Katalog

9 Nİ8AN 2000. SAYI 733 11 Doç. Dr. Banş, dışan çıkmışken bizi 'Türkiye'ninkalbi' olarak nitelendırdiği sismoloji laboratuvanna davet ediyor. Bir iki dakika yürüdükten sonra prefabrike bir yapının önüne geliyoruz. Burası Türkiye'deki tüm depremlerin izlendıği, ölçümlerinin yapıldığı yer. 1996'dan beri prefabrike yapıda hizmet veren laboratuvarda on dokuzkişi çalışıyor. Biraz önce gezdiğimiz inşaat biterbitmezoraya taşınacak sismolojilaboratuvan. Bizi, on beş senedir laboratuvarda görev yapan Sismolog Yüksek Mühendis Seyhun Püskülcü karşıhyor. Odada deprem sinyallerinin izlendiği çok sayıda sismografve sayısalverilerinkaydedildiğibilgisayarlar dikkat çekiyor. Nöbetçı mühendislerin dinlenmesi için küçük bir yer de var. Sismograf; ci dalgalann vanş zamanlannı ve sürelerini okuyarak gerek analog gerekse sayısal kayıtlardanyararlanarakbirbilgisayarprogramı yardımıyla yer, büyüklük ve derinliği hesaphyoruz. Bu işlemler depremin büyüklüğüne göre bir dakikayla onon beş dakika arasında değışiyor." 17 Ağustos depreminde laboratuvarda olup olmadığını soruyoruz. "Depremden yirmi dakika sonra geldim. Meslek hayatımda ilk defa böyle bir şeyle karşılaştım. Olağanüstü bir durumdu. Çok büyük heyecan vardı. On beş senedir buradayım hiç böyle bir deprem görmedim. Bizde tabii ki bir panik olmadı çünkübiz bu işlerin içindeyiz. Hemen gerekli işlemleri yapıp o gece burada bulunan nöbetçi arkadaşlara yerini seçersiniz on yıl sonra yerleşime açılır, sonra bütün emekleriniz boşa gıdebılir. Bunun yanı sıra istasyonu kurmayı düşündüğünüzyerinzeminkoşullan,haberleşmekoşulları, yerel koşullar kısaca altyapısı çok önemli." Sismolog Seyhun Püskülcü'yle vedalaşarak laboratuvarın hemen yanında bulunan sismometre test odasına geçiyoruz. tlk göze çarpan bir bilgisayar ve ona bağlı dört tane top şeklindeki cihaz. Banş, bu cihazlann sismometre olduğunu belirterek, "Asıl yerhareketini kaydeden bunlar. Her bir deprem istasyonununiçerisindebusismometrelerden vardır. Bu gördüğünüz dört sismometre test ediliyor. Test işlemleri bittikten sonra bunlar Van, Gaziantep, Edirne ve Balıkesir'de kurulacak deprem istasyonlannın içlerine yerleştirilecekler" diye konuşuyor. Tekrarjeofizikbinasınadönüyoruz. Kandilli Rasathanesi'nin Istanbul için daha önceleri kurulmasını planladığı 'Erken Uyan Sistemi' yakındahayatageçirilecek. Deprcm Mühendisliği Anabilim Dalı gözetimindcyapılacakbusistemiçinlstanburun çeşitli yerlerine kuvvetli yerharcketlerinı ölçen yüz kırk cihaz yerleştirilecek. Kurulması düşünülen erken uyan sisteminin şu an ihale aşamasında olduğunu söyleyen Banş, "Depremlerolduktan sonra istasyona ulaşan ilk dalgalar P dalgalandır. Bunlar enine hareket eden dalgalardır. Bu dalgalann hızı diğcr dalgalara nazaran daha fazladır. tşte ilk deprem olduğunda binalan ve insanları hafifçe sallayan dalga budur. Asıl zararı yapan bundan sonra gelen S ve yüzey dalgalandır. P ve S dalgalan arasında mutlaka bir zaman farkı vardır. Bu da depremin bölgeyeolanuzaklığıylayakındanilgılidir. Erken uyan sisteminde amaç P dalgalarından sonra depremin ycrini bir iki saniye içinde bulup otomatik çözümle S dalgası gelene kadar geçecek sürc zarfında metro, nükleer santral gibi sistemlerin elektriklerini kesmek ve böylece deprem sonrası meydana gelebilecek yangın ve diğerhasarları en aza indirebilmcktir"şeklindekonuşuyor. Diğergerçekleştirilmesi düşünülen proje de Marmara ve civanndaki mevcut yirmi beş deprem istasyon sayısını kırka yükseltmek. Aynca Türkiye'deki deprem şebekesindekı altmış istasyonun gerek donanım gerekse iletişim açısından yenilenmesi düşünülüyor. Çalışmalarhakkında Banş şunlan söylüyor: "Enstitü olarak kurulduğumuzdan bu yana cldcki bütçeyle çok özverili bir şekilde teknolojiyiyakındantakipediyoruz. Buçalışmalar depremlerden önce de planlanıyordu. Birbölümünezaten başlamıştık. Erken uyan'sistemi ise ihale aşamasına getirilmek üzere." Yaklaşık üç yüz seksen dönüme yayılan Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü'nde irili ufaklı birçok bina bulunuyor. Binalargenellikleikıkatlı. Alanıntamaıriına yakını yeşillendirilmış. lçinde bulıındukları sessiz ve huzur dolu ortam, çalışanlannı işıni kolaylaştınyormuş. Sorular aynı, yanıtlar aynı... Banş'lasöyleşımızı sürdürüyoruz. "lstanbul'da olası bir deprem ne zaman bekleniyor?" "Sorunuzaklasıkbircevapvercyim.Eldeki imkânlarla bız yerbilimcileri depremlerin nerclcrde, ne şekilde, kaç büyüklüğünde olabileceğinı tahmınedebiliyoruz. Amane zaman olabileceğinitcspitedebilecekbirmekanizma henüz dünyadayok." "1 stanbul' u etkıleyecek deprem hangi fayda olacak?" "Kuzey Anadolu Fay Zonu Marmara Denızı içerisinde çok çeşıtlı kollara aynlıyor. TPAO'nun son açıkladığı haritayagöre fayların parçalı ve kınk olduğu görülüyor. O nedenle olabilecek depremin fayın hangi bileTemeli çelik hasırla örülmüs yeni sismoloji binası çok sağlam inşa ediliyor. şeninde hangi bölümünde meydana gelebileceğini bi lmek mümkün değil. Şunu söylemek mümkün. Geçmiş yüzyıllardakı tarihsel depremlere bakarak 6.7 veya daha büyük bir deprem olma ihtimali vardır. Ama bunun Adalar'ın güneyindeki fayda mı, Marmara Denizi'nin ortasından geçen fayda mı, Marmara Adası'nın oradaki fayda mı, yoksa ŞarköyTekırdağ açıklarındaki fayda mı olabileccğinı söy lemek şu an mümkün değil." Banş, depremin değil binanın öldürdüğünü vurgulayarak mühendislik ve deprem şartnamelerine uygun yapılan binaların ayaktakalacağını dabelirtiyor. Doç. Dr. Şerif Banş on beş yıldır rasathanede görcv yapıyor. Kimi zaman iki ay cvınc uğramadığı oluyormuş Banş ve rasathanede çalışan diğer arkadaşlannın. "Gerçektcn zor birmesleğimiz var. Çok büyük özveri istiyor. Arazıde olduğumuz zaman evimize hiçbir katkımızolmuyor.Eşlerımızeminnettarız." Söz dönüp dolaşıp büyük depremlenn Kandilh'denasılyaşandığınageliyor. Banş, 17 Ağustos'ta ikiüç yılda bir yapılan arazi ölçümleri için lznik'te bulunuyormuş. 12 Kasım'da ise Prof. Dr. Ahmet Mete Işıkara Depremin ardmdan 15 dakika rasathaneye telefon edilmemesi rica ediliyor. Tarihi bina... Ankara'da olduğu için Rasathane sorumlusu olarak görev yapıyormuş. "Deprem esnasında yemek için lojmandasismometre, kay ıtçı bobin ve amplifikatör yardımcı olmayaçahştım." ki evımde bulunuyordum. Deprem bizim den oluşuyor. Her bir sismografın üstünde 17 Ağustos ve 12 Kasım depremlerinden uzun periyotta dediğimiz yavaş yavaş salıdeprem sinyallerinin alındığı istasyonlann sonra hiç susmazolmuş sismoloji laboratunımlarla başlay ınca eşime depremin uzakta adlan yazılı: HatayHarbiye, MersinSilifke, varının telefonlan. Arayanlann sayısı gün olduğunu, endişelenmemesi gerektiğini söyBahkesirDnrsunbey, tzmir, Bursalznik, ls geçtikçe azalmış. Şimdilerde iserasathaneledim. Sismoloji laboratuvanna geldiğimde tanbulKandilli, KocaeliHereke, lstanbul yi günde aşağı yukan elli kişi anyor. deprem devam ediyordu. Bu sırada aletler de Çatalca, AdapazanEskiyayla, BoluMu"Acaba yeniden deprem olacak mı", "Şu depremi kaydediyordu. Hemen nöbetçi ardurnu,Lefke... tarihte deprem olur mu" sıkça sorulan sorulardan ıkisi. Hislerinin kuvvetli olduğunu ıd kadaşlarla yerini ve büyüklüğünü tespit etSeyhun Püsküllü yaptıkları çalışmalan mek için çalışmalara başladık. Eldc ettiğimiz dıa ederek "Şu tarihte bir deprem yaşanaanlatıyor: "Burada üç yüz altmış beş günün bilgileri Ahmet Mete Işıkara'ya bildirdik. yirmi dört saati depremleri izliyoruz. Bura cak" diyenlerbile oluyormuş. Yetkili arkadaşlanmız ve bazı hocalarımız daki diğer arkadaşlanmızla beraber tüm Doç. Dr. Şerif Banş araya girerek deprem gazetelere, televizyonlara, ilgili mercilere deprem istasyonlannı takip ediyoruz. Bu is istasyonlannı nerelere kurduklannı anlatıgereken bilgileri ilettilcr. Çalışanlar arasında tasyonlardan gelen verileri anında değerlen yor: "Genelde yerleşim yerlerinden uzakta korku ve panik hiç yaşanmadı. Çünkü bizım direrek depremin yerini ve büyüklüğünü tes olan köy ve kasabalan seçiyoruz. Çünkü biz mesleğimiz bu. Çok iyi birkoordinasyonupit ediyoruz. Yani deprem olur olmaz verile bu istasyonlan planlarken yirmiotuz yıl muz var. Herarkadaşm deprem esnasında •" rin istasyonlardaki vanş zamanlanndan ikinsonrasını düşünmck zorundayız. İstasyon İstanbul'un en sağlam binası Barış'a, Jeofizik Anabilim Dalı'nın yanında bulunan inşaatı soruyoruz. O dabize binayı gezdimıeyi teklif ediyor. İki katlı olan binanın kaba inşaatı bıtmış gibı. Etrafında işçijer yoğun bir şekilde çalışıyor. Bina tamamlandıktan sonra sısmoloji laboratuvarı buraya taşınacak. 1996 y 1 ında buradaki bi1 nayı temel sorunıı olduğu ıçın yıktıklarını, yerine deprem mühendıslığınin tüm tekniklerını kullanarak çok sağlam bir bina yaptıklannı belirten Barış, binayı en kısazamanda hizmete sokmayı düşündüklerini ifade ediyor. Bizi binanın sol tarafına çağırarak eliyle temeli göstererek "Temeli radyal betondan yaptık. Özelliği, temelin çelik hasırla örülmesi ve ondan sonra betonun dökülmesi. Depreme dayanıkh olmayan binalarda temel, direkt beton dökülerek yapılıyor. Kolonlara dikkat ederseniz hepsi deprem mühcndislığininöngördüğüşartlaragöreyapılmıştır"diyor. Kandilli Rasathanesi'ndeki diğerbinaların durumunu sorduğumuzda da "Binalanmızm kaç büyüklüğünde bir depreme dayanıkh olduğunu benim burada söylemem mümkün değil. Yapılacak bir binamız olursa onu Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı'nın gözetiminde yaparız. Eski binalara gelince deprem mühendisliği hocalarımızın yaptığı değerlendirmeler sonucu depreme dayanıkh olduklarını söyleyebilirim"yanıtınıveriyor.