bir katkı saglayacaktı. Ama yapay zekâylailgili yaptıkları.buradasonaeriyordu. Savaşsonrasıııdafarklı matematik alanlarında araştırmalarını geliştirdiği gibi, gençliğinde de ilgi duyduğu kuvantum fi/.ik, özcllıklc dekuvantıımmekaniği üzerinde incclcmclcrdedcbulundu. Doğa'yla, biyolojiyle ilgili gözlemleri vardı; başlangıçta simetri gösteren doğa koşullanndan nasıl olup DERGIDEN Merhaba Kimimizin çocukluk anıları arasmda uzaklardaki evlerini, özlemle anlatan, bir gün gidip görmeyi hayal eden, Rumca konuşan anneannelerle, dedeler vardır. Türkive 'ye mübadele ile gelenlehn yaşadıklanm belgeleme çalışması yıllar sonra yani,1999 da baslatıldı. Neyse ki kısa sürede epey yol alındı. Bu haftaki kapak konumuzu üç kuşak mübadele çocuklanna ayırdık. Siz de eğer bir mübadele çocuğuysanız ve Lozan Mübadilleri Vakfı ile ilişkiye geçmek istiyorsanız 0212 245 61 55 numarulı telefonu arayabilirsiniz. Matematikçi Alan Turing'in vasamı kısa süre önce Tiyatro Stüdyosu nca sahnelenen "Sonsuz Döngü " adlı oyun nedeniyle gündeme geldi. Oyunun broşüründeki Alan Turing yazısını Prof. Dr. Tosun Terzioğlu yazmıstı. Alan Turing'i anlatacak yazıyı biz de Tosun Terzioğlu 'ndan rica ettik. Yazıyı okuduktan sonra Alan Turing 7 merak edecek olanlar yeni sezonda izleyebilecekleri bu oyunu şimdiden defterlerine not etsinler. Terzioğlu na Alan Turing yazısı için teşekkür ediyoruz, Geçen hafta arkadaşımız DUVRU Asena bir tiroid ameliyatı geçirdi. Bu hafta da kösesinde amelıyat serüvenini anlatıyor. Adıyla insana soğuk ter döktüren ameliyat sözcüğü Duvgu 'nun satırlannda biraz olsun nese huluyor. Yazısından anlaşıldığı gibi sağltğı yerinde. Kendisine geçmiş olsun diyoruz. Bu hafta bir özürümüz var. Ayça Atikoğlu'nun Yeni Sağyazısını anlaşılmaz hale getiren hatalar yapmışız. Yeni Sağ 'ın Düsünürleri Fasist mi? arabaşlığını, bir önceki söyleşinin son sorusu gibi sunmuşuz. Böyle olunca da A. Atikoğlu 'nun pek çok vavın kanştınp yazdığı sağ düşünürler bölümü. sorunun yanıtı gibi yer almış. Yani özetle vaztvı kutularından düzgün biçimde ayırmamışız. Özür diliyoruz. CUMHURİYET DERGİ İMTİYAZ SAHİBİ: YEDİ MAYIS HABER AJANSIBASIN VE YAYINCILIKAŞADINA İLHAN SELÇUK • SORUMLU MÜDÜR: MEHMET SUCU • GÖRSEL YÖNETMEN: AYNURÇ0LAK1BASKI: SABAH YAYINCILIK AŞ • İDARE M ERKEZİ: TÜRKOCAĞl CAD. NO: 3941 CAĞALOĞLU, 34334 İSTANBULTEL: (0212)51205 05 BREK LAMPUBLİMEDİA cumdergi@cumhuriyet.com.tr KAPAK FOTOĞRAFI: VEDAT ARIK Bilgisayarın fıkır babası, "yapay zeka" kavramının yaratıcısı, 2. Dünya savaşında Alman ordusunun Enigma haberleşme şifresini kıran Ingiliz ekıbinin beynı olan Alan Turing dünyanın kaderini değiştirenlerden biri. Yaşamı sinemaya ve tiyatroya konu oldu. Onun yaşamöyküsü üzerine kurulu olan "Sonsuz Döngü" nisanmayıs ayları boyunca Tiyatro Stüdyosu'nca Iş Sanat'ta sahnelendi. Hugh VVhitemore'un yazdığı Ahmet Levendoğlu'nun çevirip yönettiği oyunda Turing' i Mehmet Ali Kaptanlar canlandırdı. Oyun, ekim ayından itibaren yeniden izleyiciyle buluşacak. Adolf Hitler,dünyayahâkim olnıa planını rak.özellikle Atlantık'tedenizaltılarakarşı gerçekleşlirebilmek için Enigma'yı kııllan savaşta Müttefıklereçok biıyük avantaj sagma kararı aldığında, ölümcül bir hata yapa ladı. Enigma'ııın şifresi çözülemeseydi sarak linigma'nınşifresininaslakırılamazol vaşın muhtemelen çok farklı sonuçlanmış duğuııa inandı Alman kriptocular, bu maki olabileceğineilişkinlıâlâspekülasyonlaryanenin herhangi birşifresininçözülmesi için pılır. 1942 başlarında Almanlar, herne kadar iyibirkriptocuekibin4milyaryıldanfazla durumdan kuşkulanarak denizaltı savaşlaçalışması gerektiği konurında üstünlük sağlamalarısunda onu ikna etmeyi bana yarayan, özellikle denişarmışlardı! zaltılarıyla haberleşmelerini 3F,ylüM939tarihindelngeliştinp,kırılma7oldıığuna gilizlerin Almanlara savaş zaten iııandıkları şifrelerini ilan etmesiyle, Ingiliz şifre büsbütün karmaşık halegekırma birimi, Londra'dan tirdilersc de, Turing bugelişBletchley Park'ataşındı. Bu miş Enigma'y ı da alt etmeyi önemli birimde çalışmayı başardı. kabul eden Alan Turing ise 4 Savaş sonrasında Turing, Eyliil 1939'da Bletchley bu başarısından dolayı kahPark yakınında bir köyc taraman ilan edilerek "Order şındı ve 1944 yazına kadar ofthe British Empire"nişaburadayaşadı. nını aldı. Ama Almanların şifrelerini çözmede kullan1939 ile 1944yıllarıaradığı matematik yöntemlerisında, Enigma'ya hâkim ııi, gizlilik kuralları geıeği, olabilme uğruııa matemaIıiçbir7amanaçıklayamadı. tiksel ve teknolojik bilginin Açıklayabilseydi, kimbilir, en ileri, en yaratıcı biçimleri belkı de bııgiin bambaşkateortaya konarakbirleştirildi. orcmlcr ve kavramlar "TuAlan Turing öndcrliğinde tngiliz kriptocuları, tkinci Alan Turing (19121954)... ring" adıy la anı I lyor olacakda asımetrınin doğabildiğine takılmıştı bir araaklı. Busıralarda Turing'in eşcinselliği artık bilinıyordu zaten kendisi bu durumunu özellikle ifşaelmişti. Odüncınin koşullarındaeşcinsellerin, devletin gizlilik gerektiren pozisyonlarmdaişyaptnalarısözkonusudeğildi ve Turing artık şi fre kırma işinde çalışanııyordu. Ingilizolmayanbütünyabancı dostlarıy la olan ilişkilerine, hatta y urtdışı gezilerine bıle artık kuşkuyla bakılıyor, Turing sürekligözetimaltındaydı. Kıstırılmış,engellenmiş,yalnız, kızgınve tatminsiz; bütün bunlarla birlikte hayat dolu, hevesdolu... Siyanür zehirlenmesi... Turing Manchester Üniversitesi'nde bir bilgisayaryapmaprojesindeçalışırken 8 Haziran 1954 tarihinde yatağında siyanür zchirlenmesiııdenölübulundu;yatağmınyanındayarı yenmişve üzerine siyanür sürülmüş bir elıııa vardı. Henüz 42 yaşındaydı. Aıınesı, onun bir kimya deneyı sırasında yanlışlıkla ellerini siyanürlemiş olduğuna inandı; ama kimbilir, belki de ölümünii, tek kişi de olsa annesınin böy le inanması doğrultusundaplanlamışolabilir. Herhaliikârda,teşhis, mtıharıdı.^