Katalog

Sümerler'den bu yana "halk hekimliği"geleneğinde,Manisa Mesir Şenlikleri 'Şifalı macurîda son örnek Mesir Nisan ayı başlarında Manisa'da Ayşe Hafsa Sultan Camii'nden halka "saçılan" Mesir Macunu'nu "kapma" cümbüşü, binlerce yıldan bugünlere süzülmüş bir gelenek... İrfan Unutmaz/MANİSA ağlık bölgelerden geçip Ege sahillerine doğru inerken, Manisa ilk bakışta dikkatleri pek çekmez. Bölgenin ortak bir özelliği olarak, art arda sıralanmış yerlcşım alanlan birbirlerine çok benzerler. Yolculuk da denizi görünceye kadar sürüp gider. Gerçekte inanılmaz ayırt edici özelliklere sahip olan bu yerleşmelerin ıçinde en tipik olanı, hiç kuşkusuz Manisa'dır. Gunümuzdc ovaya doğru yayılmış olan Manisa kentınin kuruluşu, ılk çağlara kadar gider. tlk yerleşme ızlcrini Spil Dağı'na doğru u/anan tepelerde izlediğimiz kent, bugün yakınlığı nedenıyle etkisi altında bulunduğü tzmir'in neredeyse metropol alanı içine girer, Bu çağdaş denılebılecek biçımsel etkinın yanı sıra, Manısa'nın kcndı kışıliğını yansıtan öncmlı özcllıklen vardır. Işte yılda bir kez yapılan ve söylentıye göre, yaklaşık 450 yıldır yapılan "tnenir macunu" ve halka dağıtılınası töreni bunlarııı başında gelir. Oldukça ilginç bir gelenek olan "mesir macunu", Manisa'nın geçmişine açılan bir pencere gibıdir. Değişik çağlara ait inançların ve dinsel davranış biçımlerinin canlı olarak günümüze yansıdığı bu olayı izlemek oldukça heyecan verici bir duygu. Sabahleyin bomboş olan caddelerın öğlenc doğru yüz binlerce ınsan tarafından doldurulması gerçekten görülmeye değer. Her yılın mart ayının 21. günu gece ve gundiızün eşıt olduğu Anadolu'da, eskıden berı "Nevruz" olarak kutlanan günde utılması gereken mesır, günumuzde çeşitlı nedenlerle, mart sonu ile nisan başları arasındaki uygun bir güne kaydırılmış. Şimdüerde yaygın olan söylentiye göre, mesir macunu, 1522 yılında Yavuz Sultan Selim'in eşi ve Kanuni'nin annesi Ayşe Hafsa Sultan tarafından, kendi adıyla anılmakta olan cami ve Darüşşifa nın ılk yöneticisi Merkez Efendi'ye yaptırılmıştır. Macun, saray doktorları tarafından hastalığına çarc bulunamayan Hafsa Sultan'ı hastalığından kurtarınca, sultan, bir fcrmanla buııun bolca yapılıp halka dağıtılmasını emretnuş. O günden berı de ıçinde 41 çeşıt şifalı baharat ve katkı maddesı bulunan macun, Sultan Camısi'nın minarelerinden halka dağıtılmış 1 ııııı Anadolu halkının inançlarına çok uygun olan davranış, kısa surecle duyularak her devirde Nevruz günü Manisa'ya yurdun her yanından akın akın insanı, şifa bulmak ümidiyle çekmış. Macunun kolaylıkla bulunabilmesinın yanı sıra, saçılana rağbetin büyük olmasının nedenı, bunun "okunmuş ve duah" bir macun olmasından kaynaklanıyor. Inanca göre bu macunu yıycnlerı, bütün yıl, yılan ve böcek türü hıçbir zararlı hayvan sokmazmış. Yıne ınanca göre, mesır ma cunu'nun deva olduğu dertler arasında, zihinsel ve ruhsal rahatsı/lıklar, cinsel guçsüzlük, hamile kadınlarda doğum kolaylığı, akıllı çocuklar ve solunum yolları rahatsızlıkları var. Me D sir olayını ı/.lemck bunlann halk tarafından ne denli büyük bir inançla tutuldufeunun cn buyük kanıtı. Ancak bu görkcmlı olayın geçmışıne baktığımizda, bulunuşu, yapımı ve dağıtımına ılışkın kesın bir belge bulamıyoruz. Bazı araştırmacılara göre, Merkez Efendı'nın yaşamını anlatan Te/kirei Halvetiyye ve Leme/al ısımli eserler, macunun onun tarafından bulunduğundan söz etmezler Ancak yıne birçok kaynaklar Merkez Efendi'nin Bimarhane'de gorevli olduğunu yazarlar. Diğer bir ilginç yön de "F.vliya Çelebi Seyahatnamesl"nde mesir geleneğinden söz edilmemiş olmasıdır Her şeye karşın, çok ilginç bir gelenek olan mesır macunu dağıtımı, belkı dünyadakı "halk hekimliği"nc özgü şitalı macun gcleneğının son orncğıdır Bılindiği gibi, "halk hekimliğı"nc ılışkın macun olayı Sumerlcr zamanına kadar uzanır Mc/opotamya'da Nippur sehrındekı Isir Tapınagı'nda, yılın belırlı bu gunünde, altın kaplar içinde korunan güçlendıricı ve cinsel gııcıı arttırıcı macun şeklındekı ılaçlar toplanan halka dağıtıhrmış, yaklaşık 5000 yıl önce. Bu nedenle, Manisa mesir macunu olayı, son derece önemlı bir geleneği simgeliyor. Hazırlanmasından dağıtımına kadar izlediğimiz mesir olayı, bclırttiğımız gıbı, çok eskı bir geçmişin adeta bir ö/ctı. Öncelıklc karma, dağıtma ve halkın bu saçılan macunu "kapma" esnasında göstermış olduğu tepkı, etkılenme ve davranış bıçımlerı, ınancın binlerce yıl ıçinde şekil dcğıştırerek günümüze nasıl ulaştığını açıkça sergılıyor. Şımdı, geçmışe dönelim Nevruz'dan bir ay önce başlatılan "karma torenlerl" üarüşşlfa'nın bahçesinde, Merkez F.fendl tarafından başlatılıyor. Nevruz günü ise öğlene doğru özel bir tahterevan içinde Sultan Camii'ne bir konvoyla gelen Hafsa Sultan ve hazır bulunanlar, öğle namazını kıldıktan sonra. Sultan'ın Merkez Efendi'ye verdiğı bir fermanla, "macununun halka saçılması" emrcdılıyor ve Merkez Elendı ılc yardımcıları, bunu camının çeşitli yerlerindcn halka dağıtıyorlar. BugUıı dc halkın havada uçuşan sarıl; küçük macunlara yerden zıplarcasına atılması öylesine ilginç bir etkı oluşturuyor kı, kısa sure sonra "resmi protokol" kısımında oturan yöneticiler ve beldenin ıleri gelenlerı de bu cümbüşe katılmaktan kendilerıni alamıyorlar. Mesırın Manisa yanında Anadolu'ya özgü bir dıjeı yanı da var. l . ö . 13263 tarıhlerınde Trabzon ve çevresinde yaşayan Mithridales VI, zehırlenmek ve öldürülmck korkusuyla kuvvetlı bir panzehir yapmak ıstemiş ve 54 tür bıtkıyı karıştırarak bir ilaç yapmıs. Bu panzehmn yılan ve böcek sokmaları dahil, bütün zehırlenmelere yararlı olduğu sanılır vc buna ınanılırmış. Öyle kı, bu ınanç ve şifalı ılaç Akdeniz Ülkelerine, Avrupa'ya, Islam ülkelerine ve Ortadoğu'ya buradan yayılır olmuş .. fl Hazırlanmasından dağıtımına kadar ızledığımız "Mesır Macunu" olayı, çok eskı bir geçmişin adeta bir ozetı Oncelıkle, 'karma", "dağıtma" ve halkın bu saçılan macunu "kapma" esnasında göstermış olduğu tepkı, etkılenme ve davranış bıçımlerı "şifalı macun" ınancının binlerce yıl ıçinde şekıl değıştırerek gunumuze nasıl ulaştığını açıkça sergılıyor