Katalog

N E V V A L Z G E N 1935 93; değisen birsey yok sviçre'den I935 yılında gclcn bir yabuncının Türkiye'deki sayım yöntenıini ne kudur ilginç bulduğunu şimdı okumaya başjayacaksınız. 20 İlktesjin kadar sakin bir pa/ar günü hayatınıda gönnedim. Güneş sonbalıar man/arası ii/erindc muhtcşcm bir surelte parlıyor, t'akat onun aızibclcrine kimse kapılnııyordıı. Şark vc garbın şayanı dikkat bir surcttc birbirine o kadar yukmdan temas etliği bu şchrin sokakları sakin vc scssi/ duruyordu. Yalnı/ /.aman /anıan vcsikası? sokağa çıkacak olanları ınenetmeye memur bir polis devriyesi, bir jandarma veyahul bir askcr gö/e çarpmakta idi. Şchirdc örfi bir idare ilan edilmiş idi. I'akat herhalde ve tamamiyle sıılhe hi/met edcn örtl bir idare. Çünkü bu pa/ar günü Türkiyc'dc nüTus sayımı yapılıyordu. Bu sayıının mümkiin olduğu kadar halasız yapılması için saymı günü biilün ıncmlekette lıalkın sokağa çıkması mcnedilnıişti. F.vlcrden, ancak sayımın hilanıını habcr vcren lop scslcri ii/.erine çıkılabileeekti. Bu halas işarctı vcrildiği anda halk karmakanşık sokaklara döküldii, sokaklar çocuklarm sevinç scsleriylc doldu. Tiirkiye'de pck çok çocuk vardır. Sayım gününde bütiin ıtıcmlckcttc muvasala durdurulmuştu, köydc ve şehirde hiçbir araba, otomobil vcya tramvay işlemiyordu. Vapurlar, trenler bilc durmuştu. Yalnız arsıulusal Toros Rkspresi Yolcuları sayıma tabi tııtulmak ve ne/aret altında hususı bir vapurla Haydarpaşa istasyonuna nakledilmek şartiyle hareket edebilmişti. Bir gün evveiinden yolda bulunan trenlerdeki yolcular yolda sayımlan yapildıktan sonra istasyonlarda sayımın sonuna kadar kalmaya mccbur tutulmuşlardı. Ankara sayım mcmurlan çok erken davrandılar. Henii/ saat altıda ev ve avlu kapılan çalınıyordu. Sayım işini hiçbir suretle geri bırakmamak için sayım memurlarını lala tulmak, kendilerinc yemek veya içki teklif etmek, yasak edilmiş yani şahsi münasebetler bilc o gün için hükümsü/ bırakılınıştı. Memleketin birçok ycrlerinde yapmıs, olduğum seyahatlerdeki intıbalarıma göre Türk milleti bu /.or işi sevimli bir mesuliyet hissilc daha doğrusu, yurda ait bir fedakarlık olarak kabul etmişti. Bir bayanın o gün için almayı unulmuş, olduğu zeytinyağını her gün salata ycmcye alışmış kocasının kızmaması i I çin, o sırada karşjdaki komşudan bir değneğin yardımı ile u/alılarak cldc edivermcsi gibi şeyler bugüne ayrıca hususi bir scvimlilik vcnnisti. Bu sayımda mi/ahın da payı vardı. Alacaklı bir lacırin dediği gibi hcr gün evinde aranılıp bulunamayan bir borçluyu bueün yakalamaya imkan olabilecekti. rstanbııl'da bir baba, o gün yekuna bir rakkam ilave ctmcklc mağrur olarak, dünyaya ycni gelen oğluna Sayım ismini vcrmiştir. Tespit cdilcn sayım usıılii hakkında ameli tccrübcler cldc etmek ü/cıe, geçen sene birçok mmtıkalarda tccrübc sayımları yapılmışlı. Sayım mıntıkulannın tayini için münıkün olduğu kadar muayyen bir esas bıılmak ü/ere evlere ve sair çalıijtıklarını yakından gördiim. Amacu "nc bir eksik ne bir artık" olan Başbakan İsmct İnönü bile pazar sabahmı bcygirini ha/ırlatarak vesikası cebinde olduğu haldesayımın nasıl gittiğini şahsen takip etmek ü/ere yola çıkmıştır. Yü/binlerce sayım memuru bütiin mcmlekette çalışıyordu. Bundan maada bunlara nezaret edccek 20 bin kontrol memuru daha vardı. Çoğu okuma ya/ma bilmeyen bir memlckette bu orduyıı toplamak ufak bir is, değildi. Bilhassa ahalisi yazma okuma bilmeyen mmtıkalarda bu meınurları tcmin etmek kolay bir şey dcğildir. Okuma ve ya/ma bilenler bu «jercfli sayım memurluğunu kabul clmcyc kanunla mccbur edilmislir. Bu va/ifcyi reddedenler para vc hapisle ce insan oturabilceek yerlere numara konulmuş, şehir vc köylerde yollara isim vcrilmişti. (Adana'da Amerika'da olduğu gibi yollara numara vcrilmiştir.) Yan göçebelerin cadırları bile numaralanmıştır. Bu mcvsimde Anadolu'nun garb ve ccnubunda cl'an mevcut ve daimi bir hareket halındc bulunan göçebelerin sayım gününde ycrlcrmı bilcbilmck için bıınlar haftalardan beri seyahallcnnde jandarma vasılası ilc takip vc tarassut edilmişti. Memleketin her tarafında yaptığım tcfti!j seyahatlcrimde valilcrin, kaymakamlarla nahiye müdürlcrinin yüksek milli va/ıfe olarak kabul ettiklcri sayım işine ne kadar ciddiyet ve lcdakarlıkla zalandırılacaktı. Bazı mıntıkaların sayım mcmurlan, lüzumuna göre, büyük merkezlerdcn tedarik edilccckti. Mcscla Tokat vilayeti merke/inde sayım mcmurlan daha evvelki günden kamyonlara bindirilmiş, muhtelif yerlere sevkcdilmiş ve icabına göre şoseyc bırakılarak oradan ha/ır bulunan muhlelil' vasıtalarla (araba, bcygir, cşck ve sairc) muayyen köylcre götürülmü^tür. Orada sayım i^i csnasında kendilerinc yardım etmek ü/crc yerli kılavu/lar verilmi'jtir. Sayım mcmurlan için o gün /ahmelli bir gündü. 200 ve ba/en daha fa/la büllen yaprağını doldurınak meeburıyetinde oldukları gibi midcnin nnılalcbatını da na/arı itibara almamaya mecbur bu lunuyorlardı. Sayım memurlan arasında birçok kadın ve kı/ vardı. Bu iki cinsin aynı haklara malik olduğunu gösterir. Sayımdan evvel muazzam bir propaganda yapılmıştı. Gazeteler haftalarca ilan vc makale ncşrcttilcr. Matbuat tsviçre'de akla gelmeyecek bir surette sayımla mcşgul olmu!>tu. J'akat Türkiyc ahalisinin yalnız cüz'i bir miktarının clinc ga/ctc geçtiği için bu ga/cte yığınının tcsirindcn la/.ım olduğu kadar istifade cdilemcmistir. Bu cüz'i miktar, belki Isviçre'de ga/ctc okumayan ahali miktarına tckabül etmcktedir. Sincmalar vc radyolar vc tayyarcler dahi propagandaya iştirak etmiijlcrdir. Mcktcplcrde bile sayım işi ayn bir dcrs mevzııu olmuşiur. Her laraftan sabırsızlıkla beklcnılcn muvalTakiyetli neliccleri tesbit vc ilan etmek ü/erc sayım günü akşaınından itibarcn Türkiye istatistik daircsince geccli gündü/.lü hümmalı bir surette çalısılmıstır. Her saat yığm yığın telgrallar gcliyor vc sayımdan dört gün sonra, Türkiye Cumhuriycti'nin ycni nürusıınun adedi öğrenilmiş. bıılunuyordu. Bu memlekette modcrn vasıtalardan uzak bulunan birçok mıntıkalarını na/arı itibara alacak olursak, bu işi dört günde başarmak büyük bir muvalTakiyettir. Altı posta mcmurlu rakamlan en yakın mcrke/.e bildirmek için günlcrce yol katetmcye mecbur kaldılar. Birçok dcfa onları karşılamak için başka süvariler göndcrildi. Bu suretle neticeler cldcn elc vc konaktan konağa cn yakın merkeze vasıl olduktan sonra tclgrafla lazım olan yerlere nakledilmiştir. Bu lelgrallarda /uhıır edccek yanlışjıkların mümkün olduğu kadar önünü almak için rakkamlar kelimelerle bildiriliyordu. Netice 16.188.000 zuhur ctti. Yani 1927 sencsindeki nüfustan 2.6 milyon fa/.ladır. Türkiye nüfus sayımını biraz haksız olarak milli bir seferberlik gibi tavsif edcnler bulundu. Bilakis sayım günü scfcrbcrlik günü değil, bir tcvakkuf günü olmuştur. Fakat Türk milleti, sair günlcrde yurdun seferbcrliğı içindcdir. Bu devlct ve bu mıllet muvalTak olacaktır. I1W3 Kasım'ında cvindc oluıurkcn insan acaba dıyor, acaba bu I935'de ya/ıyı ya/an adam. Isviçrc fcderal istatistik bürosu şefı olmasaydı dalga geçiyor denebilir ıniydi? Sı/ ne dersiniz? Nasılsa bııgün levakkul11' günü... < ' Tevakkul(Ar). Durma, eğleşme D E R G İ 7 K A S I M 1 9 9 3 S A Y I 3 9 8 C U M H U R İ Y E T