Katalog

derlemeden iki mukale, Meray'ın i/niylc, İ.Ü., H.l ., Milletlcrarası Hukuk ve Milletlcrarası Münasebetler Enstitüsü'nün beş yıl gecikmeyle yuyımladığı Lo/an'ın 50. Yılına Armağan kitahına alınmıştır.) Kcndisi, o doğmadan önce ölen bir mcslckdaşına böylc ince bir kadirbilirlik gösteren hocam için de, SBF'deki vc dışandaki dostları saygıda kusur etmediler; 198182'de ona adanmış 48 ya/ıdan oluşan iki ciltlik bir Armağan yayımladılar. (Prof. Dr. Ömer Kürkçüoğlıı'nun bunların 2.'sindeki, "İngili/ Parlamentosıı'nda Türkiye (J/.crine Tartışmalar 191923" başlıklı makalesi, Lo/.an konusu bakımından ö/.ellikle öncmlidir.) Ben dc, daha önce SBF Dergisi'nin 34. cildinde (1980, s. 11146) yayımladığım "Sevres'e Karşı Anadolu'nun Bir Yayını" başlıklı küçük bir çevrim yazı çahşmamı, "scvgi ve saygıyla anarak" Scha Meray'a adamıştım. Bu derginin suyfulan, "Lo/an Zafcr miydi, Hezimet mi ?" konusunun tartışması için pek uygun değil. Ben zaten böyle bir soruyu "meşru" bile saymıyorum. Tekparli yönetiminc her açıdan eleştirel gö/lerle bakmaya çalıştığım lıalde. Lo/an'ı hep bir siyasal zafer olarak gördüm. Lo/an görüşmeleri sıfırtoplamlı bir oyun değildi. Bi/inı kazancımız Ingiltere'nin kaybı olmadı. Biz de ka/andık, o da. İngiltere'nin başlıca endişesi, Karadeni/'e çıkış için Boğa/lar'ın serbeslisi konusunda TürkSovyct yakınlığının artmasıydı. Ismet Paşa, Çiçerin'i kırmadan, Boğazlar'dan Ingili/lerin istediği serbest geçiş koşullannı kabul etti. Ancak 13 yıl sonra, uluslararası konjonklürdcn yararlanarak Montrcaux'de kendi egenıcnliğimi/i pekiştirmeye fırsat bıılacaktır. Lozan'da Musul'u bize, nıüzakere yolııyla (Doğu) Trakya'yı aldığımız gibi, vermezlerdi. Me/opotamya petrolleri, muhtemelen Birinci Dünya Savaşı'nın çıkış nedenlcri arasındaydı. tngiliz tmparatorluğu'yla savaşucak gücümÜ7 de yoklu. Kaldı ki, Lozan'da Musul'dan vazgecmcdik. Karan Milletler Ccıniycli'nin hakemliğine eıteledik. Aslında, sonuç o zamanlar (Mustafa Kemal Paşa ıçın) belliydi. Ama, dcmokratik oluşumuna ve tutumuna her zaman övünçle baklığım Birinci TBMM'nin çoğunluğu, Ga/i'yle İsmet Paşa'nın egemenlesjinelerine karşı çıkmak amacıyla, bu gerçeği görmeye yanaşmıyorlardı. Onların yü/ünden anayasa bile çiğnendi. 1921 Teşkiâlı Esasiye Kanunu'nun maddei münferidesinde atıf aC U M H U R İ Y E T D E R O İ 21 K A S I M Lozan'Antlaşmastna Imza koyan İsmet Inönü, Türkiye'ye dbnüşünde töronlerle karşılantnıştı (üsttc). Mois'mn Lozan Antlasması'nı simgcleyen ünlü resml (altta). lınan Nisabı Mü/akere Kanunu'nun öngördüğü, dönenıin "gayenin usuliine kadar" devanı elnıesi hiikmü, ancak üçte iki çoğunlukla "gaye hasıl olniıi'jtur" denerek kaldınlabilecek ve yeni seçimlere gidilcbilecekken, âdi çoğunlukla yeni scçim karan alındı ve Lo/an'ı kabul edecek bir dikensi? giil bahçesi yaratma niyetiyle, ikinci dönem Meclisi scçildi. Lozan'ı değerlendirmek için yapıla cak cn ciddi işlerden biri, ismet lnönü'nün rahmctli Selâlıatlin Selek'e yazdırdığı Hatıralar'ının 2. cildinde (1987) s. 43160 arasındaki anlalıyı okumaktır. İsmet Paşa burada, hayran olunacak bir soğukkanlılıkla hemcn hemen her şcyi açıklamaktadır. Lo/an ciltlerinin yeni yayınının beni öznel nedenlerlc de sevindirdiğini söylemiştim. Bu, çevirmen sıfatıyla da olsa sevgili Meray'ın anısını yaşatmaya vesile olmasındandır. Seha Bey, ncredeyse kırk yıl önce okumaya gittiğitn SBF'de önce hocam, daha sonra meslekdasım oldıı. Ondan çok şey öğrcndim ve onu saygıyla anıyorum. Bunlardan birini aktarmak isterim. Seha Bey, ODTÜ rektörlüğünden sonra, Kanada'nın Mcüill Üniveısitesi'ne gitmiş, Uzay Hukukıı çalışmıştı. Ben de hı/.lı bir doktoradan sonra, I.ondra İktisat ve Siyaset Bilimi Okulıı'nda belirli bir konuya bağlı kalmadan, bilgilcrimi arttırnıaya gayret etmiştim. Artık bir doçcntlik tezi huzırlamam ve kendimi hangi çizgilcr boyunca yetiştireceğime karar vermem gerckliydi. 1963 güzünde olacak. Bir giin ona danıştım. Uzun uzıın konııştuk. Benim niyetim, bir siyaset fılo/ofu üstünde derinleşmekti. örneğin, Hobbes'un bütiin yapıtlarını (Latince öğrenip o dildekilerı de) ve hakkında ya/ılanları okuyarak, dünyanın ileri gelen Hobbes u/manlarından biri olmayı umabilirdim. Bir IIlo/ofu hakkıyla lanımak bütün felsefe tarihini tanımaktır dendığini işitmiştim. Seha Bey, anlaltıklanmı dikkntle dinlcdi ve bana kenclı durumunu açıkladı. Hava ve U/ay Hııkuku, yeni bir alandı (kendisi de, o sıralar bu konudaki tek Türkçe kitabı ya/mıştı). Enerjisini burada yoğunlaştırsa, dünyanın belli başlı Ünivcrsitclcrınce ve uluslararası kııruluşlarca aranan bir u/man halinc gelebilirdi. Şöhrel, para vb. Ama o /aman, Mülkiye'de genel devletlcr hukukıı öğretemeyccekli. Oysa, onıın gibi hocaları tanımaya. sıradan öğrencilerin ihliyacı vardı. (Nitekinı, otıırdu, onlar ıçm ders kitabı ha/ni.ıdı.) Bana gelince, bu ülke kendisine oldıığu gibi, baıı.ı da yatırım yapmıştı. Benim de yalnı/ kendimi diişünmeyc hakkını yoktıı, kamııya borçluyum. Ben Hobbes u/manı olursam, Türkiye'de Locke'ıı, Rousseau'yu, J.S. Mill'i, Marx'ı kim öğretecekti? Bunların her biri içm bir adam yctiştirmek lüksüne sahip değildik. Bizler, bıru/ Jaks of all I radcs olmak zorundaydık; bövle olunca da. bunlardan hiçbmnın lam ustası olamayacağıını/ı bile bile. I.vet. Seha Bey en a/ından bu komışmasında, Mülkiyelilik ruhuıuı dile getirmış. beni kamu yararma borçlu oldıığuma ikiıa elmışti. Elimden trcldiğince, ı>nun öğütledığı gıbı yapmaya çalıştım. (Sonra, o konuyu temsıl edenler benim hizmetleıımı ıslemediler. genç insanları kendi başlarına eleştirel düşünnuye teşvik ctmenıi yıkıcılık saydılar. Ama o başka!) < 17 1 9 9 3 S A Y I 4 0 0