Katalog

24 MAYIS 1998. SAYI 635 19 bekçi köpekleri olan grifonların kabartmaları her an uçaeakm.ş gibi k.p.r, k.p.r. Hayalgüeünü/übirazzoıiarsanız, kutsal kuyudaki tanrısal buyrukları içercn suyun parılt.lann.bilegörebilirsiYapımı için niee hazine tüketilmiş olan tapınağın, öl1 çülerinin çok büyük tutul muş olması nedeni ile hiçbir zamaıı tamamlanamamış olduğu da bir gerçek. Inşaat Romadönemindede, MSII. yüzyıla kadar sürmüş. Batı tarafındaki sütun tamburları, güney tarafındaki sütun kaideleri ve duvarların perdahlanma çalışmalarının tamamlanmamış olması, bu görüşün kanıtlarını oluşturuyor. Tapınağın inşaatının bitirilememesinden dolayı, yapımdaçalışantaşçı ustalarınınduvarlardakitaşlarüzerinekazıdıklarısimgeler,özel laşma nedeni ile gittikçe zorlaşıyor. Antik çağın yılan saçlı Mcdusa sı şimdilerde betonlasimgelencnbirrantcarıavarınadöııüşmüş,güzcllikleresaldmpduruyorvcncyazık ki bizi ondan kurtaracak bir Perseus'uınuzyok. "Miletosluların Poseidon'undan hcmcn sonra kıyidan sekiz stadia içeride, BrankhindlerülkesindeDidima Apollon'unkehanetocağı vardır. Ephosos'daki hariç, diğer tapınaklarla birlikte bu da Kserkses tarafından ateijcverilrniştir. Fakatsonradan.Miletoslular burada dünyanın cn biiyük tapınağını yaptılarsa da, gcnişliğindcn ötürü bu tapınağın üzeri örtülcmcmiştir. Tapınağın etrafını çeviren kutsal alanın... iç ve dış tarafında nefis ve kutsal bir koruluk vardır ve bu alandaki diğer kutsal yerlerde de kchanct ocağı ve külteşyalarıbulunur. Tapınakcskisanatyapıtlarından oluşan en pahalı adak eşyaları ile bezenmiştir", Amasyah Strabon "Cografia" isimli eserinin XIV. kitabında Apollon tapınağını veçevresini böyletanımlıyor. Tapınağın üzerinin örtülmemiş olması doğru, ancakbu Strabon'un iddia ettiği gibi olanaksrzlıklardan değil, tapınağın işlevinden ve mimariözelliğindenkaynaklanıyor. Didimatapınağındaki kahinlcr, bilicilikgücünütapınaktabulunan kutsal kuyudakisudan alıyorlardı. Antik çağlarda kaynak ve ağacın açık havada kutsanmasından dolayı bu tapınakta, kapalı kutsal bölüm yerine, üstü açık bir iç avlu yapılmış, bu da yazarı yanıltmıştı. Tapınak, devrin ünlü mimarlarından Daphnis ve Paionios'un cseri. Paionios , dünyanın yedi harikasından biri sayılan Efes'deki Artemistapınağınında(Artcmision) mimarıydı. !>imdiki tapınak, arkaik devirde yapılmış ve Persler tarafından MÖ 494'teyıkılandaha önceki bir tapınağın üzerine, lyon düzeninde yeniden inşa edilmiş olan tapınaktır. Yedi basamaklı bir kaide üzerindeyükselenyapı,girişbölümü(pronaos), iki sütunlu bir balon ve üstü açık bir kutsal bölümden oluşuyor. Dığertapınaklarda üstü kapalı olan kutsal bölüm (cella), burada etrafı yüksek duvarlarlaçevrili olan biravlu (sekos)şcklinialmış. Yunanmimarisindeüstü açık, avlulutapınaklarçokenderolarak inşa edilmiş olup bu mimarinin en tipik örneği Didima'daki tapınaktır. I lalen 20 m. yüksekliğinde 3 adet sütun ayakta, digerleri kırık veya kaideleri belli olduğu haldesütunları dikilmemiş durumda. Kullanılan mermcrler Miletos'un güneydoğusunda bulunan Herakliabölgesindengemilerletaşınmış. Içavludabatıduvarı tarafında içindckült heykclininbulunduğu, şimdilerde aneaktemel taşları mevcut olan küçük tapınak (naiskos) varmış. Bu küçük tapınaktaki, birelinde yay diğer elinde geyik tutan, tunçtan yapılmış Apollon Filesiosheykeli, devrin ünlü heykeltraşı Polykleistos'un öğrencisi Sikyon'lu Kanakhos'un yapıtıymış. Bölge Persler tarafından yıkılıpyakılırken,buheykelde galiplcrtarafındanSusa'yagötürülmüş, fakat daha sonra, MÖ 300 y ılında Suriye kralı Seleukos tarafından tckrar Didima'yagetirtilerek, tapmağahediyc edilmiş. Anlaşılan, butopraklardakicserlerinyağmalanmasına Perslcrin dc katkısı olmuş. Yalnız, bu konuda hiç kimsenin Ingiliz ve Fransızlarlaaşık atamayacağıgüngibiortada.Türkiye'debirçok tarihi eserin başına gelenlcr Didima'da bulunan eserlerindebaşınagclmiş.zamanın yönetieileriııinbilgisizliği veaymazlığı nedeni ile kiıni verilen izinlerle, kimi hediye edilerek, kimi de kaçırılarak yurtdışına çıkartılmış. Tapınak girişindeki sütun kaideleri büyük bir ustalıkla işlenerek, mcandr, lotüs bezemeleri ve mitoloj ik yaratıkların kabartmalarıilesüslenmiş. Avludaki frizparçalarıüzerindeki Zeus'un kutsal yaratıkları ve Apollon'un "havlamaz, uzun gagalı, kanatlı" Ege'nin en büyük merkezlerinden tapınağı. Kaderlerinin Olimpos Dağf ndaki tann ve tanrıçaların elinde olduğuna inanan insanlar, geleceği ; \ öğrenmek için lerinduvarları iledışduvarlarınyüzeylerindehiçbozulmamışolarakduruyor. Tapınak duvarlarınınperdahlan d i ğ e r k e h a n e t masının yarım kalması, tapınağın planlarınıngünümüze merkezlerinde kadar ulaşmasım da sağlamış. Tapınakta çalışmalar yapan arkeologlar, perdah olduğu gibi lanmamış mermer duvarlar üzeri nde tesadüfen saptanan burada da kahinler liklejçavluyainilendehliz h e p DUraya g e l d l . yangınlar sonueu yok olmuş, buyapılar. Tapınak XV.yüzyıl sonuna kadar iyi kötüorjinal hali ile kalmış. Rivayet odur ki, tapınağı fazla örsclenmemiş durumu ile gören son kişilerden biri, Italyan gezgin Anconalı Cyriacus imiş. Anadolu'nun kötüyazgısı olan deprem XV. yüzyılda yıkmış tapınağı. XIX. yüzyılda da depremin yarım kalan işi insanoğlu tarafından tamamlanmış ve tapınağın taşları kullanılarakbölgedeki yerleşim alanları oluşturulmuş. 1765'teDidima'dan geçen Chandler, scyyahatnamesinde burasının insanlann barınmadığı ıssız bir yer olduğundan bahsederken, yaklaşık yüz yıl sonra Charles Texier (1883), burada yirmbeş kadar taştan yapılmış ev ile tapınağın enkazı üzerine inşaedilmişbiryeldeğirmeni bulunduğunu yazmıştı. Antik çağdatapınakla Miletos arasındaki bağlantının denizyoluilesağlandığıbiliniyor.Ziyaretçilerdenizyolu i le Panormos I imanı na gel ip, limandan başlayan kutsal yoldan Didima'ya ulaşmaktaydılar. Büyük Menderes'in taşıdığı alüvyonlarla Latmos Körfezi'ninkullanılmazhale gelmesi ve Miletos limanının dolması sonucunda Mile miş. Diğer kehanet merkczlerindcolduğugibi burada da kahinler genellikle kadınmış. Kadınların erkeklere göre daha duyarlı ve duygulu olması olgusunun,bugöre\ ı kadınların yerine getirmesinderol oynadığıdüşünülcbilir. Esrimek için Egegöğününaltında bulunmak.binbirrahiyadoluhavasınısolumakycterliykcn,çcşitliaraçlarlaesrikhale gelcn ve kutsal kuyudaki ışık yansımalannı yorumlayan kahin, sonueu tapınak rahiplerine bildirir, rahiplcr de kırık bir kap parçası (ostrakon) üzerine yazılmış olan cevabı bekleyenlcre vcrirmiş. Tapınaktaki kehanet hi/metleri, ImparatorThcodius'un M.S. 395 yılındaHıristiyanlığınetkisiyleçıkarttığr'kahinlik ve falcılığın yasaklanması buyruğu "na kadar devam etmiş ve o tarihten sonra Tarihin tanığı bir aslaıı... tapınak işlevini yitirmiş. Yıkılaneskimabedin yerine ycnisininyapılması için inşaat işini başlatan vc maddi yönden destekleyen Büyük Iskenderde nasibinialmışburadan.Mısır'ınfethinden sonra Amon rahibi tarafından "Amon'un Oglu" olarak selamlunan çağın büyük fatihine, uzun bir suskunlukdöneminden sonra. Hııaz da vefaborcundan dolayı olsa gerek, upınağın Apollon kahini tarafından "Zeus'un()ğlu"ünvanıverilmişve tann olarak selamlanmış. Eğer, bu ülkenin tarihsel güzelliklerine ilgi duyuyorsanız, bir fırsat yaratıp Didima'yn gidinvebugüzclülkedeinsanoğlununyap' mış olduğu engörkemlieserlerden biri olan Apollon tapına bazıdüzgünçizgilerintapı g e n e l l i k l e k a d i n d l . nağın planları olduğunu ortayaçıkartmışlar. Tapınaktaki tapınmavc kehanet hizmetleri, yapının bıtirilcmemiş olmasma rağmen dönemin bir diğer önemli kehanet merkezi olan Delos'la birlikte yerine getirilmiş. Tapınak, Hıristiyanlığın yay ılmasısırasında bir süre kendi haline bırakılmış, Bizans döneminde içinc bazı yapılar yapılmış, ancak yolu yapılmış olsa gerek. Şimdiki Bafa (iölü, alüvyonla dolan Latmos Körfezi'nden kalan bir yadigâr. Bölgenin en büyük kehanet (orkl) merkezlerinden biri olan tapınak, yıllarca kimine umut, kimine de umutsuzluk dağıtmış. Kaderlerinin Olimpos Dağf ndaki tanrı ve tanrıçaların elinde olduğuna inanan insanlar, gelccckleriniöğrenmemerakıileburayagel t'>s'tantapınağaulaşankara Tapınaktaki kehanet Mzmetleri falcılığın ve kahinliğin yasaklandığı MS 395yılınu kadar sürdü.