Katalog

M 19%. SAYI555 langcnişlctilmİ!}ti. 532'dc Nıka Isyanı sılayandı vc tahrip cdildi. 10. yü/yıldan enonarım veyenilenmelcrdurduruldu. izyıldan sonra imparatorlar Eyüp'teki :rnai (Tekfuı) Sarayf na geçtiler. Dalıa mparatorlara da mesken olan Büyük SaMiııkabullcrin,loplantıların,törcnlenn ılığı kamusal bir mtclik kazandı. Dörj Haclı Seieri'ndckenlin l.atinlertaran is.gal cdilmesi sırasında yağmalandı vc .lildı. ıh, kentı aldığında iinlü Büyük Saray"ı ?yığını halindcbuldu. Ayaktakalmı^bi, kiliselerçcşitliamaçlariçinkullanıldı. .lennercye! Sarayalanınınbirkısmiyenı ıllclcrlciç içc geçti. Daha sonrasarayın c, 1 lormistasgibi önemli yapılarınınycr ı alanda bugün var olmayan Sokullu ııetPaşaSarayı'nmyapıldığıtahminediAynı yere, 18. yüzyılda Sultanahmet C'aaptırıldı. Böylccc Büyük Saray'a ulaşilanaksızhalegeldi. Kskikentyenigclientin altında kalırkcn, yok olan Büyük / artıkefsanclcri süslüyordu. II tercih edilmiş. olmalı. Müze aneak yakın zaman öncc hakettiğı adı alabildı, artık "Büyük Saray Mozaik Müzesi"olarakanılıyor. Mozaik Müzesı, 197982 arasında, Sultanahmet t'amii'nin arkasında Aıasta (,'arfisMimyapılması nedeniyle kapalıkaldı. BLISIrada mozaik panolar Aya Irini'de korundu. Yerdekı mozaikler ise büyük ölcüde doğal ko!}iıllarinyıpratmasınaaeıkdurıımdaydı. 1982 yılı mozaiklerin hayata döndürülmcsi ıçın bırdönüm noktası olaeaktı. Avusturya Bılimler Akadcınisi ile KüllürBakanhğıarasında birprotokol imzalandı. Bunagöre Avusturya mozaiklerin restorasyonu ve konservasyonunugereekleştireeek,TürkiyeisealanınÜ7ennıkapatacukbirbınayapacaktı. I983yılıada çalıs,malara ba)}landı. 1983' ün genç profcsörii Wemer Jobst, 13 yıl sonra Arkcoloji Müzesi'ndeçalışmalarını anlatırkcn artık sacları oldukça bcyazlaşmii} olgun bir bilım adamı görünüşündeydi."(,'alı.şmalarnezamanbıteeek" diye soranlara, gülümseycrek, "Herhalde ben göremcyeeeğınV'diyerek ak saelarını gösterıyordu. Aslında epeyce yol alınnııştı. (,'aliijmalarınönümüzdeki yıl içindetamamlanmasıbeklcniyordu. Avusturya'nınyaptığı harcamalar20milyonşilini(yakla!jik 18()milyarlira)bulmu!jtu.Türkiye'ninyapımınıüstlendiğibinanın 1987'detamamlanmasından sonra müzetekraraçıldı. iılmazbirbulgu . yüzyıl başlarında E. Mambory,Th. Wid, W. SchneidergibiaraştırmacılarSultaletvecivarında Büyük Saray'ıaramışjar. Mambory kalıntılara bakarak bir plan da ııştı. Büyük Saray, 1935'te,l)r. Russel'in desteğinde Edinburg St. Andrevvs Ünitcsi tarafından Prof. J.H. Baxteryönetile yapılan araştırmalar ve kazılarda bir ıntısonucumozaıklerortayaçıkarılıncaidarunutulacaktı. Prof. Jobst'a görebu armctodludcğildi. Mozaiklerin bulunı alan, muhtemclcn 8. yüzyılda, mozaik:premvedoğalkoş,ullarnedeniylebozul.ıçinmermerlckaplaıımıştı.Mermerlerin Jakimozaiklereulasılmasigerçektenbüiırrastlantıydı. ılguinanılmazboyııtlardaydı. Kapladığı olarak dünyanın cn büyük mozaiklerin>ınsibulunmus,Uı. Rni 55,boyu66mctreılan bir pcristilidc (sütunlu avLu) 1872 ekarclık avlu, bir halı gibi boydan boya ıiklekaplanmi!}tı.6inetregenİ!}liğindeyenarlarında mozaiklere halı ızlcnimi veıçi dcscn ve masklarla süslcnmi^ bir bor; çevrelenmis.ti. llk çalışmalarda ancak nctrekarelik birbölüm ortayaçıkarılabilnki bir pencere açılmıştı ve oradan Bigörünüyordu. 1500 yıl öncesi birfotograf gözlerönündeydi. Sanat acısından da so"cvkaladeönemliydi.Tepkilergencllikle •erdi; "Bizans mozaik sanatının uygulae teknik olarak ulaştığı en yüksek düzey", salsiz", "dünyanın en değerli mozaikleilattan önce 4 binli yıllara tarihlenen en mozaik örneklcri Mezopotamya'da buu. EskiMısır'daçokyaygınlaşarakkulla Örnek bir uygulama Prof. Jobst' un restorasyon vc konservasyon uygulamasındayardımcıları Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuvarı Müdür Yardımcısı Behçet Erdal ve Avusturyalı uzman Bruchner. Behçet Erdal'ın verdiği bilgileregöreprojc,bilimsel alanda dünyaçapında önemli bir uygulama. Önce mozaiklerin planı çıkarılıyor. Uzerlerinecamelyafıesaslıbirkumaş yapış,tırılıyor vc desenlere zarar vermeyccck şekilde, mümkün olduğu kadar bozulmuş ve boş, bölgclerden kesiliyor. Kcsim yerlcri plandai^arctlcniyor. Sonra tabakalar halinde yerdcn sökülüyor. Düzgün birtezgâhın üzerindetersçevriliyor. Arkasındakiharçtemizlcniyorveorijinalinde olduğu gibi kireçharcı kullanılarak dolduruluyor. Üzerine alüminyumbirızgarayerleijtiriliyor. lzgarahafiffakat sağlam. Boşluklu olması nedeniyle havalandırmayısağlıyorvcnemiönlüyor. Izgaranın üzcri cpoksi rcçinesi ile kaplanıyor. Zeminden gclcbilecek nem önleniyor vc rijiılik sağlanıyor. Mozaik parçasıbirpano halinegeliyor. Kireçharcı uzunsürcdcscrtlcştiğiiçin bekleniyor. Bu arada mozaiklerin yerlcştirileceği zemindeçahijmayapılıyor. Neminönlenmcsi ve sağlamlık çok önemli. Zemin yarım metre kadar kazılıyor. Mıcırla doldurulup, su drenajı yapılıyor. Üzcri perlit ve zift ile kaplanarak yalıtılıyor. Çürüme ve küflenmeye karşı ilaçlanmış kalaslarla ızgara ve üzerine ahşap döşeme yapılıyor. Böylece mozaik panolarınınalı*' Mozuikler böyle yerleştiriliyor. Zemin halı f>ibi boydan boya kuplunıyor. nılan ve gelişen bu sanat Girit'e, antik Yunan'a geçti. Burada sanat perisi "Musa'daıı esinlenilerek bugün de kullanılan "mozaik" adını aldı. Sonra Roma'yageçti ve imparatorluğunyayılmasıylabirliktctekraranavatanınadöndü.F.skisanatayenıbirruh,YunanRoma geleneğini kazandırdı. Anadolu cia pagan veardındanHıristiyanlıkdönenılerde mozaik sanatı Bcrgama'da, Antakya'daortayaçıkarılan örneklerin de gösterdiği gibi en üst diizeye çıktı. Anadolu'dan toplanan en seçkin ııstaların ellerinden çıkan Bizans Büyük Saray mozaiklcri,birbakıma,Ön Asya'dabaşlayanbir öykünün kıtalar arasında dönüp dolaştıktan sonra anavatanına dönüşünü anlatıyordu. Kıiijkusuzbinlerceyılöncesiylekıyaslanmayacak mükemmellikte bir sondu bu. Büyük Saray mozaik alanmda ikincı kazı, 195254 yılları arasında, yine Ingiliz.lertaratıııdan lalbot Riee'ınyönctinıindcyapıldı. Bu ke7tüm mozaik alanıortaya cıkarıldı.Buarada lt)48'de,ka7i alanınmön kısmındanyol geeinlmesı üzerinebırkurtarınakazisı ileyolun altında kalacak mozaiklere ula^ıldı ve ogünün teknığı ile eimentoya alınarak kaldırıldı. Bu mozaikleri, bugün "Büyük Saray Mozaik Müzesi"nde,ötekilennyanındaduvaradayanmış panolar halinde görmek olası. 1953 yılında mo7aiklerinüstüiğretibirçatıylakapatılarak "Mozaik Müzesi"adıylamüzehalinegetirildi,ziyareteaçıldı. Buadlandırmada"Büyük Saray"dan söz edilrnemişli. Anadolu'nun ba^ka yerlcrinden bazı mozaik örneklerinin de burada bulunması nedeniyle genel bir ad lı, Biiyiik Saray'; bir ta$ yığını oiurak bıılmuşlıı. Şiııuli lıcrşey yenid liiiyiik Saray'dayiirütülen projenin nııımscı oıtınıh ılıınya çapında bir önemi var.