Katalog

CUMHURlYET DERGt. 31 TEMMUZ 1994. SAYI436 İRAN 9 TARIHLERLE İRAN • Devrimin hemen öncesi 1978 Ocak: Kum kentinde sürgündeki Humeyni'ye hakaret edcn birgazete makalesini protesto eden dinci öğrenciler, daha sonraki aylarda tarihsel ticaret ve fınans mcrkezleri olan "çarşı" esnafının da greve giderekdesteklcdıği sokak göstcrilerini başlattılar. 1978 Eylül: Geleneksel dinscl toplantı ve yürüyüşler artık siyasal bir içeriğe bürünmüştü. Bu yürüyüşlere sadcce Tahran'dakikatılımınsayısıbir milyonun üzerindeydi. 8 cylülde sıkıyönetim ilan edildi. Devletin silahlı güçleri eskisinden farklı olarak hemen her türden kitlesel gösteriyc ateş açarak karşılık vermcyc başladılar. Kasım 1978: Enbaştapetrol alanları olmak üzere tüm ekonomiyi etkileycn gcnel grev, ıhracatgelirlerinintıkanmasına yolaçtı. 5 kasım da Şah, askeri bir hükümcti işbaşınagetirdi. Aralık 1978: Yeni hükümet, Şah'ın girmesitalebinidilc getiren ycni birdizi sokak gösterisinc izin vermek zorunda kaldı. Ocak 1979: Sosyalist, libcral milliyctçi, lslamcı sayısızgrup ve örgüt ortak düşmana karşı aynı sloganetrafındabirlcşti."Şah'a ölüm!" sloganıy la sokaklara dökülcn muhalefet, nerdeyse kansız dcncbilccek bir başkaldırıyla Şah rejimini devirdi. Şah, gcride morali bozuk birordu ve başında cski bir muhalefet lidcri olan Şahpur Bahtiyar'ın bulunduğu bir hükümct bırakarak Iran'dan aynldı. • Devrim vesonrası Şubat 1979: Silahlı ayaklanmadan birgün önce, onbinlerce Fedöy yanlısı, lran' ın Moncada'sı olan Siyahkel'i anmak amac ly la gösteri düzenledi. Sloganları, "Bütün tran'ı.Siyahkel'eçevireceğiz" idi. Çevirdilcrde! Ama askeri başanlannı aynı şekildcdevlet iktidanna yansıtamay ınca geriye kahramanlık halesiyle çcvrilmiş bir larih bırakarak ctkisizlcştiler. Bunda rejimin dogrudan hedefı içinde yeralmalarının da önemli rolüoldu. 1979ağustosundaon birFedayinüyesi Kürdistan'da devrim muhafızları tarafından idam cdildiler. Hazer kıyısındaki Türk kökenli nüfusun kültürelsiyasal harckcti acımasızcabastırıldı. Hepsi de Türkmen olan dört Fedayin yöncticisi kaçırılarak öldürüldü. 1 şubatta Şahın monarşıst diktatörluğünc karşı teokratik bir siyasal rejim modcli gcliştiren mollaların liden Humcyni lran'a döndü. Daha önce Paris'te Mchdi Bazargân' ı rakip hükümct in başı ilan eden Humcyni, Bahtiyar'la görüşmeyi reddetti. 1011 şubatta ikili hükümet döncmi çok sürmedi. Tahran gamizonundaki Humcyni yanlısı ayaklanmalardan sonra Silahlı Kuvvellcr, tarafsızlığını ilan etti. Bahtiyarkaçti. 30Martl979:Yapılanbir refarandum sonucunda, lran' ın bir lslam Cumhuriycti oldugu ilan edildi. Haziran 1979: Bankalar devlctleştirildi. Kasım 1979: Yeni bir Islami anayasa bcnzer biçimde bir refcrandumla yurürlüğe konuldu ve Humeyni geniş yctkilcrlc "fakih" ya da yüksek adl i otorite olarak resmen kabul edildi. 4 kasımda Tahran, Amcrikan Konsolosluğu önündc biriken kalabalık.konsolosluğubastı. "Büyük Şeytan"ın buna yanıtı sert oldu. ABD ve AET ülkeleri, 22 Mayıs 1980'deyıllarca sürecck olan ambargoyu başlattılar. 1980: Yeni rejim ve savaş profesyonellere gcrcksinim duyuyordu. Rcjimebağlılık ycmini edenler, adı değişmiş olsa da işlevi aynı olan kurumlarda "cski" görcvlerinc dc dcvam ettilcr. Bunlardan cn ilginci Orzenca Fardust'tu. Devrim öncesi Şah'ın özcl istihbarat örgütünün başkanı idi, devrimdcn sonraysa ycni kurulan devlct güvenlik örgütü S A V AM A'nın başkanı oldu. Ocak 1980: Abdülhasan Beni Sadr Cumhurbaşkanı seçildi. Beni Sadrliberal Müslümanlann tcmsilcisiydi. İkili bir özclliğc sahipti. Islami kesiıniniçinden geliyordu, hcm de aydınlara yakındı.Gclcnckselinvemodem alanıntuhafbirbileşkesiydi. Radikal Islamcılariktidar mücadelesindc sahncye bir mollayı sürecck kadargüçlü değildiler. Başbakanlığaaslında birsivil olan Ali Recai'yi getirerek dengeyi sağlamay ı dcnedilcr. Beni Sadr, bir televizyon konıışması sırasında bir kadının "Ncdcn başımı örtmem gerekiyor" sorusunu, "Çünkü kadınlar saç tellerinden yaydıklan ışıklacrkcklcri tahrik eder"diyecek kadar"gelcneksel" olana baglıydı. Ama bu, Islami bir inanç sistemi olmanın ötcsinde devlct olarak örgütlcmck isteycnlcr için yeterli degildi.Ve Beni Sadr, Cumhurbaşkanı kimliğiylc "Islami devlct" tasarısının Q Biz farkında olmasak bile onlar, bu önemsiz gibi gözüken küçük tavizlerin nasıl bir alışkanîık yaratacağım, kişiliğimizde ne tür tahribatlar yapacağım biliyorlardı. Her bir taviz diğerine eklenecekvesonuçta her şeyin çok eskiden beri öyle olduğuna inanan, itiraz etmeyi unutmuş insanlar olacaktık. Q larıyla çelişen kitaplar ya sansürle yayımlanıyor ya da toplatılıyordu. Orncksc, Şah'ın boğarak öldürttüğü Bahrcngi'nin kitaplan önce serbest bırakıiıyor, sonra da yasaklanıyordıı. Konscr salonlan kapatılıyor, filmler lek tek sansürden geçiriliyor. Zindanlardan uzun kortejler cşliğinde çıkarılmalarının iizerindcn hcniiz bir yıl geçmcmişken birçok devrim önderi gıyaplannda idanıa mahkum ediliyordu. Ve bülün bunlar, görünmez bir örümcck agı gibi durmaksızın etrafınıızı sarıyor, sarıyordu. Artık şiddet aracılığıyla korku yaymak gündemdeydi. Bütün totalitcrrcjimlcrc egemen olan "korku ve aldatma yoluyla yönetme" politikası artık Iran lslam Cumhuriycti için de geçerliydi. Sokaklar onlarındı. Kendilerini lslamın bekçileri olarak görenlcr "Emre be maruf ve nehye be monker"* kuralını uygulamak için her yerdc hazır ve nazırdılar. lslam kadına hiçbir dinin vermediği özgürlüğü vermişti, ama ona örtünmeyi de emretmişti. örtünmeyene hakarel, örtünmeyene dayak, örtünmeyene jilet müstahaktı. Devrimin ilk yıldönümünde göstcrilcn arşiv filmlerinde artık bir tek başörtüsüz kadına bile rastlanmıyordu. Hep başörtü, hep kara çarşaf.. mollalar... pastarlar**... Ne solculara rastlanıyordu fılm karelerinde ne de mücahitlere. Sanki hiç olmamışlardı, verilmiş vaatler gibi yavaş yavaş silinip gitmişti görüntüleri. "özgiirlüğün baharı herkese kutlıı olsun/ Kalemi ile kanı ile zulme karşı çıkan bütün insanların Ö2gürliik baharı kutlıı olsun "*** Numayişin rengi değişmişti ve sokağın dili. Birlik vc demokrasi vaalleri gi