Katalog

CUMHURtYET DERGt Toplumsal insan M. HALİM SPATAR Brecht'le birlikte çahşarak müzikle tiyatronun yaratıcı bir imecesini gerçekleştirme uğraşı verdi, orkestra, oda müziği yapıtlannın ve koro müziklerinin yanı sıra, film müzikleri ve toplum coşkusunu harekete geçiren marşlar ve sıradan insanlann söyleyeceği şarkılar besteledi. Paul Dessau... gözdengeçirmeiznimvardı,bunudagönül borcuyla, büyük bir merakla vc boşa geçirilmişbunca zamanı telafi arzusuyla yaptım. Tavanakadarkitap, sahnelenen yapıtnotaları ve fotoğraflarıyla dolu, içinde bir de eski birpiyano bulunan buodada benim deküçük biryerim oldu: İ Jçüncü Senfonimin sonbiçimi üstünde burada çalıştım. Paul ara sıra beni yanına alıp biraz ötedeki Thcater am SchirTbauerdamm'agötürürdü;Lenz'inbüyük bir güç taşıyan ve bugün hâlâ çiçek vermeyi sürdüren Brecht uyarlaması Der Hofmeister'inprovalarınıizlemeolanağınıoradabuldum;ardındanilktemsilinideseyrettim. Birkeresinde "Möve'de Brecht'e takdim bile edildim; onun el sıkışını, dost gülümsemesini,canlıgözlerini,giysilerini,sigarasını bugün hâlâtümcanlılığıyla anımsayabiliyorum. O sıralar Dessau, Brecht'le yoğun ve artsız arasız bir ortak çalışma içindeydi;aramızdaki konuşmalarda ve tartışmalarda deyim yerindcyse Brecht'in ruhu hep hazır bulunmuştur. Sahnelemc çalışmalarını yürüttüğü yapıtın son prova aşamalarında Brecht'i iş başında izleme fırsatıru buldum. Bu karşılaşmalann benim üzerimdc özel biretkisi oldu; aynca Der Hoffmeister'in sahnelcnme biçemi de hem benim kendi çalışmalarımı, hem de tiyatro sanatını doğrudan ve kalıcı bir biçimde etkiledi. Bu konuda henüz hiçbir şeyin yayımlanmamış olduğu bir dönemde, bana Brecht' in sanat kuramını tanıtan Dessau oldu. Y üzyılımızın önemli bestecilerinden Paul Dessau toplumsal gerçekçi.sanatanlayışıylayapıtvermiş, müziği kitlelerle özdeşleştirmişti.BrechtMebirlikteçahşarakmüzikle tiyatronun yaratıcı bir imecesini gerçekleştirme uğraşı veren, orkestra, odamüziği yapıtlannın ve koro müziklerinin yanı sıra, film müzikleri ve toplum coşkusunu harekete geçiren marşlar ve sıradan insanlann söyleyeceği şarkılarbesteleyen Paul Dessau ansiklopedilerde, müzik kitaplannda kendisinden uzun maddelerle söz edilen bir besteci değil. Bunun belki de başta gelen nedenlerinden biri, Dessau'nun Marksistolması ve Soğuk Savaş döneminin giderek ısınan ortamında Alman DemokratikCumhuriyeti'ndc yaşamış, sanatı kadar ideolojik kişiliğiy le de tanınmış, ödünsüzbirsanatçı olması. lin'e döndü. Olgun yapıtlarının hepsi Paris'te politik bakımdanbilinçlendiği ve Rene Leibowitz'le on iki ton müziği üzerinde çalıştığı 193339dönemindensonrasınatarihlenir. Yaşamında daha da önemli olan olay 1942'de ABD'de Brecht ile karşılaşması oldu. Hans W«rner Henze Che Guavera'mn ölümü üzerine yazdığı Der Floss der Medusa (1968; Medusa Salı) adlı oratoryosu ve We Come to the River (1976; Irmak Kenarına Geliriz), adlı müzik öyküsü, Boulevard Solitude (1951; Yalnızlar Bulvarı) veKönigHirsch( 1955; 1962; Geyik Kral) operalanyla ünlü, çağımızın önem Paul Dessau 19 Aralık 1894'te Hamburg'da doğdu. 28 Haziran 1979'da; Doğu Berlin'de öldü. 1912'den başlayarak Hamburg'da, 191923 arasında Köln'de, 192533'de Berlin'de orkestra yönetmenliği, Mainzve Berlin'de deoperaçalıştırıcılığıve orkestra yönetmenliği yaptı. 1933'te Paris'e oradan ABD'ye gitti, savaştan sonra Ber BRECHTDESSAU ORTAKLIGI Paul Dessau, 1946'da ortak çalışmaları sırasında Brecht'in Mutter Courage und ihre Kınder'in (1938; Cesaret Ana ve Çocuklan, 1967), Der gute Mensch von Sezuan (1947; Sezuan'ın lyi Insanı), Mann ist Mann (1951; Adam Adamdır), Der Kaukasische Kreide kreis (1948; Kafkas Tebeşır Dairesi: 1954, 1963; 1980) adlı yapıtlarının müziğıni yazdı. Brecht ile Dessau, 1948'de Almanya'ya dönmelerinden sonra çalışmalarını ADC'de sürdürdüler. Dessau, Brecht'in lıbrettosunu kullanarak en başanlı operası Das Verhör des Lukullus'u (1949; "Cesaret Ana ve Çocuklan " oyunundun... Dessau gibi işi başmdan aşkın ve ünlübirinin, benim gibi genç ve tanınmamış bir müzikçiye bu denli uzun bir zaman ayırmasının banane denli coşku verdiğini hiç unutmuyo1 i bestecilerinden Hans Werner Henze 1959 rum. Hiç kimse bana Mozart'tan Paul kadar bi lgi ve sevgiyle söz etmemişti; Dessau' nun 60yıllanndageçirdiğisıkıntılıdönemianlasöylediği her şey, Mozart'ın o son derece detırken şunlan yazıyordu: ğer verdiğim estetiğini gözlerimin önüne "Hastalandım ve haftalarca Westend Hassermiş, bu da benim, sanatçının toplum içintanesi'ndeyattım. Düzenli olarak ziyaretime gelen tek kişi, Paul Dessau oldu. Bana bir ça deki işlevi üzerinde ilk kcz düşünmemi sağlamıştı.PaulDessau'yagörebesteciningölışma arkadaşı, bir akranıymışım gibi davrarevi gündelik yaşamla sürekli bir diyalektik nıyordu;banahiçpatronluktaslamayakalktığını görmedim. Onunlaçok iyi arkadaş ol uyum, karşılıklı bir ilişki içinde olmak, olanca coşkulu mücadeleci bir varlığa sahip buduk ve ölümüne kadar yıllarca dostluk kallunmaktan oluşur; bugün de böyle olmaya dık. Birbirimizi hep aramışızdır. Politik eğitimimin büyük bölümünü ona, Marksist ve devam ediyor. Ben o sıralar herhalde, Painsancı ahlakçı Paul Dessau'yaborçluyum." ul'un politik konularda söylediği şeylerin tüHans VVerner Henze, Mart 1979'da, Des münü anlamayacak kadar gcnç ve Batı'nın Soğuk Savaş ikliminin hâlâ çok etkisi altında sau'nun ölümünden üç ay önceki biryazısınkalmış olsam gerek. Paul benim gözlerimi dada,Paul Dessau'nun uluslararası çaptaheaçarak dünya görüşümü gcnişlctmeye çaba nüzgerektiği kadar tanınmamış olan müziğinin geleceğin mal ı olduğunu, sanatırun hü gösteriyordu; gerçekten de bazı şeyleri öğmanist ciddiyetine ve tarihsel kararlılığma rendim, bunlar konusunda daha iyi bir anlaergeç gereksinim duyulacağını söylüyor ve yışa kavuştum; Paul bunları benim için soonun sorumlu, aydın, devrimci ve sanatçı ki mutlaştırdı; elle tutulur gözle görülür bir şiliğinianlatıyordu: açıkhğa kavuşturdu. Onun müziği, dünyanın yaşayan bir temel öğesi, bir söz ve y anıt, bir "Paul'u 1948kışındatanıdım. Berlin'de bizi bir araya getiren, daha sonra benim ilk sınıf mücadelesi aracı olarak görüp biçimoperam Boulevard Solitude'ün librettosunu lendirmeyc, bunun yanı sıra bu süreci en ileyazan yazarGreteWeil oldu. Paul'u çoğunriteknikgelişmeaşamalannacrişmişkalıtİukla Deutsches Theater'deki çalışma odasal anlatım araçlarıyla bütünleştirmeye ne sında ziyaret ediyordum; onun henüz tadenli önem verdiğini kavradım. Bir besteci) mamlanrnamışLukullus'ununpartisyonunu ninbukaygıyı gerçekleştirme olanaklannı' nasıl geliştircbileceğini, anlatıma aracılık edecek yardımcı bir öğe olarak gelenekten Lukullus'un Sorgulanması) besteledi. Bu nasıl yararlanılabileceğini, tarihin en son operasında çekiçleri metal kaplı bir ilerlemeler bağlamında bile nasıl canlı ve piyanodan yararlandı. "Gerçekçi" müziği çağdaş kalabileceğiniondanögrendim. Busavunan Paul Dessau'nun öbür yapıtları gün, düşüncesinde ve yazısında bu denli zaarasında 5 yaylı çalgılar dörtlüsü, Brecht'in sözleri üzerine bestelediği Deutsches rafet, bu denli mizah gerçek bilgiyle donan| Mıserere adlı koro yapıtı, Stalin'in ölümü mış mizah taşıyan; bu denli akıllı olmasma' üzerine bir kantat (1953), In Memoriam karşılık hiçbir zaman alaycı ya da kırıcı olBertolt Brecht (1957; Bertolt Brecht'e mayanondanbaşkabirkimsedüşüncmiyoAğıt), Herr Puntila und seir Knecht Matti rum. örneğin Puntila gibi birpartisyonaege(Bay Puntila ve Uşağı Matti; 1959), (İlk men olan ve tüm yapıtın sesini (soundunu) kez1966'da sahnelendi). Lumumba belirleyen ve çalgılamanın cn küçük nüansRequiem'i (1963), Einsteın (197173) ve konusunu Buchner'in yapıtlarından aldığı larında algılanabilen brio (parlak canlılık), ve ilk kez ölümünden sonra seslendirilen coşkulu mu coşkulu, ardı arası kesilmeyen (1980) Leonce und Lena adlı yapıtı yer alır. birgerçekçilik, Mozart'tan Rossini'ye, Rosı