Katalog

K U S E V L E Rİ SAFFET D A Ğ D E V İ R E N Mimaride, ince bir Osmanlı zevki Çok eski inançlara göre kutsal sayılan kuşlar için, Osmanlı mlmarisinde evler, saraylar düşünülmüş ve sanat şaheserleri yaratılmıştı. te şekil değiştirmiş, bir kısmı da olduğu gibi, eski batıl inançlar halinde günümüze kadar yaşayagelmıştir. Nitekim XX. yüzyılın Türk kültiir ve sanatında, etnografya ve folklorunda dahı bu izlererastlamak mümkündür. Eski şehirlerimizde, insanlarla bırlikte yaşayan leylek, güvcrcin, kumru, kırlangıç, serçe gibi kuşlar bu eski düşünce ünya kuruldu kurulalı, uçan yave inançların tesiriyle kutsal ve sevilen ratıklar insanoğlunun ilgisini hayvanlar arasında baş sıraları paylaşıçekmiştir. Kimi insan onlardan yorlardı. Bunları rahatsızelmek,öldürürkmüş, kimısi onlar gibi uçmamek günah, yuva yapmalarına, beslenyaözenmiş.tarihboyuncabüyükbirçomelerine yardım etmek ise sevap sayılırğunluk daçeşitli kuşlara kutsal gözüyle dı. fşte yukarıda ö/etlemcyc çalıştığımız bakmış, hatta onlara tapmıştır. Totebu anlayış ve davranışın neticesi olarak mizm, Şamanızm,Manihaizm, Budizm Türk mimarlık sanatında, kuşlar için gibi eski dinlerden sonra, İslamiyetin yapılan tesislerin arasında bilhassa kuş Türklerce kabul edilmcsiyle de bu tür düşünce vc inançlar, tamamen terk edi evleri, kuş sarayları birer sanat şaheseri olarak görülmcktcdir. lerek unutulamamıştır. Araştırmalarımıza göre binaların Bunların bir kısmı tslamiyet ile birlikcephelerine kuş evleri koymak veya cephelerini kuş evlerıyle süslemek XVI. yüzyılda klasik devır Osmanlı mimarisi ile kendini göstermiş ve XIX. yüzyıl sonlarına kadar Türk sanatkârlarının maharetli parmakları, ince zevki ve ustaca kompozisyon kabiliyetleri sayesinde geliştirilerek milli mimarimizin çok ilgi çekici bir detayı haline getirilmiştir. Eski yapılarımızda uzerinde kuş evlerinin bulunduğu yerler çok değişiktir. Gencllikle bunlar binaların en çok güneş alan sert ve soğuk rüzgârlardan korunmuş cephelerine, insan elinin veya kedi köpek gibi hayvanların erişemeyecekleri yükseklikteki emniyetlı yerlerine yerleştirilmiş ve en güzeli, bulundukları yapının ruhuna uygun stillerde mcydana getirilmişlerdır. En güzel ve muhteÜskUdar'daki Sallmlya Camli'nln kuş «vl«rl blrer saray glbidlr. î şem örnekleri îstanbul'daki abidelerin cephelerınde yer alan çeşitli biçimlerdeki kuş evlerinin yalnız İstanbul ve çcvresinde görülmediği, bunların Anadolu ve Rumeli'nin hiç umulmayan köşelerindeki binalarda da karşımıza çıktığıbirgerçektir. İstanbul'da görülcbilecek kuş evlerine şöyle bir göz atalım isterseniz... tşte Üsküdar Ayazma Camii'nın girış kapısının ikı yanında, adeta o kapının bekçi kulübelcrini andıran bir S«yyM Hasan Paşa MedresesCndakl ku* «vlari <*n U«tl«), a* tarzda yerleştirilen mini d*ta kuflar İçin yapılmif ba4<maız blrar emntl... Üukiicik kuş evleri. Basil, fa dar'dakl Y«nl Valld* Camll'ndckl bir ku* *vl (Ustta). katişlevinibugündesürdürüyor. Yine bu caminin ve aynı semt si'ndeki kuş köşkü, ince bir işçiliğin eseteki Selimiye Cami'sinin geniş yüzeyleridir. Bu kuş köşkünün (Kuş camii derinde en uygun yerlere kondurulan, ge mek daha doğru olur) yer aldığı tuğla nış saçaklı, kubbcli, cumbalı, kafesli hatıllı taş duvar büyük bir pano halinde konsollarla desteklenmiş çıkma bal sıvanmış ve cami bunun üzerine inşa ekonlu yapısıyla, kuşların ölçüsüne göre dilmiştir. birçok odası bulunan kuş evlerine "kuş İstanbul'da bulunan kuş köşklerinin sarayı" demek daha doğru olur herhal en ihtişamlısını ise Topkapı Sarayı'nın de., karşısında bulunan Darphanei Amirc Üsküdar'daki Yeni Valide Camii ile binasında görmekteyiz. Yüksek bir şaBeyazıd'daki Seyyid Hasan Paşa Med toyu andıran bu zarifkuş evi, kat kattır. Bu eserde klasik mimarinin ötesinde roresesi'nde (Bugün Türkiyat Enstitüsü omantizme varan bir hayal, bir masal milarak tanınıyor) göreceğimiz kuş evleri mariyi buluru/. Basamak basamak ise sanki kuşlar için yapılmış birer cami yükselen bu yapıda başlangıç ve bitişdigibidirler. Bilhassa Yeni Valide Cağer kuş evllerinden ayrı bir özellıktedir. miı'ndekı kuş köşkleri, yüksek kasnakBu eser kuşlar için düşünülen ve yapılan lı, kubbeleri ve minarcleri, hatta bunların üstünde yer alan kocaman hilal biçi eserlerin onlara en yakını, en uygunu da dcnebilir. mindekı alemleriyle sanki kuşlar için yapılmış birer camii görünümündedirBunları yapan ustalar bilinmıyor. Asler. Yine çıfte minareli bir cami görünülında halk sanatı eserlerinin hemen pek şünde, f'akat tuğla ve sıva ile yapılmış çoğunda imza yoktur. Bunlar da böyle. kuş köşklerınin veya saraylarının en güAdsız, fakatgerçeksanatçılarıneserleri. zel örneklerinden biri olan BeyaAlçakgönüllülüğü sanattan da üstün zıd'daki Seyyid Hasan Paşa Medrese tutankimselerineserleri. < D C U M H U R İ Y E T D E R G İ 2 2 E Y L U L 1 9 9 1 S A Y I 2 8 9 17