Katalog

9 NİSAN 2000. SAYI 733 şekliyle sanat adına söylüyoruz deyince olmuyor. Dario'nun gücü de buradan çıkıyor. Başkası söy lediğinde hamasi ya da küfre varacak iken Dario Fo'nuntekstlennde yerine vanyor. Birilerini mutlu ederken dığerlennı rahatsız ediyor. Yaşamın ortak paylaşım noktalan vardır. Türkiye'de adil olmayan vahşi bir sürecin yaşandığını görüyoruz. H iç karşı duran bir şeyimiz yok. Karşı duran gönüllerve akıllar var. Amaaklın, çağın, dönemin o billurlaşmış örgütlenmesi yok. İşte orada sanatçı imdada yetişiyor. Italya'da da bunun eksikliği var ki Dario Fo ve benzerleri çıkmış. Eğer onlar da olmasa hiç yaşanmaz bu süreç. Türkiye'de sanıyorum yaşanan süreç onlarla, modern toplumun o örgütsel yapısıyla, sanatçısıyla, aydınıyla buluşamıyor, buluşturulmuyor. O zaman da çok rahat yozlaştmlıyor. Sanatçı da yalnız kalıyor. Ondan sonra da yetkililer "toplum buraya gidiyor, toplum şuraya gidiyor" diye dizlerine vuruyor. Her yere gider... Çünkü siz, sosyal dokuyuyokederseniz... Füsun Demirel: Halkevlerini, yerel inisiyatifi, kültürü, köy enstitülerini. Nurettin Şen: Yeşeren her inisiyatiften korkarsanız, bir gün bu korkuyla baş başa kalırsınız. öyle bir köprüye gcldik ki, "Eğer bu taraftan değilsen, şu taraftansuı" diye anılmanın korkusu ya da çıkmazı durumundayız. Aydınlatacak, açacak başka alternatifler de vardır. Başka alternatiflere başvurmak ne [Oysa bu oyunun daha yirminci göşteri ülkeye ihanettir, ne demokrasiye ihancttir. Füsun Demirel: italya'daTemizelleropemine gelmeden, 9 Kasım 1973 'Sassari'de oyunun engellenmesi için Dario Fopolis ta rasyonu noktasına gelinen süreçte Dario Fo gibi sanatçılann çok büyük katkısı var, çünrafından tutuklamr. Fo 'nun imdadınayine kü yapöklanyla bılinçli bir kamuoyu oluştuhalkyetişir. lşçi ve üniversitelilerin katılıruyorlar. Mesela 19941995 sezonundabir mıyla 50.000 Mşilik bir kitle aralıksız 19 saat protesto gösterisi yapar. Halkın basktsı so oyun yaptılar. Sadece günlük gazetede çıkan yolsuzluklarla ilgili, hırsızlıklarla ilgili, çenunda Fo serbest bırakıhr] FoRame çiftini izlemek için kitlelergeli telerle ılgılı habcrlen sahnedenyorumluyoryor. Her oyunlarında en az 1200seyirciden lar. Ama aynı zamanda o gazete haberlerini söz ediliyor. Onlan bu kadar özelkılan ne? arkadaki panoya yapıştınyorlar. Sezonun başından, sezon sonuna kadar o pano, salonu Nurettin Şen: Bu işte sanatsal incelik baştan sona sarıyor, salondan çıkıyor, fuayeönemli. Her hukuk dışı olayı, her söyleyiş ye gidiyor; yani ülkedeki yolsuzluklar öylesine artıyor ki bu gazete haberleri tiyatroyu sanp sarmalıyor.. Demokrasi kültüründe fark burada... tnsanlar olanla yetinmiyorlar. Temizeller operasyonu oldu bitti, tamam her şey artık iyi diye bir şey yok. Bu açıdan aramızda bir hayli fark var. Bizim bu yasalarla bir şey söylemeye kalkışmamız bile mümkün olmuyor. Bizdeki demokrasi kültürü, demokrasi talebi kamoyunda yeterli değıl, asladeğil. Kamuoyu diye bir şey varmı? Nurettin Şen: Eğer 12 Eylül darbesi yaşanmasaydı.. çünkü örgütlenme diye bir şeyin en ufak cazibesi, merkez noktası o dönemde yokedilmiştir. Yanı demokrasinin toprağı; demokratlann, sosyal demokratlann, sosyalistlerin demokrasiyi yeşerteceği toprak yok edildi. Ama gün döner, sizin rotanıza da gelir. Yok edenler büyük bir aciliyetle demokratlara, sosyal demokratlara ve de komünistlere ihtiyaç duyuyorlar. Şimdi ifadelerini değiştirseler de gün çalındı. Ama ne kadar acıdır ki yok o çocuklar ortada artık.. sız yok ettiniz onlan. Bir bitki örtüsünü vahşice yok eder gibi. Kamuoyu dediğiniz şey yok edildi. Korku, kaygı, günlük yaşam ve korkunç birrenkli medya ile, akıl almaz bir kırlenme ıle dolduruldu. özenilecek şeyler o kadar yer değiştirdi ki. Sistem gençliğin ömek alabileceği modelleri yok ediyor ya da varolan modellerin yaşam alanlannı daraltıyor. Tıpkı polıtikada da olduğu Benzer kültürlerden gelmemize karşın bizde hâlâ bu gibi olayların açıkçatartışılması bile mümkiin olmuyor. Sizce bufark nasıl oluştu. Onlannki dcmokrasi de bizimkideğilmi? Füsun Demirel: Demokrasi kültürü farklı, Italya'da farkh gelişmış, Türkiye'de çok daha farklı. Orada askerı darbc yaşanmamış bir kere. Ama 70'lerde de bütün baskılara rağmen, bunlan daha özgürce tartışabilmişler. Allende'ninölümündenbirkaçgün sonra sahneledikleri happening tarzı bir oyunları var. "Şıli Halkmın Savaşı". Seyirci normal oyunu izlerken birden kapı kapanır, birileri girer ve ülkede darbe oldu der. Sahneye bir askerçıkar ve o şehirdeki sosyalist, demokrat kişilerin isimleri tek tek okunur ve bunlanngözaltınaalınacağıanonsuyapıhr.Kıyamet kopar salonda. Seyirci isyan eder. Kimisi fenalık geçirir, kimisi iktidardaki Sosyalist Parti 'ninüyesiyim"der. Benimçocuğumdışarda, ben çıkabilir miyim diyenler falan, müthiş bir kargaşa yaşanır. Dario Fo ve Franca Rame tiyatro ekibi olarak adeta cuntacılarla bir uzlaşına sağlay abi lmek için sağa solakoşuştururlar. Dışandantelsizseslerigelir. Halkın nabzı ölçülür. tnanılmaz bir yanm saat yaşanır. Bir noktadan sonra bunun oyunun bir parçasıolduğuseyircilereanonsedilir. Seyirciye açıklama yaparken "ülkelerde darbeler oluyor, bunu hatırlatmak istedik" derler. Çolpan tlhan "Sıradan Bir Gün "de. Çeviri: Egemen Berköz, yöneten: Nerin Tokyay. Klakson, Borazanlar ve Bırtlar'ı Tiyatro Foıa oynuyoı: Yöneten: Tufan Karabulut. Halkın Soyratm Dario Fo... sindengeçmiyorolacaktık. Birdeğil, kaçkuşakgençlikyokedildi. Beyinlerhep tamyeşerecek toprak bulma noktasmdayken, kökleri kurutuldu. Şimdi ise demokrasi içinyanayalala insan aranıyor. Amayoklarİa artıkonlar burada.Aramızdadeğiller... "Demokrasinin Nurettin Şen bunlan söylerken teypte "Sa yeşereceği toprak yok edildi." diyordu ama rı Gelin " çalmaya başladı. Buruk bir hava yinede bir umudu vardı Nurettin Bey 'in. 7eesmeye başladı aramızda. Bellikiheronyıl levizyonda tartışmaprogramlannda çıkan, da bir sıstematik olarak uygulanan baskı re bizlere özel olduklarını hissettiren çocuklar jimleri sonunda kaybettiğimiz binlerce gen hakkındaşunları söylüyordu: "İşte o çocukcidüşünüyorduküçümüz de. Hani kız doğdu lardan birgünyönetmenlerdoğacak, oyunderlerya..sessizlikoldu. Yaşasalardı!... Ya cular, politikacılar, yazarlar doğacak..." Dilerizbirkez daha sürgünlerin bası kesilşasalardı, bugün gençliğin karşı karşıya olduğu bu kültüryozlasmaşımn ucundan köşe gibi "daha popüler olmak" öne çıkıyor. Daha, daha... edaha'nınsonu yok ki. Böyle korkunç bir süreç yaşanıyor. Arna televizyonlarda açık oturumlarda da görüyoruz, pınl pınl olağanüstü bir gençlik yeşeriyor.