Katalog

CUMHURlYET DERGt. 31 TEMMUZ 1994. SAYI436 Dcvnm telaşının kolayca gözlemlcncbildiği 1930kültürüürünüyapılaşma, bugüne dek iki büyük tahribatla karşılaştı. llki, "şehir" Ankara'yı oluşturma çabalannın gündeme gcldiği 19501960 dönemi; ikincısi de 19802000 yıllarını kucaklayan "metropol" Ankara dönemi. ikinci dönemin 1930 kültürü ve ve Ankara tarihinde açtıgı büyük yaralardan biri de "Havagazı Fabrikası"nın öyküsüdür. Maltepe semtinde yaşanan olaylar, bugün aynı yerde yaşanan sürccc de ışık tutar. Maltepe Havagazı Fabrikası, türünün ayakta kalabilmiş tek örncği olmasının yanı sıra bcnzcr gerekçelerlc korumaya alınmış Londra KingsCrown Ana Tren Gan'na komşu olan, Victoria döneminin ticari canlılığını bclgelcycn 3 "gazometre" ile nitelikleri açısından benzeşir. Fabrikanın tarihscl öncmi, montaj tarihiylc başlar. Fabrikanın, 1930 Almanyası'nın hâlâ "zanaat" bilcşcnindcn kopamamış "cndüstriyel yapı" tasarımlannın bir ömcgi olmasının yanı sıra mimarlık tarihi içinde de önemli bir yeri vardır. Kuruluşun içerdigi bütün birimlerle, 61 yıl boyunca hizmct vermcsi ve bu özelliklcrinin Ankara'da görsel bir alışkanlık ve anlam yaratmış olması da korumaya alınmasının gcrckçclerindcndir. Fabrikanın bugünkü can çckişmesi ise bütün bu gerekçclerin yeterince göz önüne alınmaması ve bu doğrultuda eyleme geçilememesiileilgili. Havagazı Fabrikası 'nın yıkım karan 1990 yılında alındı ve yıkım işlemlerine aynı yılın sonuna doğru başlandı. Ancak Mimarlar Odası Ankara Şubesi'nin girişimleri, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'na (KTVJCK) ve Ankara Anakent Bclcdiycsi'ne yaptığı başvuru ile yıkım durduruldu. Bu süreç içinde, Havagazı Fabrikası ve yan kuruluşlarının bulunduğu büyük alan için Mimarlar Odası Ankara Şubesi ve Ankara Anakcnt Belediyesi'nin birlikte yürüttüğü bir "Rant Tesisleri Miınari Proje Yarışması" açıldı. Bu yanşma önccsinde, halkın karara katılımını sağlamak için çeşitliyöntcmlcröncrildi. Yanşma öncesi gcrçckleştirilen kolokyumda, dönemin Ankara Anakent Belediye Başkanı Murat Karayalçın ve dönemin TMMOB Ankara Şube yöneticileri görüşlerini dile getirdilcr. Ancak, 1990 yılının sonunda alınan koruma karan ve koruma karanyla yanm kalan yıkım, günümüze dek hiçbir yenilik olmadan kalakaldı. Öyle ki Havagazı Fabrikası'nın yıkımına başlanan silosunun bazı bölümlcri sökülmüş; diğer bazı bölümleri de yan yıkılmış olarak günümüze dek "korundu!" KTVKK'nin koruma karan, o günlcrde takdirle karşılansa da bugün, Türkiye'dekikorumacılıkanlayışının "oldugu gibi kalsın" yaklaşımından öteye gidcmediğini kanıtlı KENT 11 yor. Bcnzer gerekçelerle korumaya alınan Londra Gan yakınındaki üç gazometre, kapsamlı ve özellikle de "bakımlı" bir korumaya alınmasına karşın, bugün erken cumhuriyetin en önemli kuruluşlanndan olan Havagazı Fabrikası, neredeyse yok olmak üzere. Bununla birlikte, yanşma öncesi kolokyum ve proje yanşması süresince biçimlenen Havagazı Fabrikası'nı bir kültür kompleksi haline getirme düşüncesi, bugün gitgide gerçeklikten uzaklaşsa da hâlâ doğruluğunu yitirmcdi. Avrupa'da bcnzer sanayi kuruluşlannın bugün müze haline gctirildiğini, şehirlerin içinde bulunan eski fabrikalann kabul edilebilirbiranlayışla korumaya alındığını bilmek, bu doğruluğu somutluyor. Sanatçılann ve sanat kurumlannın büyük mekanlara gercksinimi göz önüne alındığında, Havagazı Fabrikası'nın ycniden yaşama katılması, kaçınılmaz bir zorunluluk olarak gündeme gcliyor. Avrupa'daki büyük hangarlann dans salonlanna, sergi salonlanna ya da "happening"ler için sahnelere dönüştürüldüğünü, Havagazı Fabrikası için benzer bir uygulamanın Ankara'nın kentsel kimliğine kazandıracağı varsıllıgı düşünecek olursak, böyle bir yapının yok olması daha da kabullenilmez bir hal alıyor. Rant sağlama amacıyla yavaş ve zor oluşan bir şehir tarihinin kolayca tahrip edilmesi, bugünkü şehircilik ve yaşam anlayışıyla bagdaşmıyor. Bu ve benzer gerekçelerle yeniden gündeme gelen Havagazı Fabrikası sorunu, Mimarlar Odası Ankara Şubcsi tarafından incelcmeye alındı. 3 yıldır şehirciliğin gündeminden düşen bu sorun, bu kez de yeni Ankara Anakent Belediyesi yönctiminin bcnzer konulara ve sanata yaklaşımıyla karşı karşıya. "Tükürük yoğun" bir yaşam ve kültür anlayışıyla karşı karşıya olan Havagazı Fabrikası, Ankaralılann ve konuya ilişkin birikimi olan uzmanlann omuz vermesinibekliyor. Sizce, Ankara'da, Maltepe'de Havagazı Fabrikası'nın devasa sılolannda, "Jesus Christ Rock Opcra"yı seyredeceğimiz günler gelecek mi? Ya da sıcak şaraplanmızla bir sigaramız da elimizde, Alan Parkcr'ın "The Wall" filmini izlediğiınızi düşleyebiliyor musunuz? Bütün bunlanndaötesinde.beşyılsonra.onlarca kişinin katıldığı, görkemlı bir ışıklandırma ve Şostakoviç müziği eşliğinde bir "happening"i gözünüzün önüne getirebiliyor musunuz? Ya da içinize usul usul sokulan bir musiki konserini... Bugünlcrde bunlan düşüncmiyor olabilirsiniz. Ancak düş kurmaya devam etmeli. Havagazı Fabrikası gibi, adı bile soguk ve çelikten olan bir yapıya varana dek her şeyi düşlerimizle sıcak tutabilecegimizi unutmamalıyız. Düşlerimizi bugünlerde daha çok savunmalı ve biraz daha sıkıdurmalıyız...^ bombanın patlaması sonucunda mollaların önde gelen isimlerindcn Bcheşti ve 72 şeriat yanlısı öldü. Rcjimbunusavaş ilanı olarak algıladı. Sayısız Mücahidin üyesi tutuklandı. Fedayin şairi Said Sultanpur tutuklanarakidamedildi. Ağustos 1981: Başbakanlık mcrkezı HalkınMücahitleri tarafından bombalandı. Başbakan Recai ve Bahoner öldü. • 1983 Tüm TUDEH yöneticileri tutuklandı. Bu, tran dcvrimci literatürüne "ilcrici din adamlan" ve "devrimci îslam" kavramlarınınyerleşmcsine nedcn olan TUDEH' in tslamı geleneksel ve devrimci gibi suni birayrıma tâbi tutmasının da sonuanlamınagcliyordu. Böylecc uzlaşmayı tcrcih eden komünistlcr, tslamın kendisinden başkasına hayat hakkı tanımayan karakteryapısı tarafından tasfiye edilmiş oluyorlardı. • 1984 Liberal milliyctçilerin "murtad", Marksistlerin "münafık" olarak anıldığı bir söylem içinde, yurttaş, "iyi Müslüman"adönüştü. lran.artık, G.Onvell'in"Hayvanlar Çiftliği" kitabında anlattığı o ülkeydi artık; bütün insanlar eşitti, ama mollalardaha fazla eşitti. Rejim.saldırıyageçmişti ve bu saldın, kendi kurallarını ve mantığınıdadışlayacakbir boyutaulaşmıştı. Hükümetin "duyguları kabarmış Müslüman gençler" vurgusuy la sırtını sıvazladığı "hizbullah gençleri", "başörtüsü ihlallerine" karşı savaşaçmışlardı. Butürden yasadışı yasallıklar, mevcut kurum lara da kuşkuy la bakılmasınayolaçıyordu. Çekidüzcn gcrekiyordu. Müdahale, bcklcndiği gibi Humcyn i' dcn geldi. lmam, sekiz anabaşlıkaltındagüvensizlik ortamına müdahale etti. "Sekiz emir"etkilioldu. • 1986 tslami Cumhuriyet Partisi, Humeyni 'nin isteği üzcrinc kendisini lağvetti. Haziran 1989: lmam Humeyni öldü. ölümüyle birlikte din adamlan kurumunun zirvesi ile devlet aygıtının zirvesinin örtüşmesini isteyen bir tslam Dcvrimi mantığı da sona ermiş oldu. Yerine aslında bir Ayctullah olmayıp sadece Hüccetülislam olan Ali Hamaneygeçti. Fabrikayayeniklmllk Korumakaran Başkentin kurulma aşamasında önemli bir yeri olan ve iki yıldır korumaya alınan Havagazı Fabrikası yıpranma nedeniyle yıkılıyor. Tarihi faabrikayı kültür kompleksine dönüştürme girişimleri ise nedense havada kaldı. Ankara'nın belleği çürüyor Gri kimliğinde Ankara 'nın, bayramhk çiçekler yetiştirmeye çalışır insanlar. Kentin, demire, betona, çeliğe ve asfalta alışıklığı daha çok renk ister hep, hep daha çok tanışma. Birperonda geçer belki de Ankara 'nın öyküsü ve hep aranan, buz mavisi bir dumanda, uzatılacakbirperon öpüşmesidir. ECETEMELKURAN C umhuriyet devriminin tclaşının fotoğraflan, en çok Ankara'da görülür. Bütıinüylc bir ideolojik göstergc olması güdüsüyle kurulan başkent, bu telaşı sergilemek açısından birçok olanağa sahiptir. Bu nedenle, yapılanma yöntem vc biçimi, kcndi görsel kimligiyle birlikte, cumhuriyet devriminin görsel belleğini de oluşturur.