Katalog

Gorbaçoy'un sonınları yeni başlıyor )Fransız £ t Tfhndt gazetesi yazariarından Doğu Avrupa uzmanı Michel Tatu'nun sizlere sunduğumuz bu yazısı, kısa bir süre önce, Intemational Herald Tribune gazetesinde yayımlandı. Michel Tatu atıb gözlemcilcrle hükümctlerin çoğu Sovyet toplumunu "yenidto yapıl&ştırma" ve komünist Iıderlerin yeni biçimdc düşünmelerini sağlama çabalarının ciddi olduğuna artık inanıyorlar. Son iki ayda, dilnyanın her yanında Krcmlin uzmanlarırun uzrn bir kuşku döneminden sonra, Sovyet politikası hakk'ında yeniden değerlendirme yaptıklarını gördük. Bir aşın uçtan öteki aşın uca atlamayacağımızı ıunut ederiz. Mihail Gorbaçov'un Sovyet sisteminı "acıklık" ve biraz daha fazla demokrasi ile modernleştirmek için içtenlikle çaba harcadığı anlaşıldığına göre, şu soru sorulmaktadır: Batı, Gorbaçov'a bu konuda yardım etmeli mi? Eğer etmeli ise, nasıl? Federal Almanya Dışişleri Bakanı HansDietrirh Genscher, "Sovyetler'deki evrimi hıziandırmak için onu etklleıneye çalışmalı ve uygulanmasına yardım etmeliyiz" derken, doğru mu söylcmektedir? Tartışma açıkur. Ben bu noktada, birbiriyle çelişkili bazı gözlemlerle katkıda bulumnak istiyorum. Oncek, Baürun denıokratik ve çoğulcu sistemine inanan herkes için "Sovyetler Birliği'nde bugün olanlar" Stalin ya da Brejnev dönemlerinde olanlardan daha iç açıcıdır. Yine günümüzün Sovyetler'inde olanlar, Konstantin Çernenko iktidarında hiçbir şeyin meydana gelmcdiği "kemiklcşme" döneminden daha heyecanlıdır. Bu bakımdan Gorbaçov'a sempati duymamak da olanaksızdır. Ancak, yapacağım ikinci gözlem ters doğrultudadır. Gorbaçov'un niyeti komünist sistemi yıkmak değil onu daha etkili yapmak olduğuna göre Marksi,':' ideolojinin yayılması niteliğini düşünerek uzun vadede Brejnev Çernenko türü "kemiklesmiş" ve muhafazakâr bir komünist bürokrasi ile yşamak, modernleşmiş vedinamik bir Sovyetler Birliği ile yaşamaktan daha güvenceli değil midir? Gorbaçov'un başanya ulaştığım varsayarsak, örneğin ekonomik alanda Batının buğdayına ve sanayi ürünlerine ihtiyacı olan azgeİişmiş bir tüketici yerine yeni ve modern bir Sovyetler Birliği'nin rekabeti hoşumuza gider mi? Şimdi üçüncü gözleme gelelim. Totaliter bir sistem kısmen bilc açıhp ekonomik reformlara yöneldiğinde, dış politikasını yumuşatma eğilimine girer. lçerde reform için, dışarıda barış ortamma gereksinme vardır. Reform militarizm ve yayılmacthklu biıiiktc yürütülemez. örnefcin Çin, içeride reformlarla uğrastığı son yıllarda, Sovyetler Birliği dahil, birçok ülke ile ilişkilerini düzeltti. Bu göruşu Andrei Saharov da paylaşmaktadır. Ünlii Sovyel firibçisL, "Daha açık ve demokraük bir Sovyetler Birliği, barış için büyiık bir güvence oluçturnr" demiştir. Sonuç olarak, üç gözlem arasından ikisi, Gorbaçov'un yaptıklarmın yetersiz olmakla birlikte iyi olduğu şeklindedir. Peki, Gorbaçov'a bu yolda Uerlemesi için yardım edilebilir mi? Bu noktada başka gözİemler yapmak gerekiyor. önce, yardım etmek için pek bir şey yapılamaz. Sovyet sistemi, ona dahil olmayan güçlerden bağımsız olarak işler. Ne Sovyet halkının ne de yabancı bir gücün sistemi etkilemesine izin verilir. Bu nokta özellikle ekonomik alanda geçerbdir. Batının, Sovyet politikasını ekonomik yaptııımlar ya da ekonomik tavizlerle değiştirmc çabaları hiçbir zaman sonuç vermemiştir. İkinci olarak, herhangi bir Sovyet lideri için yabana desteği ya da resmi sempati gösterisi ters tepki yapar. I enin'in, "Düşman geni övtyorsa bu, vanlış yapüğını gosterir" sözü, günümüz Moskovasf nda hâlâ geçerlidir. Batıh yetkililerin Gorbaçov hakkında söyledikleri olumlu sözler, büyük biı olasıhkla, Gorbaçov un partideki muhafazakâr muhaiiflerine yardım etmiştir. Bu çevreler Gorbaçov'a "Sovyrt Dubcek'i" adını takmışlardır Son olarak, Gorbaçov'a "yardım etmc" konusunun ortaya al ılmasına bile gerek var mı, diye düşünülebilir. Hükümetlerin temcl hedefi, kendi ulusal çıkarlarım kollamaktır. Orneğin Batı, Gorbaçov'u güçlendırmek için, silahsızlanma konusunda taviz verse idi, bu alanda sündiye dek tanık olduğumuz ilerlemeler tehlikrye düşerdi. Gorbaçov, silahsızlanma göriişmelerinde bazı tutumlannı, Batı ona cesaret verdiği için değil, fakat daha önceki önerilerini reddettiğj için değiştirmiştir. örneğin Brejnev döneminde, Krcmlin, SALT1 ve SALT2 anlasmalannda daha iyi koşullar elde cdebiunek için şu tezi önc sürmüştü: Batı "iyPBrejnev'e karşı anlayısh davranmalıdır. Yoksa "Voti" generallerle pazarhk etmek zorunda kalırsınız. Bu mantığı kabul etmek, bir Kremlin uzmanı için en büyük hata olurdu. Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'nde yapttğı her şeyi derin bir kuşku, ama aynı zamanda biraz da umutla izlemcliyiz. Gorbaçov'un ge1 B tirdiği bazı yeniliklcr diğerlerinden daha önemlidir. Batıda üzerinde cok duıulan kulturel yenilenme (uzun suredir yasaklanmış fılm ve tiyatro oyunlarımn gösterilmcsi, yasaklanmış romanların yayımlanması vc Boris Pastenıak gibi yazarlann itiharlannın lade edilmesi gibi), asİında Gorbaçov'un reformlannın cn orijinal yanını oluşturmuyor. Stalin'in ölümunden bu yana başa geçen heı lider iktidannın ilk döneminde buna benzer kuhürel yumusamayı gerçcklestirmıştir. Bu tür kuiturel liberalizasyonun yeter&iz yanı, her an ileri ahnabilmesıdır. Aynca bu, yönctim, polıs ve parti aygıtında reformlara karşı scrt direnmeyi etkUemez. Gerçi, son zamanlarda 30 yıldan bu yana en çok sayıda muhalif serbcst bırakılmıştır. Ama bu bırakılmalardan önce de, Stalin'den bu yana cezaevlerinde en cok siyasal mahkum vardı. Gorbaçov, Batının insan hakları konusundaki proteslolannı sooa enürmek istiyordu. Daha önemli olan, Andrei Saharov'a yapıian muameledir. Diğerlerinden farklı olarak Saharov sadcce serbcst bırakılmadı, ama aynı zamanda Bihmler Akademısı üycsı olarak, itibarı iade edildi. Bu gelişmeden, Saharov gibi ılımlı muhaliflerin artık normal yasamlannı sürmelerine ve Batıh gazetecilerle konuşmalarına izin verildığı anlaşıhyor. Bu muhalifler artık sistem için bir tehlike olarak görülmüyor. Bu eğilimin devam etmesi önemli bir ilerleme anlamına gelecektir. Gorbaçov'un seçim sistemine Uişkin reform önerisine gelince: Bu aşamada, yerel seçimler, birdcn fazla aday katılması önerisinden fazla, seçimlerde gizli oyla yapılması öncrisi üzerinde durmalıyız. Stalin döneminden bu yana, demokratik merkezcilik ilkesınin öndc gelen özelliklerinden biri, gerçek patronların partinin tiim kademelerinde el kaldırarak secümeleri idi. Merkez Komitesi'nde genel sekretcr ya da Poutbüro üyesi aleyhinde kim oy kullanmaya cesaret edcbilir ki! Aslında Gorbaçov da, gizli oy yöntemini, sadece yerel parti liderlerinin seçımi için önermişti'; Poiitbüro ya da gcnel sekreter seçımi için değil. Merkez Komitesi'nin son toplantısmda ise gizli oy önerisi haar altı edilmistir. Gorbaçov'un daha sonraki bir aşamada bu öneriyi tekrar gündeme gctirmcsi beklenebilir. Ama, öneriyi gerçekleştirebilmek için partinin tüm kademelerinden gelecek olan sert direnmeyi kırmak zorunda kalacaktır. Özellikle, Komünist Partisi'nin iki numaralı adamı Yigor Ljgaçev'i dıkkatie izlemeliyiz. Ligaçev, 1985 nisanında Gorbaçov'un iktidara gelmesındcn hemen sonra Politbüro'ya seçilmişti. Bu seçım muhtemelen, Konstantin Çernenko ölürken, PoHtbüro'nun 10 üycsi arasında yapılan anlaşmanın sonucu idi. I igacev, son yıllarda parti seçimlennde d kaldırarak oy verme yöntemini ateşli biçimdc savunmaktadır. Bu ise, Gorbaçov'un öneri&inin lam tcr&idir. Gcçmişte, partide bir numaralının otoritesi, kendi munasip gördüğü iki numaralıyı seçebilme gucu ile ölçüludur. Kruşçev, iki numaralı olarak Brejnev'i seçmiş, Brejnev de yakın dostu Çernenko'yu iki numaralı adam yapmıstı. Gorbaçov, ise Ligaçev'in iki numaralı adamı olmasını sadece onayladı; onu scçmedi. Sovyet lideri şimdi, kendi uygun gftrdüğü birisini buimak zonındadır. Bunu yapıncaya kadar da bazı meslektaşlan Ligacev'i, kcndilerine göre reformlar için fazla sabır&ız olan ve kolektif liderlik yönteminden uzaklaşan bir lidere alternatif olarak görebilirler. D Sovyet lideri Gorbaçov, bundan boyte Komünist Partist'nin Poiitbüro toplantılarında da zof saatler yaşayacak. Badlı uzmanlara oöre. SSCB Komünist ParHsl içinde, "RBİormlar konusunda fazla sabrsız" diye eleştirilen Gorbaçov'a karşı muhalefetin, Poiitbüro' da da (juçtenmesi bekteniyor. 17