Katalog

G İ R A Y E R C E N K Doğa ile mimarinin uyumu ALİ KÖPRÜSÜ ugün oldıığu gibi anlik çağda da Antalya'yı (Eski Pamphylia) varlik.li yapan Toros Dağları'dır, bu dağların sularıdır. Toros Dağları'nda su, yeryüzünc çıkar çıkmaz denizi aramaya başlar. Başlar dolanmaya vadileri, koyakları. Kısrağını arayan bo/ aygır nıisali, başını taşlara vura vura, ateş soluyarak. Koca ırmaklar, "kısık" ya da "kapız" denılen, ancak birkaç metre genişliğinde derin boğazlara girdiğinde köpüğe kcser. Düze indiğinde miskin bir su olur çıkar. Tanıyamazsınız. Ve iştc, orada suyıın loprakla uyumu vc bu uyumun gctirdiği bereket başlar. Görkemli Pamphylia'yı yaratan işte bu berekettir. Birdc Akdeniz. Anlik Çağda, önce Side'nin, sonraları Antalya'nın, Akdeni/'in önemli liman kentleri durumuna gelişinin nedenı, bu berekctin deni/ ötesine uluştmlması ve karşılığında alınanların taşınmasıdır Pamphylia'ya, oradan Toroslar'ın ardına. Yollar yapıldı bu iş için. Toroslan aşan taş döşcli yollar. Sarp yamaçlardan, dcrin vadilerden, akıl almaz yükscklıklerden inatla, sabırla geçirdilerler yolları. Çok dik ise geçilecek yer, basanıak vcrcrck vc döndürerck inşa ctliler. Birçok eski yolun "Kırkdönmeler" diye anılma'sının nedeni bu. F.ğer kayalıksa zemin, yıkıp indirdiler kayaları. tnanılmaz ama. keskiyle, balyozla. Derin, hırçın, geçit vermez suları köprülerle astılar. Romalılar gerek yeni yollann açılmasında, gerek yol İcalitcsinin yükscltilmesinde devrim yaptılar. Pers ve Helenistik çağ yolları genişletildi. Yola döşenecek malzemeler çekiçten geçirildiktcn sonra kullanılmaya başlandı. Sclçuklu döncminde yollar bclki daha dar olarak inşa edildi, malzeme seçiminde pek özen gösterilmedi ancak, bu dönemde eski yollar üzcrindc olağanüstü giizelliktc lıanlar, kervansaraylar, köprüler yapıldı. Bu şekilde Selçuklular aslında, Roına yol sistcmini yenileştirip, yenidcn kullamnıa soklular. İşte bu yollan aramaktayız on B yılı aşkın bir süredir. Amacımız, "Pamphylia Fski Yollar Haritasını" çıkarmak. Anlik vc sonraki çağlarda yapılan yollarla Toros Dağları, yaklaşık on ayrı hatla aşıldı. Bunların bir bölümii Side'den ve Alanya'dan başlıyordu. Alanya'dan vıkan yollar, hırvın Alara Irmağı'nı, Gündoğmuş'un yaklaşık 20 km. doğusunda Sclçuklu yapısı olan "Kemer Köprü", sahile yakın noklada kıırulan Alara Han batısındakı "Alara Han Köprüsü" vc bu köprüye göre daha ku/cydc, Güneycik Köyünün altında "Ali Köprüsü" olmak ii/cre üç noktadan gcviyordu. Bu yazının konusu olan "Ali Köprüsü Yolu", Alanya'yı Akscki ü/crindcn Beyşehır'e bağlıyordu. Bu yolun Akseki yakınlarındakı bölümii, daha önceki araştırınalarımız sırasında tesbit cdilmişti. Ancak yeni bir yol hattı olarak açıklana bilmesi için, güneyde kalan bölümlerinin, özellikle yolun Alara'yı geçtiği noktanın lesbiti önemliydi. Haber saldık sağa sola. Nihayet, Gündoğmuş'tan iki eski dost; Yusııf Benlioğlu ile Halıt Demir aradılar. "Gcl, Ali bahında vurdıım Gündoğmuş yoluna. Bekliyorlar Güneycik yol ayrımında. Çok oldu görüşmeyeli, kucaklaştık. Meğer ikisi de köprüye daha önce hiç gitmemişler. Arayacağız. Yamaçtan aşağıya, vadiyc doğru inmeyc başladık. Namaras Köyü'niin altına kadar sokulduk. Köprü yok görünürdc. Halit söylcnmeye başladı. Alara'nın uğultusu duyuluyor. Şonra, birden aşağıda gördük. Üçümüz de bağınyoru/,. "Ali Köprüsü." Çok etkılcyici. Daha önce hiç fotoğraflanmamış han kalıntısı, sarnıç, köprü gibi birçok yol yapısını görüp fotoğraflamıştım. Ancak, böylesini hiç görmedim. Yanına indiğimizdc gördük ki; köprü, iki ayağına bağlanan yoldaıı daha geniş olarak inşa edilmiş. Yolun genişliği 1 ya da 1,5 metre iken, köprünün genişliği 4 metre idi. Dolandım, kitabe yok. Köprü gövdesinde ikisi dairesel olmak üzere üç su tahliye dcliği var. Bir çeşit savak. Bunlardan ikısi, suyun akış yönüne doğru, gövdenin sağ tarafında, diğeri solda. Yine suyun akış yönüne doğru, köprüye yaklaşık 15 metre kala solda, duvar kadar dik kaya kütlesi, dikine 78 metre oyularak bir set oluşturulmuş. Belli ki bununla her baharda yatağına sığmayan suyun bir sete çarpması vc bu çarpma ile yön dcğiştirerek Köprüsü'nc gidclim". Puslu bir aralık sa sağdaki iki tahliye deliğinden geçmesi ve köprüye /arar vermeden yenidcn ırnıak yatağına boşalması amaçlanmış, Taşkın sularının bu şekilde, köprünün gövdesinde tahliye delikleri bırakarak yeniden ırmak yatağına akıtılmasıyla bulunan çözüm, bize göre daha önce, aynı yere birçok kere yapılan, ancak belli ki her scferindc köprünün yıkılmasına neden olan problemi ortadan kaldırmış ve son köprünün günümü/e ulaşmasmı sağlamıştır. Bi/e göre yol genişliği ile köprü genişliğinin bu kadar farklı olmasının nedeni, yaşıt olmamalarından. Yol, büyük olasılıkia Sclçuklu döncmınden kalma. Ancak köprü, Osmanlı yapısı. Bclime kadar girdim suya, bastım makinenin düğmcsine. Bağırıyor Yusuf; Ali Köprüsü'nün pek yolcusu yok artık. Alara'nın doğusunda, sahile yakın köylcrde yaşayan ve her baharda yaylaya çıkma alışkanlığını sürdüren bir kısım köylü, kamyonlarla gönderemedikleri keçilcrini, koyunlarını, atlannı bu yolu kullanarak çıkanyorlar Gündoğmuş'un yaylalarına. Karın Göle, Yenice pazanna. Ali Köprüsü yolunun şimdiki yolculan onlar. Belki de son yolcuları. Dönüş. Yamaç sarp. Çıkış inişe bcnzemiyor. Halit sızlanıyor; "Daha sık mola verelim." Yusufun dinlediği yok, "Hele bir Kuz Pınar'a varalım" diyor. Vc işte "Başımı/.a iş açma, çık sudan" diye. Kuz Pınar. Açıyoruz çilingir sofrasını. Yağmur başladı. Kimin umurunda. Veda zamanı. Onlar Gündoğmuş'a, ben Antalya'ya. 150 km. yolum var. Toprak Tepe'yi geçtikten sonra Akseki Yolu. Gençler köyü solda, çukurda kaldı. Ahmetler Sapağf ndan geçtikten sonra deni/ görünür. Giineş, bir görünüp bir kayboluyor. Artık akşamdır. SoldaKarpuz Çayı. Alara daha doğuda kaldı. Aklım Alara'da ve boynundaki gcrdanlıkta. Ali Köprüsü'nde. ^ DEROİ 20 H A 2 İ R A N 1993 SAYI 378 CUMHURİYET