Katalog

HARAGUMRUK İ L B E R O R T A Y L I Mahalle kültürünü yaşatan semt Karagümrük semtinin ismi çok duyulmuştur; ama o nisbette az tanınır. Geçmiş asırlardaki Karagümrük, konumu itibarıyla sanıldığı gibi fakir semtlerden değil, ortahalli ve mahalle kültiiriinün bütün kurumlarıyla yaşadığı bir yerdi. dı ü/erinde, şehre kara tarafıncian giren kervan vc yolcuların gümrük kontrolünün yapıldığı yer olmalı ki, Karagümrük adını taşıyor. Tarihi yönden bu işlevini belgelemek pck zor. Bu semt aslında Edirnekapı'dan başlar. Atikali'ye kadar uzanan ana caddenin güney kesimidir. Edirnekapı, imparatorluk başkentinin A mnm Avrupa'ya açılan şaşaalı kesimidir. Tören yolu buradan başlar. Anadolu'dan gelen kervan ve orduları Üsküdarda karşılamayı orada yaptırdığı cami ile kendisi için ebedi bir görev haline getiren Kanuni'nin kızı Mihrimah Sultan; burada da Sinan'ın ölümsüz eseri olan o zarif camiyle aynı alâyişli görevi yerine getiriyor. Çok yakın zamanlara kadar Mihrimah Sultan Camii ile II ırkai Şcrif C'amii arasındaki mahalle, eski lstanbul coğrafyasının en ilginç kültürel ve sosyal kesimlcrinden birini oluştururdu. En usta kalfa elinden çıkan ahşap fevkanî (üçkatlı) evler ile fakir aşıboyalı kulübelerin sahipleri olan esnafı menıuru, medreselısı ile büyük şehrın her sosyal katmanından insanlar bu mahallede otururdu. İstanbul'un güzel Türkçesinin duyulduğu bir semtti. Şaşılacak şey, bugün bile betonlaşan bu semtte o dili duymak, eski mahalle etiketinı bir ölçüde görmek mümkün oluyor. Yüksekokul bitiren biri dededen kalma dükkânında işi devam ettiriyor, üniversitenin birhocası mahallede eski arkadaşlannı muntazaman ziyarete geliyor. Gerçi betonlaşma ve nüfus nare k e t > burayı da kasıp kavuruyor, ama buna karşılık M«r CaddMİ'nd* blr aakl b«twr rengârenk çarşısının etrafındaki değişime direnen mimari dokuyla tstanbul'un haftasonu alışverişi için uğranip, eski semt çarşıları havasının elan teneffüs edilebileceği bir yer Karagümrük.. Karagümrük semtinin ismi çok duyulmuş, telâffuz edilmistir, ama o nisbette az tanınır. Server Bedî'nin (yani Peyami Safa) romanı "Cumbadan Rumbaya" bu mahallenın hayatı ve tipleri etrafında geçer; bence sathi bir çizimdir ve Ercüment Ekrem'ın bu civarda Pcrşembe'deki muhayyel mahallesi "Estekzade" kadaı tatlı ve sıcak bir tasvir dc değildir. Çok kişi semti bir /amanların ünlü Karagümrük Futbol Takımı'ndan dolayı duymuştur. Oysa Karagümrük semti vecivarı 1516. yüzyıl Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinı barındırır. Hele Kariye Camii'ni gezdikten sonra Fınnı, sarmaşıklı b«rb*ri v« s«yyar esnafıyla Kaçacitor bu tarafa adım atılsa, bü Caddeal («tı Ustto). NUalh M*hm«t Paaa Camll (an Ustto). yük tstanbul'un dört asrını koklamak mümkündür. Geçmiş asırKösem Sultan'ın Üsküdar'dak i dergâhılardaki Karagümrük, konumu itibarıyna sık sık ziyarete gittikleri o vakitki la sanıldığı gibi fakir semtlerden değil, şehrin en ünlü şeyhi... Surtann dibinde ortahalli ve mahalle kültürünün bütün kurumlarıyla yaşadığı bir yerdi. Bütün büyük Osmanlı vezirleri, önemli tarikatlann en önde gelen dergâhları bu semtte yer almıştı. Niyazîi Mısrî sokağında bugün bir vakıf tarafından onarılan ünlü Celvetiyye Dergâhı bunun bir örneği... Aynı sokaktaki mezarlığın avlu kapısında "Ya hazreti pıri aziz Mahmut Hudaî" ibaresi okunuyor. 17. yüzyıl tstanbulu'nda padişah I. Ahmet ve ki Haseki mahallesine geçtiğinizde ansızın ayrı bir dünya ile karşılaşırsınız. Birbirine su ile ateş kadar yabancıdırlar, Osmanlı asırlarından beri zıtlıklan var olan iki dünyadır bu. Karagümrük, Fatih semtinin sayısız medreseleri veomuhitin havası içinde şekillenmiş, şehrin anayolunun ticaret ve etkinliğı ile refah bulmuştu. 19. yüzyılda ortasınıfın en rahat, güvenceli; sebze meyveyi, eti ekmeği en ucuz ve bolbulduğu semtlerdendi. D E R 8 İ 6 E K İ M 18 C U M H U R İ Y E T 1 9 9 1 S A Y I 2 1 1